№1 дәріс Тақырыбы: Экскурсияның негізгі функциялары мен белгілері Дәріс мақсаты
жүктеу/скачать 1,22 Mb. Pdf көрінісі
|
Экскурсия Лекция
| Кебеже - тамак сақтауға арналған сандыққа үксас ағаш бүйым. Кебеженің түбі
калың тактайдан жасалады. Оның кақапағы кәдімгі сандықтың какпағы сиякты, кейде жармалы да болып келеді. Жармалар нс көлденен кергіш ағашпеы, не таспамен жалғастырылады. Кебеженің беті де іе асадал сияқты кейде сырмен, кейде сүйекпен ою салып өрнектеледі. Кебеже Қазақстанның барлык аймақтарында кеңінен таралған. Бір Кызығы, кебеженің жалпы кескіні мен жасалу тәсілі әртүрлі, бірспыра кебежелерден жергілікті ерекшеліктер анық байкалады. Кебеже кімге болса да оте кажет бүйым. Сондықтан, ағаш үсталары оны кобінесе ешкімнід таисыруыысыз- ақ көптеп жасайды. Сән қуған ауқатты адамдар ел ішіндегі ед айтулы үсталарға арнайы тапсырып, тіпті кейде шеберді өз үйіне шакырып, кебежені оюлатып, сүйектетіп, күмістетіп те жасататын болған. Орта есеппен кебеженің үзындығы -- 70-90 сантиметр, биіктігі - 40-50 сантиметр, ені - 40-45 сантиметр шамасында жасалады. Кебеженің төрт юбырғасы, түбі мен какпағы төрт кырлы төрт қазык аркылы біріктіріледі. Мүныц тек бет жағын ғана әсемдейді, ал артқы беті мен екі жанын тек кызыл, жасыл бояулармен бояп қойғаны болмаса, басқа да әдіспен көркемделеді. Кебеженің бет жағына келетін екі казык беттері оның басы мен аяк жағы да мүсінделе көркемделеді. Кебеже бетін оюлап, сырлап көркемдеуде Қазакстанның батыс ауландарындағы халык шеберлерінің өнері өз алдына бір төбе. Бүл кбежелердің ою-өрнек мотиві, негізінен өсімдік тектес болғанмен, геометриялық жәнестильденген зооморфтық өрнек элементтерімен де толыктырылады. Сандық- киім - кешек, тағы басқа да заттары салуға арналған, ағаштан жасалған бүйым. Сандык халықтар түрмысында ерте кездерден пайдалнып келе жатқан ең ежелгі жиһаздың бірі. Көшпенді халықтар үшін ол өте - мөте колайлы болған. Сондықтан аузына көбінесе ішкі күлып кейде аспа күлып орнатылады. Сондықтан жерге қойғанда түбі дым тартпау үшін, оныц астыңғы төрт бүрышы мен үйлестіре тақтайдан бүрыштап аяк орнатады. Сондыктап беті әр түрлі бояумен сырланып, өрнектеледі не айшыкты шңылтырмен, кейде өрнекті сүйекпен капталады. Сандықтың екі бүйіріне гұткаорнатылады. Жағлан - Қазақстанның оңтүстік өңіріне XVIII - XIX ғасырларда кец тараған, киім-кешек салатын сандықтың көне түрі. Жағланғіың кейбір тамаша үлгілері қазірге дейін Шу бойын мекендейтін елдерде кездеседі. Негізінен жағландар әбдіре - сандык сияқты үлкен емес. Оның үзындығы 60-70 сантиметр, ені мен биіктігі 30-35 сантиметр шамасында болады. Жагланның негізгі жүка тақтайлардан күрастырылып, сырты түгелдей қалың былғарымен капталады, тек бет жағы әр түрлі әдіспен көркемделеді. Жагланның ен көне түрлерінін ағаш негізі бір-бірімен кайыс таспа аркылыбірігіп, сырты оюланған қалың кара былғарымен қапталады. Жағлан жасайтын қазак шеберлері XVIII- XIX ғасырларда Қазақстанның итүстік және Жетісу өңірінде көп болған. Жағланға қажетті сапалы былғарымен күміс табу оңай болмаған, оларды тек сән куған аукатты ідамдар үзатылатын қыздарына арнап, өз материалынан ғана жасатқан. Қол сандық - Қазақстанның барлық аудандарыыда ежелден бері көп жасалған бүйымның бірі. Қол сандықтарды бойжеткен қыздарға арнап жасататын, ол үзатылғанда жасау күрамына енеді. Олай болса, кол сандыктар жаңа түскен кыз келіншектер мен қыздардың еншісіндегі өте сәнді Вұйымдардың бірі. Оның көлемі де шағын (үзындығы 45-50, ені 25-30, оиікіігі 15-20 сантиметр шамасында) болғандыктаи кыз-келіншектердін ине-жіп, айна-тарақ, отір, сабын уак-түйек бүйымдарын сақтауға арналады.Көпшілік кауымның жасататын кол сандықтары тек ағаштан ғана мүкият өңделіп, бір түсті бояумен сырланып жасалады. Сән қуған кісілер қол сандык беттеріне нүскалы, бедерлі оюлар ойғызып, түрлі-түсті бояулармен ран килы ою - өрнектер салғызады. Бүған коса неше түрлі шүға, асыл тастар, сүйекпен күміс әшекейлерін кеңінен пайдаланылатын болған. Әрине, казіргі күнде кол сандык сирек ұшырасады. Ел арасында, музейлерде кол сандыктың өте әсемделген кымбат үлгілері ғана сақталған. жүктеу/скачать 1,22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|