«Азған елдің молдасы. Үлкен болар салдесі. Аса бауыр кылмақыз, Онын рас емес алласы». Ыбырай Алтынсарин

нәтижесінде, атап айтқанда: «Кой — ауадан», «спыр 
судан», 
«жылқы — жслден», «түйс — сордаи жарал- 
ған»,— деп түсінген. Ата-анасы мұрагер ұрпактарына 
бата бергенде ең әуелі айтары күдай емес:--«Ай мү- 
йізді ақ кошқарым бастаған отарлы ақ қойым сенікі 
болсын!», «Мөлдір көзді боз айғырым бастаған боз жыл- 
қым сенікі болсын!», «Шудалары төгілген кара бурам 
сенікі болсын!» «Мүйізі қарағайдай көк бұқам сенікі 
болсын!»— дейтін болған.
Көшпенділердін. бар байлығы мал болғандықтан, 
төрт түлікке байланысты әр түрлі шамандық ырымдар 
бар. Мысалы, малдық сүйегін баспау, егер жерге сүт тө- 
гілсе, сол сүт төгілген жерді тазалау, жылқышыиын кұ- 
рығынан, бақаннық үстінен аттамау сияқты сенім-на- 
нымдар көп болған. Жылқы, түйе, қой, сиыр киелі жа- 
нуарлар санатына жатады, ал ешкі малы қазақтарда 
киелі жануарлар санатына жатпаған. Ешкі ертегілерде 
неғізінен шайтан бейнесін білдіреді. Шоқан кезіндегі 
қазақтарда төрт мүлік малдың арасында ерекше белгіле- 
рі барлары кұтты жануар болып саналып, басқа кісіге 
берілмеген, себебі ол малмен бірге «береке-құт» кетеді 
деп білген, ал амалсыздан біреуге беру қажет болса, 
оның сілекейін алатын болған.
Қазақтарда шаманизм мен ислам діні араласқан ке- 
зеңде туған «жын», «пері», «періште», «шайтан» ұғым- 
дары да бар. «Перілердің» өзі кәпірлік, мұсылмандық 
болып жікке бөлінеді. Кәпір дініндегі «перілер» адамға 
жаманшылық, мұсылман дініндегі «перілер» жақсылық 
әкелушілердің бейнесінде суреттеледі.
Ал «жын» бақсылардың іс-әрекеттеріне байланысты 
туған ұғым. «Жын» керемет күші бар әзәзіл. «Жын»— 
бақсылардық көмекшісі, оларға бағынады, қажет бол- 
ганда бақсылар оны көмекке шақырады. Ол кездегі ка- 
зақтарда шаман дінінде алдын ала болжау, келешекті 
сезіну осы бақсылардың «жыны» арқылы болса, ал ис­
лам дінінде бұл ролді «періштелер» атқарған. «Періш- 
телердің» кереметінен адам әр түрлі ауруға, бакытсыз- 
дыққа душар болады деген түсінік бар,— дей келіп Шо- 
қан «жын» мен «періште» ұғымдары шаманизм мен 
ислам дінінің өзара қатынасын білдіретіндігін ескертеді.
Шамандық түйсік пен түсініктерден мұсылмандық, 
исламдық ұғымдарға, наным-сенімге ауысудың адам 
санасындағы, ел санасындағы тағы бір көрінісі адамдар- 
дың, әсіресе батырлардың бір-бірімен достасқанда ант-
14

тасу тәсілдерінен, олардың табынған, тіренген күштері- 
нен көрінеді. Мысалға «Манас» эпопеясындағы Манас 
пен Алмамбеттің достықты бұзсақ:

жүктеу/скачать 4,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: