Аллаһ Тағала, осы үлы міндетті орындау арқылы

Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі

Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Көздің көру, құлақтың есту қабілеттері 
белгілі  бір  қашықтықты  ғана  қамтиды. 
Сол  қашықтықтан  алыс  нәрсені  көру  не 
есту  мүмкін  емес.  Осы  сияқты  қаза  мен 
тағдырдың  да  лайықты  түрде  түсінілуі, 
адамның  шамасынан  тыс.  Өйткені,  біз 
оқиғаларды  себептеріне  қарап  шешуге 
тырысамыз.  Оның  артындағы  хикметті 
көбіне түсіне бермейміз.
Ãàµäûð æ¯íå îíû¤ ñûðëàðû

326
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Ãàµäûð æ¯íå îíû¤ ñûðëàðû
Әлемде  зәррәдан  ғаламшарға,  «микро»  мен  «ма-
кро»  әлемнен  болашақтағы  «нормо»  әлеміне  дей-
ін,  барлық  оқиғаларға  уақыт,  орын,  бейне  және  се-
беп  тағайындалып,  жан-жақты  белгіленген  тағдыр 
және  уақыты  келген  кезде  іске  асатын  қаза  жүйесі, 
иләһи  айбындылыққа  лайық  бір  ұлылықпен  үкімін 
жүргізуде.
Аллаһ  Тағала  жаратылысты  бір  тағдырмен  жара-
тып,  сол  тағдырмен  жүргізеді.  Өмір  жолдарындағы 
оқиғалардың іздері, шындығында, тағдырдың сызығы 
болып  табылады.  Ай,  күн,  жұлдыздар,  өсімдіктер, 
адамдар,  жануарлар  т.б  барлық  жаратылыстың 
ағысы,  осы  тағдыр  жүесіне  бағынады.  Бұтағынан 
түскен  бір  жапырақтың  өзі  де  осы  жүйенің  ішінде. 
Егер  жаратылыс  тағдырға  бағынбаған  жағдайда, 
әлемде үлкен бір жүйесіздік пайда болар еді.
Әрбір  өнер  туындысы  өнерпаздың  құдіреті  мен 
мүмкіндігіне қарай көрініс табады. Мәселен, суретші 
суретін, жазушы жазғанын өзінің қабілеті мен шама-
сына қарай орындайды. Аллаһ (жәллә жәләлүһү) та 
әлемнің жаратылуынан жоқ болатын күніне дейін сол 
жерде көрсететін құдірет ағысын бір өнер ғажайыбы 

Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
327
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
болып  табылатын  адамдағы  сырлар  мен  хикметтер-
ді, басқа жәндіктердің туғанынан өлгеніне дейінгі ие 
болатын қасиеттерді иләһи еркімен ежелден жазып, 
белгілеп қойған.
Міне, тағдыр иләһи еріктің туындысы болып табы-
латын осы тәртіптің аты. Бұл ақиқатты Аллаһ Тағала 
аят кәримәлерде былай баяндайды:
ٍ��ِ�َ�ِ� ُه�َ�ْ�َ� َ� ٍء ْ� َ� ��ُ� ���ِإ
«Біз  барлық  нәрсені  бір  өлшеммен  (тағдырмен) 
жараттық!»
 (Қамар сүрессі 49)
ٍب�َ�ِ� �ِ� ��ِا  ْ�ُ� ِ�ُ�ْ�َا �ِ� َ� َو ِضْرَ�ْا �ِ� ٍ�َ�� ِ�ُ� ْ�ِ� َب� َ�َا �َ�
ٌ�� ِ�َ� ِ�ا �َ�َ� َ�ِ�َذ �نِا �َ�اَ�ْ�َ�  ْنَا ِ�ْ�َ�  ْ�ِ�
«Жер  бетінде  орын  алған  жөне  сендердің 
бастарыңа  келген  қандай  да  бір  пәлекеттің  бөрі  біз 
оны  жаратпас  бүрын  кітапта  жазылған.  Шүбәсіз, 
бұл Аллаһ үшін оңай нәрсе». 
(Хадид сүресі 22)
Қысқасы,  Аллаһ  Тағаланың  әлі  бола  қоймаған 
оқиғаларды алдын ала біліп реттеуі және ләухи-мах-
фузда белгілеуі - «тағдыр», белгілгені бойынша реті 
келгенде іске асырылуы - «қаза» болып табылады.
Аллаһ Тағаланың жарыққа шығатын оқиғаларды 
болмай тұрып «ілім» сипатымен білуі, өзінің (Құдай 
болғаны  үшін)  қажеттілігі.  Уақыт  пен  мекеннен 
пәк  болғандықтан  Аллаһтың  бұларды  білуі  табиғи 
нәрсе.  Өйткені  біз  үшін  тағдыр  мен  қазаны  түсінуді 
қиындататын шарттар, Аллаһ Тағала үшін сөз емес.

328
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Әлемде барлық нәрсенің иләһи бір жазмыш бойын-
ша іске асатындығына сену шарт. Тағдыр - иманның 
алты  шартының  ең  айқыны  болса  да,  негізінде, 
барлығы бір ауыздан қабылдаған шындық. Бұл тура-
сында сенііинен үзақ адамдар да үнемі өз күштерінен 
жоғары бір құдіреттің әсерін «маңдайымның жазуы» 
деп  қарсылықсыз  мойындайды.  Тіпті,  кәпірлердің 
«басыма  бақ  қонды»,  «бағым  тайды»  түріндегі  сез-
дері  барлық  адамдардың  ауыспалы  түрде  болса  да, 
ой-санасымен тағдыр ақиқатын мойындайтындығын 
көрсетеді.
Нежип  Фазылдың  бір  әңгімесінен  алынган  мына 
сөздер беймәлім тағдыр ақиқатының ойланған адамға 
өзін қалай мойындататындығын тамаша көрсетеді:
«...Мысалы,  бір  күні  Еминөні  алаңында  бір  ма-
шина  бір  адамды  басып  кетеді.  Оқиғаға  дейінгі  он 
минут  уақытқа  қарайық.  Адам,  мысалы,  Гүлхане 
саяжайының  алдында.  Машина  болса  Таксим  деген 
жақтан  келе  жатыр.  Көріністі  байқап  тұрсыз  ба? 
Келе  жатыр!  Мың  көліктің  ішінде  бір  машина  және 
жүз мың адамның ішінде бір адам. Адам соғылам де-
генді білмейді, машина соғам дегенді білмейді... Еке-
уі  де  көптеген  кездейсоқтықтармен  (!!!)  ештеңеден 
бейхабар  бір-біріне  қарай  жақындайды.  Мысалы, 
ол  адам  бір  дүкеннің  алдында  тұрады.  Бір  қорап 
сіріңке алады. Бір-екі қадам басады. Бір танысымен 
сөйлеседі.  Бір  дүкеннің  әйнек  сөресін  тамашалай-
ды.  Осы  бейкүнә  әрекеттердің  де  бірнеше  минуттан 
кейін  болатын  қайғылы  оқиғаға  қатысы  бар.  Осы 
болған  нәрселер  бір-біріне  құпия  түрде  жалғасып, 
ақыры сол қайғылы сәтті тудырады. Ол сәт келіп өте 
қарапайым соңғы себепке тіреледі. Бір абайсыздық, 

Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
329
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
байқамастық, анау-мынау... Кездейсоқтықтардың (!) 
қалай және қай жерден басқарылатын бір-бірімен өте 
тығыз  байланысты  нәзік  бір  есебі  бар  екендігін  кім 
білсін?!» (Бір Адам жарату, 43 б)
Осы  сияқты  өмірдегі  оқиғаларға  лайықты  түрде 
ой жүгірткен адам әлем сахынасында болып жатқан 
кептеген көріністердің, иләһи бір жазмыш бойынша 
іске асатындығына сенеді.
Бірақ, көзі көрмейтін адамға түрді түсіндіру қалай 
мүмкін болмаса, дүниеден алған әсерлермен ойлана-
тын, уақыт пен мекенмен шектеулі адам түсінігі де, 
қаза мен тағдыр сияқты жоғары мәселелердің сырын 
толық  түсіне  алмайды.  Бұл  жағдай  адамның  көтере 
алмайтын сырларды біліп, мазасыздануының алдын 
алу сияқты бір хикметке байланысты.
Расында, 
Аллаһ 
Тағала 
тағдырды 
барлық 
мақлұқтарына беймәлім етіп, оның қазаға айналмас 
бүрын білінуін мүмкін емес қылған. Осы бағытта тек 
Аллаһ Тағаланың ләдүнни (рухани) ілім бергендерінің 
ғана біраз нәсібі болуы мүмкін.
Аллаһтың шексіз мейірімімен тағдырдың беймәлім 
болуы  әрі  білінбеуі,  адам  ойының  алдында  асусыз 
қамал сияқты. Бірақ, Хақ Тағаланың қүдіретімен осы 
қамапдан  асып,  арғы  жағын  көрген  кейбір  ерекше 
жағдайлар да бар, бұлардың бірі - шынайы түстер. Ра-
сында, салих адамдардың түсінде көрген болашаққа 
байланысты  хабарлардың  расқа  шыққандығы  кеп 
байқалған. Бұлар олардың жүректеріне «ләухи-мах-
фуз» дан түскен сәулелер.
Адамдардың  жағымды  немесе  жағымсыз,  ізгілік 

330
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
немесе  жамандық  жөніндегі  істерді  істеуі  не  істеме-
уіне байланысты ерік қолдануы «жүзи ирадө» (шек-
теулі ерік) деп аталады. «Күлли ирадө» (шексіз ерік) 
тек Хақ Тағалаға тән. Сол себепті құлдар үшін шексіз 
еркіндік жоқ. Туу, өлу, өмір уақыты, жынысы, ұлты, 
қабілеті  сияқты  адам  араласа  алмайтын  мәселелер, 
нақты  (өзгермейтін)  тағдырға  жатады.  Адам  баласы 
мәжбүр болып бас иген бұл істерге жауапты емес.
Аллаһ  Тағала  құлдарына  берген  мүмкіндігіне 
қарай оны жауапты етеді. Сондықтан адамның еркі-
нен тыс іске асқан істерде, сый да, жаза да жоқ. Сон-
дай-ақ  ораза  ұстаған  адамның  еркінен  тыс  үмытып 
ішіп-жеуі оразаны бұзбайды және сол үшін ешқандай 
да жазаға ұшырамайды.
Аллаһ Тағала аят кәримәде «Аллаһ әр адамға тек 
шамасы  жететіндей  мөлшерде  міндет  жүктейді...», 
- 
(Бақара  сүресі  286)
  деп  бұйырғандығы  бойынша,  адам 
баласына  шамасы  жетпейтін  нәрсені  жүктемеген. 
Бірак,,  әр  адам  шамасы  жететін  нәрсеге  жауапты 
етілген.  Шамасы  жете  тұрып,  қажетті  істі  орында-
май, кінәні тағдырға арту -адамның ғапылдығы мен 
надандығының  белгісі.  Аллаһ  Тағала  сынақтағы 
және  жауапты  жаратылыс  болғандықтан  адамның 
нәпсісіне, 
пасықтық 
пен 
тақуалық 
бейімін 
орналастырған,  еркіндіһн  екі  жаққа  да  ерікті  түрде 
қолдануы  үшін  оған  таңдау  құқығын  ерген.  Яғни, 
осы  фәни  дүниеде  пендеге  белгілі  шеңбер  ішінде 
ғана  еркіндік  берілген.  Бұл  баланың  әкесінен  алған 
тиын-тебенін жақсылық пен жамандыққа жұмсауда 
ерікгі болғаны сияқты. Міне, осы еркіндік -мәңгілік 
бақыттылық немесе пәлекеттің ең маңызды қоры.

Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
331
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Әлемде  ағаштың  бір  жапырағы  да  Аллаһтың  ер-
кінсіз қимылдамайды. Яғни Аллаһ Тағаланың әрбір 
істе еркі болуымен қатар, ризашылығы тек қайырда. 
Ұстаздың  мақсаты  шәкіртінің  үлгерімді  болып,  сы-
ныптан  өтуі.  Шәкірт  оқымайтын  болса,  ұстаздың 
қолынан ештеңе келмейді. Және де дәрігердің мінде-
ті - ауруды шипаға қауыштыру. Науқас адам берілген 
нұсқауды  орындамайтын  болса,  болған  жағымсыз 
нәтижеге  өзі  жауапты  болады.  Дәрігерге  ешқандай 
кінә тағылмайды.
Сол себепті адамның жаман жолға түсіп: «Не істей-
мін, тағдырым солай!»-деуі тек ғапылдығының белгі-
сі.  Намаз  оқығысы  келген  адамға  Аллаһ  Тағала  оқу 
мүмкіндігін  береді,  оқығысы  келмегендерге  кедер-
гілер  тудырады.  Сондықтан  адамның  тағдырға  жау-
ып, өзін кінәсіз көрсетуі хақ пен хақиқатқа жасалған 
хақсыздық.
Аят кәримада Аллаһ Тағала былай дейді:
ٍة�رَذ َل�َ�ْ�ِ� ُ�ِ� ْ�َ� َ� َ�ا �نِإ
«Шүбөсіз,  Аллаһ  зөррөдай  хақсыздық  жасамай-
ды...» 
(Ниса сүресі 40)
ٍ��ِ�َ� ْ�َ� اُ��ْ�َ� َو ْ�ُ��ِ�ْ�َأ ْ�َ� َ�َ� �َ�ِ�َ� ٍ�َ�� ِ�ُ� ْ�ِ� ْ�ُ�َ�� َ�َأ �َ� َو
«Бастарыңа  келген  қандай  да  бір  пәлекет  өз 
крлдарыңмен  істегендерің  себебінен.  (Сонда  да) 
Аллаһ көбісін кешіреді». 
(Шура сүресі 30)
Хазіреті  Мәуләнә  (құддисә  сирруһ)  да  осы  аят 
кәримәнің  тәпсірі  бабында  шектеулі  еркіне  қарай 
адамдардың жауапты екендігін және кінәні тағдырға 

332
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
жаппау  керектігін  Мәснәуи  кітабында  былай  баян-
дайды:
«Егер  саған  бір  тікен  кірген  болса,  біліп  қой,  сол 
тікенді  өзің  еккенсің!  Егер  жұмсақ,  таза  шүберек 
ішінде болсаң, ол да өзіңнің тоқығаның!»
Көздің көру, құлақтың есту қабілеті шектеулі. Ше-
гінен тыс, ұзақ нәрсені көруі және естуі мүмкін емес. 
Сол  сияқты  қаза  мен  тағдырды  да  толық  түсінуге 
адамның шамасы жетпейді. Өйткені, оқиғаларды се-
беп сылтауларына жүгініп, біліп шешуге тырысамыз. 
Оның артындағы хикметті кебінесе түсіне бермейміз. 
Сондай-ақ, қаза мен тағдырдың сырын сұраған біреу-
ге Хазіреті Әли (радиаллаһу анһу):
«Ол тақырып терең бір дария!» - деген.
Ақылына 
сеніп, 
сол 
дарияда 
жүзуге 
тырысқандардың  көбі  не  құлдың  ешбір  еркінің 
жоқ  екендігін  ұстанған  «жөбрилер»,  немесе  барлық 
жағдайда  нақты  еркіндік  иесі  екендігін  алға 
тартқан  «қадөрилер»  сияқты,  негізсіз  иірімдерден 
шыға  алмайды.  Ақыры  сол  түпсіз,  шексіз  теңізде 
тұншығады.
Сол  себепті  адам  жауапкершілігінің  негізін 
құрайтын  еріктің  шегін  дүрыс  анықтамайынша, 
қателікке  бой  алдырудан  қүтыла  алмаймыз.  Құлды 
іс-әрекетінің  жаратушысы  санап,  ерік  пен  таңдау 
құдіретін  пүтқа  айналдыру  сияқты,  шектеулі  ерікті 
жоққа  шығарып,  адамды  өздігінен  бір  жаратылыс 
түрінде қабылдау да дініміздің негізгі қағидаларына 
қайшы жәйт. Дүрысы, адамның ерік пен таңдауға ие 
болғандығы,  бірақ  мұның  да  Аллаһ  Тағала  тарапы-
нан берілгендігі.

Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
333
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Ақыл  мен  түсінік  жетпейтін  Мұндай  тақырыпта 
мойынүсыну арқылы көңіл дүниесінде біраз жол алу 
мүмкін болса да, бұл істің сырын нақты түрде шешу 
мүмкін  емес.  Осыны  үғынып,  шамасын  білу,  одан 
әрісіне қиналмау, нағыз құлшылықтың керегі.
Хазіреті Мәуләнә тағдыр сырының ақылмен түсіну 
және түсіндірілуінің мүмкін еместігін және осы жа-
сырын  болуының  негізінде  үлкен  нығмет  екендігін 
Мәснәуиінде мына қиссасымен тамаша баяндайды.
«Бір адам Мұсаға (алейһиссәләм) келіп:
«Ей,  Кәлимуллаһ!  Маған  жануарлардың  тілін 
үйрет! Олардың сөздерін түсініп, халдерінен ғибрат 
алайын, Аллаһтың үлылығын түсінейін!» - деді.
Хазіреті Мүса оған былай деді:
«Сен бұл әуестігіңнен баз кеш, шамаң жетпейтін 
нәрсені үйренуге тырыспа! Бір қүмырсқа көлден ша-
масын білмей, артық су ішуге тырысса, түншығып, 
жоқ болады. Яғни саған жазылған білімнен артығын 
сүрама!  Өйткені,  мұнда  көптеген  қауіп  бар!  Сен 
әлемдегі  иләһи  салтанаттан  ақылыңның  жет-
кенінше  ғибрат  алуға  тырыс!  Жүрегіңді  Аллаһқа 
бұр!  Иләһи  көріністердің  сырлары  таза  жүректе 
байқалатындығын біл!» Сонда әлгі адам:
«Ең  болмаса  есіктің  алдында  жататын  үйді 
күзететін  итпен  тауық  қорадағы  жануарлардың 
тілін үйрет!» - деді.
Не  істесе  де  адамның  қалауынан  бас  тартқыза 
алмайтындығын  түсінген  Мұса  (алейһиссәләм) 
оның соңғы сүранысын қабылдады. Бірақ:

334
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
«Есіңді жи, бұл сыр теңізінде тұншығып қалмас 
- деп ескертті.
Адам  таңертең:  «Мына  жануарлардың  тілін 
үйрендім бе екен көрейінші?» - деп, байкду үшін есік 
алдында күтіп тұрады.
Сол  кезде  қызметші  әйел  дастархан-жапқьішын 
сілкіген кезде бір бөлшек кепкен нан жерге түсті.
Сол жөрдегі қораз бул нанның сынығына дереу бас 
салды. Оған ит:
«Сен бізге зүлымдық жасадың! Өйткөні сен бидай 
дақылын да жей аласың. Ал мен жей алмаймын! Неге 
менің несібем мына нанға бас саласың?» - деді.
Қораз болса итке:
«Уайымдама!  Ертең  үй  иесінің  аты  өледі,  сен  де 
тойғаныңша жейсің!» - деді.
Қоразды ғайыптан хабар бердідеп гүсінген үй иесі 
бұл  сөздерді  естіген  соңдереу  атын  сатып  жіберді. 
Қоразда иттің алдында ұятқа қалды.
Қораз  бен  иттің  жеке  мүдделері  үшін  күресі 
үзіліссіз  үш  күн  жалғасты.  Бірінші  күні  ат,  екін-
ші  күні  қашыр,  үшінші  күні  құлының  өлетіндігін 
крраздың  айтқанынан  білген  кржайын,  өлмей 
түрып атын сатқаны сияқты, қашырын да, қулын 
да,  пысықтық  жасадым  деп,  сатып  жіберді.  Осы-
лайша ит еш күткен пайдасына қол жеткізе алма-
ды. Қораз әр жолында итті алдаған болды. Үш рет 
үятқа қалған қораз, ақыры төртінші, күні итке бы-
лай деді:
«-Шындығын  айтсам,  анау  ку  адам  дүниенің 
малын  алып  қашты.  Бірақ,  осы  істегендерімен  өз 

Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
335
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
қанына батты. Енді ертең өзі өледі! Мирасшылары 
да  қайғыға  батады.  Бір  өгіз  сояды,  одан  бәріне  үлес 
тиеді, бізге де, сағанда!
Аттың,  қашыр  мен  құлдың  өлімі  осы  ақымақ 
адамның  басына  келетін  жағымсыз  қазаның 
қалқаны  мен  қррғаны  еді.  Бірақ  ол  малдың  зарары 
мен зиянына ұшыраудан қашып, өз қанына қалды».
Ақымақ адам қораздың осы сөздеріне құлақ салып, 
естіген  акуисдттың  алдында  турі  өзгеріп  кетгі. 
Ішіне кдтты үрейлі шоқ түсті. Хазіреті Мүсаның 
қасына ентіге жетіп:
«Ей  Кәлимуллаһ!  Маған  жәрдем  ет,  қайғымды 
сейілт!» - деп жалбарына бастады.
Мұса (алейһиссәләм) оған:
«Сен  бойлай  алмайтын  іске  кірдің.  Енді 
тығырыққа тірелдің. Сен сол жануарларды сатып, 
пайдаға кенелем деп ойладың ба? Саған тағдыр мен 
қазаның  сырын  білуге  өзінді  қинамауыңды  басып 
айтқам. Ақылды адамға соңында көрінетін нәрсе ал-
дымен көрінеді, ал ақымаққа соңында!.. Бірақіс біт-
кен болады. Енді сауда-саттық ісіңце шеберсің, олай 
болса, жаныңцы сатып құтыл!»
Адам қатты өкінішпен жалбарынған соң Хазіре-
ті Мұса (алейһиссәләм):
-Оқ орнынан шыққан екен! Оның кейін кдйтуына 
мүмкіндік  жоқ.  Бірақ,  мейірімі  молХақ  Тағаладан 
өлгенде иманмен кетуіңці тілеймін!» - деді.
Мұса  (алейһиссәләм)  Аллаһ  Тағалаға  мінәжәт 
етті.  Осылайша  адам  жанын  бергенде  иманмен 

336
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
көшуге Кәлимүллаһтың дұғасының берекетімен қол 
жеткізді.  Сонымен  қатар  Аллаһ  Тағала  Хазіреті 
Мүсаға:
«Ей,  Мүса!  Қаласаң  оны  тірілтейін..»-дегенде, 
Хазіреті Мүса:
«Уа, Раб! Саған шексіз мадақ пен мақхау! Сен оны 
о дүниеде, сол жарық әрі үлы әлемде тірілт! Өйткені 
ол  жер  мәңгілік,  қаза  мен  тағдырдың  сырлары 
жарыққа шығатын жер!» - деді».
Расында,  түсінгеніміз  сияқты,  адам  баласы  кей-
де  өзі  үшін  қайырлы  емес  нәрселерді  де  қос  қолдап 
сұрайды. Алайда, қалаған нәрсе, бәлкім, оны апатқа 
жетелейді.  Сондай-ақ  осындай  нәтижеге  тап  болған 
адам  оны  ғапылдықпен  қос  қолдап  сұрағанына 
қарамастан, өкініштен өзін тыя алмай, ойбайға баса-
ды. Сол үшін дүниеде көңіл тыныштығы мен ақыретте 
мәңгілік  бақыттылық  үшін  ең  лайықтысы  -  осы 
иләһи  ұлылықты  түсініп,  тәуекел  етіп,  мойынсұну. 
Бірақ,  бұл  барлық  адамның  қолынан  келе  бермей-
ді. Құлдың өзінің еш екендігін түсінуі - мәңгіліктің 
қоры. Яғни, қаза мен тағдырдың апдында бірден-бір 
шара  -  Хақ  Тағалаға  мойынсұну.  Өйткені,  тәуекел 
мен  мойынсұну  тағдырды  жақсылыққа  айналдыра-
тын рахмет есігі.
Сондай-ақ,  Расулуллаһ  (саллаллаһу  аләйһи  уә 
сәлләм):
«Тағдырға сену әртүрлі қайғы мен уайымды жоя-
ды». 
(Суюти, Жамиус-Сағир, I, 107) 
деген.
Бірақ,  ризашылық,  мойынсұну  мен  тәуекел  ету-
ді  ешқандай  апғы  шартты  орындамай  келуі  мүмкін 

Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
337
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
пәлекеттердің  алдын  алу  үшін  еіиқандай  қажыр  та-
нытпау  деп  түсінуде  қате.  Тәуекел,  жақсылықты 
тартып,  жаманшылықты  жою  үшін  әртүрлі  алғы 
шарттарды  орындағаннан  кейін,  нәтижесі  туралы 
Аллаһ Тағалаға мойынсұнып, оған сыйыну деген сөз. 
Әйтпесе  себептерге  жүгінбей,  құр  тәуекел  ету  орын-
сыз  болғанындай,  бұл  шынайы  тәуекел  үғымына  да 
қайшы мәселе.
Хазіреті Омар (радиаллаһу анһу) жолаушы жүріп, 
Шамға  бармақ  болғанда  жұқпалы  ауру  шыққанын 
естіп,  қажетті  кеңестің  нәтижесінде  Шамға  бару-
дан  бас  тартқан.  Негізінде,  Аллаһ  Тағала  мен  Хазі-
реті  Пайғамбардың  бұйрығына  сай  осындай  ықтият 
сақтау  мен  алдын  алу  жайында  сахаба  Әбу  Убәйда 
бин  Жәррах  (радиаллаһу  анһу)  Хазіреті  Омарға 
(радиаллаһу анһу):
«Аллаһтың тағдырынан қаштың ба?» - деп сұрайды, 
сонда Хазіреті Омар (радиаллаһу анһу) әлгі парасат-
ты, ғалым сахабадан бұндай сұрақ күтпегендіктен:
«Әттең,  мұны  сенен  басқа  біреу  айтқанда  ғой, 
ей,  Әбу  Убәйда!  Иә,  Аллаһтың  тағдырынан  сол 
Аллаһтың  тағдырына  қаштық.  Не  дерсің,  сенің 
түйелерің  болса  бір  жағы  шұрайлы,  екіншіжағы 
шөлейт бір жерге түссе, сен шұрайлы жерге бақраң, 
Аллаһтың тағдырымен баққңн болып, шөлейтжерге 
бақсаң,  тағыда  Аллаһтың  тағдырымен  баққан 
болмайсың ба?» 
(Бұхари, Тыб, 30) 
- деп жауап берген.
Көргеніміздей, 
тағдырдан 
қаша 
алмаймыз. 
Сондықтан  пенденің  міндеті  -  апдын  алу,  қажыр 
таныту.  Сосын  Аллаһтың  тағдыр  еткен  (жазған) 
нәтижесіне риза болу.

338
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет  терезесінен  қарағандар  үшін  тағдырдағы 
жасырын сыр мен пенденің оны толық түсіне алмау 
жағдайы Аллаһтың қаһары емес, керісінше, өте үлкен 
бір  сыйы.  Өйткені,  адам  тағдырды  білген  жағдайда 
көптеген  қауіп  пен  пәлекеттерге  тап  болары  жоққа 
шығаруға келмейтін шындық.
Мысалы,  шипасы  (дауасы)  белгісіз  ауруға 
шалдығып,  жан  беретін  науқастың  өлім  сәтіне 
дейін  қайғыдан  алыс  болып  қалуы,  тағдырдың 
белгісіздігінің  арқасы.  Бірақ,  қандай  да  бір  адам 
өлетін  уақытын  білсе,  елім  жақындаған  сайын  уай-
ымнан  қол-аяғы  байланып,  жұмыс  істей  алмайтын 
халге келеді, қанша рет өліп-тірілер еді. Баласының 
өзінен  бұрын  өлетінін  білген  ана  да  қанша  жыл 
бұрын  сол  жағдайдың  қайғысына  батар  еді.  Сөйтіп 
бұл  жағдай,  өмірдегі  үйлесімділік  шартына  қайшы 
келіп, тепе-теңдік бұзылар еді.
Соңғы кездерде көбейіп кеткен жүйке ауруы, руха-
ни күйзеліс және өзін-өзі өлтіру руханияттан мақрұм 
болудан  туған  қайғылы  нәтижелер.  Өйткені  руха-
ни  тәрбиеден  алыс  жүректің  нәпсінің  қалауы  мен 
әуестіктеріне бас иуі өте табиғи жәйт. Өмірдің күтпеген 
жағдайлары 
мен 
оқиғаларын 
табандылықпен, 
тыныштықпен қарсы алатын мойынұсынушылыққа 
жету - тек адамды «ғайыпқа» бағыттайтын тағдырға 
иман етудің арқасында мүмкін болады.
Бақыттылықтың  өзгермейтін  қағидасы  -  ақылды 
уахиге бас идіру, жүректі көркем ахлақпен безендіру 
және  осылайша  өмірде  күтпеген  жағдайлар  алдын-
да  ризашылық  таныта  білу  және  де  шынайы  бақыт 
- өмірдің бүралаңдарын көтеріп, қиыншылықтарына 

Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
339
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
шыдамдылық таныту, барлық нәрсенің жақсы жағын 
көріп, әлемдердің Раббысына мойынсұну.
Аллаһ Тағала кейде сыйды сырттай қаһар түрінде, 
қаһарды да сый түрінде көрсетеді. Осылардың бәрінің 
адамға беймәлім болуы осы дүниенің сынақ алаңы бо-
луынан туындауда.
Аллаһ Тағала былай дейді:
�ً�ْ� َ� ا��� ِ�ُ� ْنَا � َ�َ� َو ْ�ُ�َ� ٌ�ْ� َ� َ�ُ� َو �ً�ْ� َ� ا�ُ�َ� ْ�َ� ْنَا � َ�َ�
َن�ُ�َ�ْ�َ� َ� ْ�ُ�ْ�َا َو ُ�َ�ْ�َ� ُ�ا َو ْ�ُ�َ� �� َ� َ�ُ� َو

жүктеу/скачать 3,85 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: