«Азған елдің молдасы. Үлкен болар салдесі. Аса бауыр кылмақыз, Онын рас емес алласы». Ыбырай Алтынсарин

уаққа (онгол) табынды. Күнделікті өмірде, табнғ.тг- 
тың адамға әсері, әсіресе адамныц алғашқы п;;к көңіл, 
нәресте кезінде катты ықпал етті. Сондықтан да адам 
өзін қоршаған жаратылыстың түсініксіз құбылыстары- 
на арналған — өмір сүру ережелерін ойлап табуға мәж- 
бүр болды. Табиғаттың түсініксіз құбылыстары кезінде 
сол ережс-зандарды басшылыққа ала отырыгі, әр түрлі 
тосын жағдайларға қалай эсер етудіц кұралы ретінде 
колданды. Ертедегі келе жаткан әдет-ғұрып, салт-сана- 
ның қайнар көзі, қазір біз шамандық — ескі наным деп 
атап жүрген кезінде, бүкіл халық табынған дін еді»1,— 
дейді.
/Шоқанның түсінуінше діннің шығуының тағы бір се- 
бебі адам бойындағы қорқьшыш сезімі. Адам табиғатқа 
түгелінен тәуелді, 
о і і ы ң
 
керемет күштерінің неден, қа- 
лай болатымын түсіие алмаған, ол күштердеи (найзағай, 
жер сілкіну, тасқын, күннің күркіреуі, сел жүруі, т. б.) 
үрейленген, бұл көзге көрініп тұрғам күштердің ар жа- 
ғымда көзге көрінбейтін ерекше бір күш бар деп сенген 
және онан шошынған, қорқыныш оны дінге итермслеген.
Шаманизмнің негізгі белгілері — табиғат пеп өлген 
кісілердің рухына табынудың көрнекті мысалдары ре- 
тінде Ш. Уәлиханов өз еңбегінде қазақтардың айга, күн- 
ге, отқа, аруаққа табыну дәстүрін талдап келтіреді. Мә- 
селен, таңертең ерте тұрып, шығып келе жаткан күнге 
бас ніп, қолын көкке көтерген. Ай туғаида:
«Ай көрдім, аман көрдім,
Жаңа айдай жарылқа,
Ескі айдай есірке!»—
деп сиынып, тілек тілеген.
Ай қазактарда ең қасиетті планета, сопдыктан да 
айға тәжім еткен. Қазақтар айға ұзақ карап түрмаған, 
сескенген, дәрет сындырғанда да, бетін айға беріп отыр- 
маған, әркашан айды кұрметтеп ауызға алған. Ал күн- 
ге қазақтар опшама үлкен қүрмет көрсетпейді. Бұл 
«таңданарлық жай» деп санап, Шоқан оның себебі ал- 
ғашқы адамдардың нәрестелік пәктігінен, көпке мэлім, 
кісі күлерлік ашық ауыздығынан: «Ай күшісн артық, 
өйткені күпдіз күнсіз де жарык, ал түнде айсыз жарық 
жок» деғен қалжың айтады.
Қазақтардың жерді, тау-тасты, орманды ардақтауы,

жүктеу/скачать 4,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: