Байланысты: zhubaeva o khkh gasyr basyndagy kazak tili zhonindegi zertte
е дыбысының ə-ден немесе і-ден тууы мүмкіндігін айтады. Ға-
лымның тұжырымының дұрыстығы бүгінгі таңда анықталып отыр.
Ə.Жүнісбеков е дыбысының и мен і дыбыстарының қосындысынан
тұратынын, яғни и – 40 %, і – 60 % құрайтынын эксперимент
арқылы дəлелдеп берді. Бұл дыбыстар айтылуда да бірінің орнына
бірі қолданыла береді. Мысалы: міне – міні, бəйге – бəйгі, ешбір – ішбір, ешкім – ішкім, бəтеңке – бəтіңке т.б.
ХХ ғасырдың басындағы зерттеуші, ғалымдардың арнайы сөз
еткен мəселелерінің бірі – ж, ш, и дыбыстарының жіңішкелікке
бейімдігі туралы. Ол туралы 1929 жылғы емле конференциясын-
да да сөз болады. Т.Шонанов тезистермен таныстыра келіп, ж, ш, и дыбыстарының кейбір сөздерде жуан, кейде жіңішке (мы-
салы: шай – шəй, жай – жəй, тыйын – тійін) айтылу тенден-
циясы бар екендігін, сондықтан жазуда əркелкілік болмау үшін
мұндай сөздерді қалай жазу керектігі туралы арнайы ереже жасау
керектігін айтады. К.К.Юдахиннің: «Құрамында ж, ш, и дыбыста-
ры бар сөздер бір жерде жуан, ал енді бір жерде жіңішке айтылуы
мүмкін. Оның қайсысының дұрыс болатыны туралы тезисте сөз
қозғамай-ақ қойса да болады», – деген пікіріне Қ.Кемеңгерұлы
қарсылық білдіріп, бұл дыбыстардың жіңішкелікке бейімдігі
заңды құбылыс екендігін дəлелдейді.
Қазақ тілінің дыбыстық жүйесін‚ емле мəселесін сөз еткен
Қ.Кемеңгерұлы‚ Е.Омаров‚ Т.Шонанов т.с.с. ғалымдардың тұжы-
рымдарынан Қазан мектебінің өкілдері – И.А.Бодуэн де Куртенэ‚
В.А.Богородицкий т.б ғалымдардың əсері байқалады. Қ.Кемең-
герұлы «фонема» атауын қолданып‚ фонема‚ дыбыс пен əріптің
айырмашылықтарын түсінген‚ дыбыстардың корреляттық байла-
нысын‚ психофонема теориясын т.б. анықтауы жағынан И.А.Бо-
дуэн де Куртенэнің еңбектерімен таныстығы байқалады. Мəселен‚
