«Абай Құнанбаевтың әлемі мен шығармашылығына жастардың көзқарасы» атты республикалық ғылыми онлайн-конференция
Фитонимдерге қатысты тірминологияның сәйкестілігін аударманың калькалау,
уәжділік, синтетикалық, аналитикалық түрлерін салыстыра отырып қарастыруға болады.
Бірақ біз жалпы лакуна феноменін зерттеп отырғандықтан фитонимдердің тілдік
бірліктегі сәйкестілігін анықтауды жөн көрдік.
Орыс тілінде 350 шақты өсімдік атаулары түркі тіліне қандай да бір байланысы
бар. Олар мәдени жеміс, жидек және жаңғақтарға қатысты (
айва,
алыча
,
инжир,
кизил,
мушмула, хурма, фисташка, фундук
),
көкөніс
(
баклажан, кабак
),
дәнді
және бұршақты
дақылдар (
лобио,
нут
), техникалық (
кенаф,
кендырь,
кок-сагыз,
кунжут,
хмель
). Біз
жабайы өсімдіктердің қатарынан да көптеген түркі тіліндегі атауларды аңғарамыз,
мысалы ағаштар мен бұталардың аттары (
арча,
ирга,
карагач,
саксаул,
чинара
) және
шөптесін өсімдіктер (
аир,
камыш,
кермек,
сарана,
сусак
). Түркі тіліндегі өсімдік атаулары
орыс тіліне X ғасырға дейін 4-еуден аспайтын болса, X-XIII ғасырларда олардың
қатарына тағы 5 атау, XIV–XV – 12, XVI – 4, XVII – 20, XVIII – 35, XIX – 49, кейінірек –
21 атау қосылды. [6., 61]
«Кермек»
сөзінің қышқылтым,
ащы деген синонимдері бар,
демек
оның атауы оның
дәміне, иісіне байланысты берілген. Кермек сөзінің орыс тіліндегі этимологиясы былай дейді:
«керме
́
к, кермя
́
к, кармя
́
к «дубильный корень, Statice latifolia»; «желтый корень, Statice
tаtаriса», кавк. (Даль), укр. керма
́
к, керме
́
к, кiрма
́
к (Маковецкий). Заимств. из тюрк., ср. казах.
kermäk «горькая стенная трава», также «горький» (Радлов 2, 1108). Эта трава по-украински
называется также соло
́
ний «соленый», солоне
́
ць». [7.,].
«Кендір»
түркі тілдеріне ортақ өсімдік болғандықтан,
оны
көне атаулар қатарына
жатқызады. [8., 55]. Кендір сөзі кендірдің кең қолданыста болуының нәтижесінде, дәстүрлі
ортада малдың жүнінен иірілген арқан-баулардан айыру үшін, өсімдік талшығынан (кендір,
зығыр, кенеп т.б.) жасалған бұйымдардың анықтаушы атауы болып қалыптасып кетті. [9., 61].
Орыс тілінің этимологиялық сөздігінде де түркі тілдерінен шыққанын айқындайды. Кендырь
«конопля», диал., южн. Из тур. kändir — то же, тат. kindär; [10., 9].
Қорыта келгенде, лингвистикалық лакуналық фонеомен ұлттық ойлау сипатына
байланысты болып келеді. Оны екі тілді салғастыра отырып зерттеу барысында тілдік
жүйе – статикада,
сөйлеу деңгейінде, мәдени ерекшелік негізінде қарастырамыз.
Лакуналық болып табылатын сөздер мәдени қарым-қатыынаста шектеулер қойса, тілдер
арасындағы бірліктердің сәйкестілігі мәдениет арасындағы қандай да бір шектеулерді
жойып, жақындастыра түседі.
Әдебиеттер:
1.
Сүлейменова Э.Д, Шәймерденова Н.Ж., Смағұлова Ж.С., Ақанова Д.Х .
Әлеуметтік лингвистика терминдерінің сөздігі. Словарь социолингвистических терминов /
Э.Д. Сүлейменова, Н.Ж. Шәймерденова, Ж.С. Смағұлова , Д.Х. Ақанова – Астана: «Арман-
ПВ» баспасы, 2008. – 392 б.
2.
Вине Ж.П., Дарбельне Ж. Сопоставительная стилистика французского и
английского языков.
Метод перевода. – Париж, 1958. – 331 с.
3.
Абдуразакова Ш.Р. Межязыковые лакуны и способы их перевода. Филология
и
лингвистика в современном обществе: материалы междунар. заоч. науч. конф. (г.Москва,
май 2012 г.). – М.: Буки-Веди? 2012, vi, 130 с.
4.
И.А. Стернин, З.Д. Попова, М.А. Стернина. Лакуны и концепты /Лакуны в
языке и речи. Сборник научных трудов. – Белоговещинск, 2003 – 257 с.
5.
В.А.Меркулов. Очерки по русской народной номенклатуре растений
(Травы. Грибы, Ягоды). – Москва: Издательство «Наука», 1967. – 259 с.
54
«Абай Құнанбаевтың әлемі мен шығармашылығына жастардың көзқарасы» атты республикалық ғылыми онлайн-конференция
6.
Б.Қалиев. Қазақ тіліндегі өсімдік атаулары. – Алматы: Қазақ ССР-інің
«Ғылым» баспасы, 1988. – 159 б.
7.
Этимологический онлайн-словарь русского
языка
https://lexicography.online/
8.
Б.Қалиев, Өсімдік атаулары орысша – қазақша сөздік. – Алматы: «Ана тілі»,
1993. – 104 б.
9.
Қазақ этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атауларының дәстүрлі
жүйесі. Энциклопедия. – 3- том. – Алматы: РПК «Слон», 2012 – 736 б.
10.
Б.Н.Головкин. О чем говорят названия растений. – Москва.: Агропромиздат,
1986. – 114 с.
Достарыңызбен бөлісу: