№1 дәріс Тақырыбы: Экскурсияның негізгі функциялары мен белгілері Дәріс мақсаты
жүктеу/скачать 1,22 Mb. Pdf көрінісі
|
Экскурсия Лекция
| геометриялық
түмарша, сүйір, балмақ, ирек шыпжыр өрнектерін де жиі-жиі қолданған. Қоржын - өрмек күрып тоқылатын бүйым. Үзындығы 120 см, ені 50 см болады. Ең әуелі коржынның үзындығына карап астын тоқиды, сопап сон екі шетініц үстіне өрнектелген төрт бүрышты екі ою (көлемі 50 х 50 см бөлек токылған) салынып тігіледі. Сонда қоржынныц екі шетінде қалталар пайда болады. Тоқылу әдістеріне байланысты қоржындар түкті және түксіз (такыр) болып екі түрге бөлінеді. Кілем, терме алашалардыц әрнектері түсірілғен қоржындар жиі кездеседі. Қоржынды жайлауға шыкқанда, күндслікті гүрмыста көлікпен зат және тамақ алып жүруге пайдаланады. Бөстек - адамыың астына төсеуге арналған жүмсак төсеніш. Ол малдың (көбінесе ешкінің) не аңның иленген жүмсақ терісіне киізден астар салып жасалады. Жастық - адамның басына жастауға арналғап үй жиһазы. Жастыктын ішіне көбінесе күстың мамығы салынып, сырты матамен тысталады. Опы ридай шүберек" деп атайды. Бидай шүберектің сырты асыл матамен Һапталады. Оны "жастық тыс" деп атайды. Жастык тысын ауыстыруға колайлы болу үшін, түйме кадалады, не бау тағылады. Қүстың мамығынан жасалған жастықты "қүс жастық" дейді. Жастық көбіие бір кісілі болады. Ал оның салт атқа мінгенде ер үстіне салатын түрін ' көпшік" деп атайды. Көрпе - маталардың арасына макта немесе жүн (әсіресе түйеиіц) салып тіккен жамылғы әрі тосеніш. Ол жамылғы көрпе жәнс тосек (төсеніш) корпе болып бөлінеді. Көрпенің астары жәй матадан, тысы асыл матадан тігіледі. Жамылуға арналған көрпе бір кісілік, екі кісілік болады. Төсек көрпенің сыртқы астарын маталардың киығынан қүрап тіксе, оны "күрак көрпе", дейді. Жамылғы көрпенің ұзындығы кісінің бойына лайык жасалады. Баланың бесігіне жабатын көрпені "бесік көрпе", бала орауға арналған көрпені "орауыш көрпе" дейді. Бұлардың ұзындығы және ені бесіктін бас аяғына баланы орауға кең - мол жететіндей болуы керек. Құстөсек - қүс жүнінен жасалған жүмсақ төсеніш. Қүс төсектің үлкендігі оны төсейтін төсектің үлкен - кішілігіне қарай әртүрлі болады. Қалың матадан үзындығы мен енін төсекпен бірдей етіп үлкен қанар тігеді де, оның ішіне күстың жүнін толтырады. Қүс төсектің сыртын тағы бір кабат асыл магамен тыстайды. Қүстөсектің ішіндегі мамық адамның тсрі меы дымқыл тартып, үйысып қала береді. Сондықтан опы апта сайыы қағып ■- сілкіп, мамықтың үйысқанын жазьга, күн көзіне қойып, желге қақтырып отырады. Қүстөсек тек жүмсақтығымен ғана емес, жылу сақтағышымен де күнды. Әбдіре жапқыш (сандыққап) - ак киізден ою - өрнекті жиектеп салып, кеііде мауытыдан, барқыттан кестелеп тігіледі. Бүл бүйым көшіп кону үстінде сандықтың ою - өрнегін, жаққан бояуларын сақтау үшін пайдаланылған. Сонымен қатар әсемдік жағы да басқа бүйымдардан қалыспайды. Киізді сандыкка өлшеп пішіп, сандыктың кақпағына тура келетін бетінен сапдык сиярлыктай ауыз калдырыды да, қалғап қосындыларын шуда жіппен тепшіп тігеді. Жүкке жиналған сандыккап кигізілген кезде де сәнді көріну үшін, сандыққаптың алдыңғы бетіне кесте тегіледі, түсті асыл мата түтылады. Сандыккаптың сандық түтқасына дәл келетін түсы өлшеп тесіліп, тұтқалар сыртқа шығарылып қойылады. Бүл сандыкты қабымен көтеріуге қолайлы болады. Сандыккаптың аузы матадан ызылған баулар немесе түйме арқылы жабылады. Киіз үй ішіндегі көркемдік, сәндік түрін байыту жағдайын толықтыратын әр - түрлі баулар болады. Олар: Жел бау - киіз үйдің шаңырағын қатты жел аударып кетпес үшін шаңырақтың күлдіреуіш ағашынан төмен тартып бастыруға пайдаланатын шашакты бау. Кейде бүл бауды салма бау деп те атайды. Әр бау түрлі түсті жіптерден үш шашақтан, төрт қатар есу, өру әдісімен шашакталып бітеді. Жел баудың үзындығы екі қүлаштай болады. Ол үшін түрлі түсті (мысалы, сары, кара, ак) жүнді үш бөлек етіп қолмен есіп алады. Сонан соң жіптердін үш басын біріктіріп байлап үш өрмелеп (қыздың шашын өрғендей) ореді. Жел баудың керекті жеріне қамшы оріміне үксас, екі жіпті бір қосып, ұзындығы қырык сантиметр етіп есіп, ортасын түйык кылып бірімен бірін тағы біріктіріп ескенде төрт қатар жіп болады. Осы жіптіц бір шетінс бөлек бөлек дайындалған үш шашақты жалғайды, екіпші шетінің түйығының көзіне жел баудың бір үшын өткізіп, жалғап алып, әрі қарай өре береді. Келесі шашақты да осылай жалғайды. Әр шашатың арасы 25 - 30 сантиметр болады. Бас бау - туырлықтың, үзіктің жүннен есіп жасалған жоғарғы баулары. Иін бау- киіз есіктің екі жақ иініне ілшетш өрнектеп тоқылған құр оау. Аяқ бау - киіз үй ішінде сәндік үшін уықтың иінінен төрт жерден байланатын, шашақталып жасалған бау. Аяқ бауды салма бау деп те атайды. Әр бір бау үш-үштен алты шашақ етіп, есіліп, өрілген соң түрлі ілмектер түйіліп дайындалады. Дайындау жолы жел бауға үқсайды. жүктеу/скачать 1,22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|