тын
көпшілігі хат танымагапдықтан, құраннан түсінігі
жок, тек «естігені» ғана болғандықтан, күнделікті өмір
сүру дәстүрінде отқа, суға, айға, күнге, табиғатгың бас
ка да күштеріне табынды. Бүл тұрғыдап алғанда ислам-
ныц шырмауына түспеген қазақтың қалың бұқарасы-
ның санасы мұсылмандықтың фанатизмімен уланбаған,
сахараның
таза ауасындай, стихиялық материалистік
сезім, нанымы басымырақ. Кейін, Октябрь революциясы
жеңгеннен соң, қазақ еңбекші бұқарасының білімге, ғы-
лымға, мәдениеттің барлық
саласына іркілмей кірісіп,
социалистік құрылысқа тезінен ілесіп, игеріп кеткендігі-
ые оның санасынын. дінге көп уланбағандығы себепкер
болды десек, қателеспейміз.
Шоқан Уәлиханов өзінің «Қазақтардағы шамандык-
тардың қалдығы» деген көлемді еңбегінде «қазақтар —
мұсылман дініне табынумен
коса шамандық нанымдар-
ға иланады... Екі дінге бірдей табыну осы күнге дейін
келіп жалғасты»1,— дейді.
Шаманизм-— адамдардың тапқа әлі бөлінбеген ру-
лық коғамдағы діні. Бұл діндегілердің ортақ ерекшелі-
гі табиғат күштеріне (жел,
найзағай, от, су, т. б.), ата-
бабаның аруағына табыну, шамандардың (бақсылар-
дың)
кұдіретті күштерімен тілдесуіне сену болып
табылады.
Шоқан Уәлиханов дін туралы сөз еткенде,
адамзат-
тың даму сатысында көп уақыт ешқандай да дін болма-
ғанына, діндердіқ кейін шыққанына, оның шығу себеп-
теріне,
соның ішінде шаманизмнің, ислам дінінің қазақ
даласына қалай, қашан келгеніне кең тоқталады.
Шынында да, адам баласының жануарлар дүниесі-
нен бөлініп шыққанына бір миллиондай жыл болса, со-
нын 950 мыңдай жыл уақытында ешбір дін болмаған.
Діни түсініктердің алғашқы белгілері бұдан 40—50 мың
жыл бұрын көмілген адамдардың жерлеу дәстүрінен,
тәсілдерінен көрінеді. Олар өліктің қол-аяғын денесіне
таңып, байлап, матап көмген.
Сондықтан да олардың
табылған қаңқасы бүріскен күйінде кездесетінін архео-
логтар жазып жүр. Адамдарды бұлай көму — тірілердің
өлгендерден қорқуының белгісі.
Шокан діннің шығуын материалистік тұрғыдан тү-
сіндіреді. Адам баласының санасы, ойы, сезімі оны кор-
шап түрған болмыска тәуелді екендігін Ш.
Уәлиханов
Достарыңызбен бөлісу: