күнөларды кешіреді. Әлбетте, ол өте кешірімді және

күнөларды кешіреді. Әлбетте, ол өте кешірімді және 
өте мейірімді» 
(Зүмәр сүресі 53)
 аятын түсірді.
Ақыры Уахши аят кәримәдегі сүйіншімен тыныс 
алып:
«Рахметің нендей үлкен, ей, Раббым!» - деп нақты 
(қайтпайтын)  тәубе  жасап,  жолдастарымен  бірге 
мұсылман болды.
Осы  және  осыған  уқсас  ақиқаттардан  нәр  алған 
тасаввуфи  тәсілдің  ең  маңызды  ерекшелігі  -  адамға 
деген  ұстанымы.  Бұл  үстаным  бойынша  адам, 
иләһи  үндеуге  ие  және  иләһи  сипаттардың  кәміл 
көріністеріне қол жеткізген және Раббысына халифа 
болу  қабілетінде  жаратылған.  Бұл  жөнінен  әлемнің 
көзінің  қарашығы  ретінде  Раббысының  бір  сырына 
ие. Сондықтан, біраз бүрын айтқанымыздай, істеген 
күнәлары  үшін  қадір-қасиеттері  қаншалықты  түссе 
де,  негізінде  жатқан  құндылығы  мәңгі.  Бірақ,  та-
саввуф мүны айтқан кезде де, әрине, өлшемсіз емес. 
Оның міндеті қысқаша:
«Күнәһарға  деген  кешірімді  күнәларға  асырмау, 
күнәға деген дұшпандыкты да күнөһарға шашырат-
пау».
Бұл  жөнінен  тасаввуф,  қазіргі  кезде  Исламды 
уағыздаудың  ең  тиімді  негізін  қүрайды.  Өйткені, 
адамдар  үнемі  Абдулкадир  Гейлани,  Азиз  Мах-
муд  һудай,  Юнус  Әмрә,  Бахаеддин  Нақшибәнд  пен 
Мәуләнә сынды Хақ достарының махаббат қүшағын 
сағынады.
Сұрақ:  Берген  мәліметтеріңізбен  тасаввуфтың 
адамды  қалай  әлсіз  кісіліктен  кәміл  бір  кісілікке 
371

Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
жеткізетіндігін  айттыңыз.  Осы  ақиқатқа  байла-
нысты  тасаввуфтың  мусылман  өміріндегі  орны  не 
болуы керек? Басқаша айтқанда, тасаввуфсыз бол-
май ма?
– Өте маңызды сұрақ.
Тасаввуф - терең бір ішкі болмыс және мазмұн мен 
мүминдердің қолындағы бас тартпайтындай Ислами 
көрініс,  фәйіз  бен  кемелдік  нығметі.  Бұл  жөнінен 
ол  әрі  мұсылмандардың  кемелденуі,  әрі  мұсылман 
еместердің һидайятына дәнекер болу және оларға Ис-
ламды дұрыс көрсете білу үшін өте маңызды.
Өйткені,  барлық  кітаптағы  мәліметтер,  шын-
дығында, бір дәнге ұқсайды. Қалайша дән топыраққа 
егілмей,  тек  қамбада  жатса,  қанша  жыл  етсе  де  сол 
дән  қалпында  қалатын  болса,  кітап  мәліметтері  де 
тек кітап беттеріңце немесе сөрелерде қалса, дәл со-
лай  болады.  Ал,  керісінше  топыраққа  көмілген  дән 
болса,  қасиеттеріне  қарай  есіп,  өркендейді,  кейбі-
реуі  үлкен  шынарға  айналады.  Таң  осылай  көңіл 
топырағына  егілген  ілім  дәнектері  де  жүректі  бір 
руханият  бақшасына  айналдырады,  ілім  мен  пара-
саттылықтың шынайы жемісі болып саналатын сыр-
лар мен хикметтерге сол кезде қол жеткізіледі.
Бұл  түрғыдан  діннің  пәтуә  жағы  бір  ғимараттың 
негізгі  тіреулеріне,  ал  тақуа  жағы,  сол  тіреулердің 
айналасындағы толықтаушы бөлімдер мен көркемдік 
пен  әсемдік  негіздері.  Бір  жағынан  осы  екі  ерекше-
лікті бірлестірген тасаввуф, екінші жағынан да салих 
амал мен көркем ахлақ кәмілдігіне қосымша адамды, 
Қуран мен әлемді түсіндіруде осылайша жауапкерші-
лік-тің  хикметпен  тереңірек  түсінілуі  және  орында-
372

Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
луын қамтамасыз етеді. Сол себепті тасаввуф - Аллаһ 
сүйіспеншілігі  және  Аллаһты  тану  тақырыбында 
құлдарға, көңілдерінен миғражға қарай ашылған ру-
хани терезе іспеттес.
Сондықтан  тасаввуф  рух  пен  жүректің  міндетті 
түрдегі қажеттілігі. Олай болса, әрбір мұсылманның 
емірінде аз не көп орын алуы қажет болған шындық. 
Анығырақ  айтсақ,  бір  жерде  адам  болса,  сол  жерде 
тасаввуф керек.
Бұл  ақиқатты  бір  шетке  қойып,  «Тасаввуфсыз 
болмай  ма?»  деуі  Исламның  негізін  баяндайтын 
тәфсир, хадис, келам, фиқһ және басқа ілімдер бол-
маса  болмай  ма?»  деген  сияқты  сұрақ  болады.  Та-
саввуфты  қажетсіз  санау  -  ықылас,  тақуа,  парасат, 
нәпсі  мен  жүрек  тазалығын,  қысқасы,  Аллаһқа  их-
сан  мәртебе-сінде  шынайы  түрде  құлшылық  жаса-
уды  қажетсіз  санау  деген  сөз.  Өйткені  тасаввуф  де-
генде осы ақиқаттар мақсат етілуде. Сондықтан осы 
ақиқаттарды  үстанған  адам,  егер  тасаввуф  есімін 
қабылдамаса  да,  ол  біздің  пікірімізше  тасаввуфты 
ұстанады  деген  сөз.  Өйткені  тақуалық,  зүһд,  ихсан 
мен тасаввуф, ақиқат пен мазмүны жағынан негізін-
де  бірдей  мағына  мен  мақсатты  білдіретін,  бір-бірі-
не жақын атаулар. Атау жәй ғана бір белгі. Барлық 
осы сөздердің негізінде, барлық адамзаттың ең кәміл 
мүршиді ретіндегі бір үлгі ғана, ең тамаша өнеге Ха-
зіреті Пайғамбар (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) мен 
оның рухани тәрбиесінде өскен, әрқайсы да бір үлкен 
тұлға және руханият жұлдызы - Сахабалар бар.
Екінші  жағынан  жүректің  қанағат  табуы, 
тыныштық,  шаттық  пен  бақытқа  кенелуі  -  рухани 
373

374
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
жеткен дәрежесіне байланысты. Сол үшін де пенденің 
рухани тәрбиеден өтуі қажет. Сірә, жүректің ілім мен 
хикметке  толуы,  діннің  жоғары  ақиқаттарына  көз 
жеткізуі және пенденің рухани кемелденуі - тек кей-
бір істердің нәтижесінде ғана мүмкін болады.
Сондай-ақ  адамзатқа  үлгі  ретінде  жіберілген 
пайғамбарлар  да  уахиді  қабылдаудан  бұрын  әзірлік 
кезеңінен  өткен.  Өйткені,  жүректің  пәк  рухани 
көріністі  қабылдайтын  халге  келуі  үшін  кірден 
арылып,  сезімтал  болуы  және  белгілі  бір  қалыпқа 
жетуі  керек.  Расулуллаһ  (саллаллаһу  аләйһи  уә 
сәлләм),  әлі  пайғамбарлық  міндеті  келмей  түрғанда 
Хира  үңгірінде  итикафқа  (Итикаф:  Бір  жерге  кіріп, 
уақытты ғибадатпен өткізу. Әсіресе, Рамазан айының 
соңғы  он  күнінде  мешіттен  шықпай,  өзін  ғибадатқа 
беру.)  Мұса  (алейһиссәләм)  Аллаһ  Тағаламен 
сөйлесуден  бүрын  Тури-Синада  қырық  күн  өзін  бір 
түрлі  тәрбиеден  өткізген.  Юсуф  (алейһис-сәләм), 
Мысырға сүлтан болудан бұрын он екі жыл зындан-
да жатты. Ол жерде қиыншылық, аштық, күрес пен 
машақаттың  барлық  сатыларынан  өтті.  Осылайша 
мүбәрәк  жүрегі  Аллаһтан  басқа  барлық  сүйеніштер 
мен байланыстардан толықтай арылды.
Расулуллаһ  (саллаллаһу  аләйһи  уә  сәлләм) 
Миғражға  шықпас  бүрын  «Инширах  сүресінің»  сы-
рына  ие  болды.  Кеудесі  ашылып,  мүбәрәк  жүрегі 
жуылды.  Ілім  мен  хикметтің  руханиятымен  тол-
ты-рылды.  Өйткені  ол  Миғражда  ғажайып,  тамаша 
оқиғаларға жолығып, адами кесапатпен көрінбейтін 
иләһи сырлар мен әр түрлі, пәк көріністерді тамаша-
лайтын еді.

Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
375
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Аллаһтың таңдаулы құлдары болған пайғамбарлар 
да  жүрек  тазалығынан  өткізілсе,  басқа  адамдардың 
жүрек тазалығына қаншалықты мұқтаж болғандығы 
белгілі  болады.  Сірә,  қара  (кірлі)  жүрекпен  Латифке 
(Пәк  болған  Аллаһқа)  жақындалмайды.  Мұрны  иіс 
сезбейтін  біреу  гүлдің,  қалампырдың  иісін  сезбейді. 
Бұлыңғыр әйнектен айқын көрініс тамашаланбайды. 
Екінші жағынан хапалдың ішіне бір зәррәдай болса да 
харамның немесе күмәнді нәрсенің араласуы, бір теге-
не бұлақ суына бір тамшы нәжістің араласқанысияқты, 
оныңтазалығын, пәктігін жояды.
Сондықтан жүректің рухани сезімталдығы артып, 
иләһи сыр мен хикметтерді қабылдайтын халге келуі 
үшін кірден тазаруы, пәктікке бөленуі шарт. Өйткені, 
Аллаһ Тағала:
  ٍ��ِ� َ� ٍ�ْ�َ�ِ� َ�ا �َ�َأ ْ�َ� ��ِإ َن�ُ�َ� َ� َو ٌل�َ� ُ�َ�ْ�َ� َ� َمْ�َ�
«Сол  күні  мал  да,  бала  да  пайда  бермейді.  Бірақ 
Аллаһқа таза жүрекпен келгендер басқа» 
(Шуара сүресі 
88-89)
 деген.
Жүректің  тазаруы  тек  рухани  тәрбие  арқылы 
мүмкін  болады.  Өйткені,  рухани  тәрбиеден  бүрын 
жүрек  суық  темір  сияқты.  Оның  мақсат  етілген 
қалыпқа  келуі  үшін  алдымен  отқа  қақталуы,  лас-
кірлерінен арылуы, қаттылықтан шығып, жұмсаруы 
және тоқпақталуы керек. Тек осы сатыдан өткеннен 
кейін  қалаған  қалыпқа  келеді.  Дәл  осы  сияқты 
барлық  істер  атқарылмай,  жүрек  кәмілдігі  де  бол-
майды.  Жүрек  кемелдікке  жеткен  соң  бас  көзімен 
көрінбейтін, ақылмен түсінілмейтін ақиқаттар әлемі, 
бір  ләззат  халінде  (шаттықпен)  түсініліп,  жүрекпен 

376
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
сезіледі.  Сол  үшін  жүректің  шыдамдылығы  мен 
қабілетін кемелдендіру керек.
Осы  кемелденудің  маңызын  көрсету  бабында 
Мәуләнә  Жәләләддин  Руми,  Сәлжүк  Медресесінде 
сырттай ілімдердің шыңына жеткен «ұстаз» кезінде 
өзінің сол кездегі халін «шикі едім»; мағрифатұллаһ 
көріністеріне  толы  әлем  кітапқа  айналып,  ондағы 
жасырын сырлар оған аян бола бастаған кездегі халін 
«пістім»; иләһи махаббатта фәни болған халін болса 
«жандым» деп түсіндірген.
Бұл  да  құлдың  Аллаһ  алдындағы  қадірі  көбінесе 
жүректің есуіне байланысты болғандықтан, жүректің 
кемелденуі  үшін  жеке-дара  бір  рухани  тәрбиеге 
қажеттілік  бар  екендігін  көрсетеді.  Бұл  ақиқаттың 
сансызжанды  мысалдарын  сахабалар  көрсеткен. 
Сондай-ақ олардың көбі қыздарын тірідей топыраққа 
көмген тастай қатты бір жаратылыс кезінде Хазіреті 
Пайғамбардың  (саллаллаһу  аләйһи  уә  сәлләм)  руха-
ни тәрбиесінің астында, көздері мен көңілдері жасқа 
толы  мейірім  мен  мархабаттың  өрнегіне  айналған. 
Жандары  мен  малдарын  Аллаһ  пен  Расулуллаһ  жо-
лында аямаған.
Қысқасы, айтпағымыз мынау:
Тасаввуфсыз мұсылмандық болу мүмкін, бірақ бұл 
ихсан  бабынан  мақрұм  мұсылмандық.  Яғни  рухани 
тәрбие  болып  саналатын  тасаввуфтан  ажыратылған 
Ислами  өмір,  адамды  «Аллаһты  көріп  тұрғандай 
құлшылық ету» дәрежесіне жеткізе алмайды.
Сұрақ: 
Тақсыр!  Оқырмандарымыз  өзіңіздің 
көңіл  достарыңыз,  сізбен  көңіл  аясында  табысу-

Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
377
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
ды  бақытдеп  санайтын  адамдар.  Оларға  тасаввуф 
хақында ең соңында не айтқыңыз келеді?
–  Осыған  дейін  айтқандарымызға  қосымша 
әулиелердің қатты көңіл бөлген үгіт-насихаттарынан 
үзінді айтқым келеді:
Тасаввуф  -  Аллаһ  Расулының  ахлағына  қол  жет-
кізуге  тырысу  болып  табылатын  рухани  тәрбие. 
Құлшылықта  -  ынта,  қарым-қатынаста  абзалдық 
халі.  Бұл  әлемнің  Жаратушысына  және  Оның  Ра-
сулына  сүйіспеншілікпен  бет  бүру.  Сол  үшін  шы-
найы  сүйіспеншілік  әрі  бет  бүрыспен  достықтың 
орталығына (негізіне) Жаратушы мен Оның Расулын 
қойған  Хақ  достары  мәңгілік  барлық  адамзаттың 
досы болған.
Ізгілермен  жақындық  пен  сұхбат  мүминді  салих 
етеді. Өйткені, фәйізді мінездерде жұғу қасиеті бар. 
Рухқатәртіп  пен  руханият  дәнін  егетін  салихтар 
нәпсісін арылтқан, дүниенің өткінші сұлулықтарынан 
бас  тартқан  адамдар.  Олардың  көңілі  иләһи  фәйізге 
толы. Олармен жақындық, құлды қолынан, тілінен, 
барлық жаратылыс пайдаланатын құлға айналдыра-
ды.
Махаббат  -  екі  көңіл  арасындағы  байланыс  же-
місі.  Адам  көңілі  ауғанына  ынтық,  қайран  болады. 
Оған ұқсағысы келеді. Сол себепті мүмин әртүрлі ісі 
мен  әр  алаңдағы  қайратында  «махаббат»  әликсирін 
қолдануы керек.
Ілімнің  тұлғалыққа  ие  болып,  парасаттылыққа 
ауысуы  Аллаһ  Тағаланың  жүрекпен  танылуына  се-
беп болады. Әлем - хикмет пен сырлардың тылсымы. 

378
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Білу - тамашалау емес, хикмет пен сырларға көз жет-
кізу.
Жүректің  кірден  арылып,  пәктікке  бөленуі 
Жаратушыға  жақындығына  байланысты.  Жүрегі 
тірілген  мүмин  өлімсіздікке  қауышады.  Керісін-
ше,  нәпсіқұмарлыққа  салынған  адам  қаншалықты 
салынғандығына  қарай  адамдық  сипатынан  ай-
ырылады.  Ислам  ахлағының  негізі  -  Раббыға 
сүйіспеншілікпен,  ықыласпен  бет  бүру,  бұл  бет 
бұрыстың бірден бір белгісі шүбә жоқ, «қызмет» ету.
Махаббат қиыншылықты рахметке айналдыратын 
ең  сиқырлы  күш.  Махаббатпен  орындалған  қызмет 
қаншалықты ауыр болса да жеңілдікпен, шаттықпен 
атқарылады.  Сонымен  қатар  қызметтің  қүны,  оны 
атқару үшін кірісілген жанқиярлықтың үлкендігімен 
және ғибадат ынтасымен орындалуына байланысты. 
Шынайы, нағыз қызметкер -жүрек кемелдігінің бел-
гісі. Осы кемелдікке жеткен жүректер «иләһи назар 
орны».
Аллаһ  Тағаланың  Құранда  көп  айтқан  «Рахман 
мен  Рахим»  есімдері  Оның  мархабатын  білдіретін 
есімдері. Әр мүминде де мархабат пен мейірім негізгі 
табиғатына айналуы керек.
Зұлымдыққа 
себеп 
болатын 
махаббаттан 
мақрұмдық.  Сүймеген  адам  әрқашан  жыртқыштық 
жасайтын  жануар,  залым  жаратылысқа  айналуы 
мүмкін. Нағыз махаббаттың жемісі - мейірім мен мар-
хабат.  Жер  бетінде  мейірім  мен  мархабатпен  алын-
байтын ешбір көңіл я өлке жоқ. Өйткені, күннің жы-
лытпауы  қалай  мүмкін  болмаса,  күшті  рухтар  үшін 
де мақлүқтарға жаны ашымау солай мүмкін емес.

Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
379
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Ғашық көңілдерде ерекше орын алған Халлаж та-
спен атылған кезде:
«Уа, Рабби! Менен бұрын маған тас атқандарды 
кешір!» - деп жалбарынып үлкен көңіл жанқиярлығын 
танытты.
Рухани жолдағы дәрежемізді көргіміз келсе, халі-
міз бен іс-қимылдарымызға қарауымыз керек.
«Менмендік» пен «қасарысу» рухани жолдың емі 
жоқ ауруы. Ібліс -бір кезде үлкен дәреженің иесі бол-
са, осы қасиеті себепті қасіретке ұшыраған.
Хазіреті Мәуләнә былай дейді:
«Маңыздысы  -  раушандай  бола  білу.  Яғни, 
осыдүние  бақшасында  тікендерді  көріп,  солардан 
әсерленіп,  тікенге  айналу  емес,  ортаға  қыс  сияқгы 
қиыншылықгар  кірседе  оларды  көктем  аясымен 
қүшаққа алып, барлық әлемге раушан бола білу.»
Абдулхалиқ  Гүждевани  Хазіретінің  рухи  қалып 
пен  іс-қимыл  әсемдегіне  байланысты  мына  құнды 
насихаттары да тасаввуф жолының өте құнды кеңіл 
қағидасы.
«Ей,  ұлым!  Саған  мынаны  өсиет  етемін: 
барлық  жағдайда  ілім,  әдеп  пен  тақуалықта  бол!.. 
Өткендердің  кітаптарын  оқы,  пайғамбар  әулеті 
мен  әһли-сүннәт  уәл-жамағат  жолымен  жүр! 
Фиқһ  пен  хадис  үйрен,  надан  сопылардан  аулақ 
бол!  Намаздарыңды  әрқашан  жамағатпен  оқы! 
Жүрегіңде  атаққа  бейімділік  бар  болса,  имам  мен 
азаншы  болма!  Атақган  шамаң  жеткенше  аулақ 
болІАтақга апат бар. Мәнсапқа да көз салма, үнемі 
өзіңді бәсең үста! Шамаң жетпейтін іске кепіл бол-
ма!  Халықтың  саған  байланысы  жоқ  ісіне  арала-

380
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
спа!  Пасық  басшылармен  бірге  болма!  Әр  жағдайда 
тепе-теңдікті  сакга!  Шекген  шығып,  тамашадау-
ыс естуге көп салынба, ол рукгы қарайтып, соңында 
бұлінушілікке  соктырады.  Осылай  бола  түра  әсем 
дауысты  да  жоққа  шығарма,  онымен  шақырылған 
азан мен оқылған Құран рухты тірілтеді. Аз же, аз 
сейле, аз үйықта. Ғапылдар мен ақымақтардан ары-
станнан  қашқандай  қаш!  Бұлінушілік  заманында 
жалғыздықгы үстан. Пайда үшін пәтуә беріп, діннің 
қүнының түсуіне себеп болғандардан, тәкаппар бай-
лардан мен надандардан алыс болІХалал же, күмәнді 
істерден  сақтан  және  үйленгенде  такуалыққа 
кәңіл бөл! Әйтпесе дүниеге байланып соның жолын-
да  дініңе  нүқсан  келтіресің...  Кәп  күлме,  әсіресе, 
кдрқылдап  күлмеуге  кеңіл  бәл!  Көп  күлу  жүректі 
өлтіреді.  Бірақ,  күлімсіреу  -  садақа.  Барлық  адам-
дарга  мейіріммен  кдра  және  ешкімді  қор  көрме!  Өз 
сыртыңды шектен тыс әшекейлеп, безендірме, таза, 
қарапайым  киін.  Өйткені,  сыртқы  көрініске  шек-
тен  тыс  көңіл  бәлу  іштің  бұзықтығынан  болады. 
Тартыспа,  ешкімнен  ештеңе  сүрама,  қанағатпен 
байы, арыңды сакта! Саған еңбегі сіңгендер мен сені 
тәрбиелегендерге сенімді бол, малыңмен, жаныңмен 
оларға  қызмет  ет  және  солар  сияқты  бол!  Олар-
ды  кінәлаған  ғапылдар  кұгыла  алмайды.  Дүниеге 
жәнедүниеқор  ғапылдарға  көңіл  бұрма!  Көңілің  әр 
қашан  қаяу,  тәнің  құлшылыққа  күшті,  көзің  жа-
сты және жүрегің сезімтал болсын. Ісің таза, дұғаң 
жалбарыныш,  киімің  қарапайым,  жолдасың  салих-
тар,  байлығың  сыртқы  және  ішкі  дін  ілімдері,  үйің 
мешіт және жақының Аллаһ достары болсын!»
Әмин!

Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
381
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Абдұррахман Жами, Нәфәһәтүл-Үнс, Ыстанбул, 1981.
Абдeрахман Гүзәл, Мұстафа Татчы, Юнeс Әрме, Анкара, 1981.
Абдұлқадир Гәйлани, Фәтхур-Раббани, Ыстанбұл, 1987.
Ажлүни, Исмайл бин Мұхаммед, Мүснәд, Ыстанбұл, 1992.
Ахмед  Жевдет  Паша,  Қисас  Әнбия  ве  Тәфарих  Хуләфа,  Ыстанбул, 
1976.
Әли әл-Мүттақи, Кәнзүл-Ұммал, Вейрут, 1985.
Әли Өзек, Хайреддин Қараман, А. Түргут, М. Чагрыжы, Ы. Қафи
Донмез, С. Гүмуш, Құран-ы Кәрим ве Түркше Ашыкламалы
Меалы, СаудАрабстан, 1992.
Азизи, әс-Сиражул-Мүнир Шерһи Жамиис-Сағир фи Хадисил-
Бәширин-Нәзир, Мысыр, 1894.
Белазури, Әнсабул-Әшраф, Мысыр, 1959.
Бұхари, Әбу Абдиллаһ Мұхаммәд бин Исмайл, Жамиус-Сахих,
Ыстанбұл, 1992.
Дарими, Әбу Мүхаммед Абдиллаһ бин Абдиррахман, Сүненуд-
Дарими, Ыстанбұл, 1992.
Дәйлами, Әбу Шұжа Шируие бин Шеһридар, әл-Фирдаус би-
Мәсурил-Хитаб, Бейрут, 1986.
Әбу Дәуіт, Сүлейман би. Әшас әс-Сижистани, Сүненү Әбу Дәуіт,
Ыстанбұл, 1992.
Фәрит Дәвәлиоғлү, Османлыжа-Түрікче Ансиклопедик Лүғат,
Анкара, 1997.
Хаким, Әбу Абдиллаһ Мұхаммәд бин Абдиллаһ ән-Нәйсабури,
Мүстәдрәк аләс-Сахихайн, Бейрут, 1990.
Хасан Басри Чантай, Құран-ы Хаким ве Меал-ы Кәрим, Ыстанбұл,
1996.
Ибни Абдилбер, Әбу Омар Юсуф юин Абдиллаһ бин Мұхаммед,
әл-Истиаб фи Марифәтил-Асхаб, Кайр.
Ибн Әсир, әл-Камил фит-тарих, Бейрут, 1995.

382
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Ибн Хажер әл-Аскалани, Шихабуддин Ахмед бин Али, Фәтхул-
Бари Шәрхи Сахихил-Бұхари.
Ибни Хиббан, Әбу Хатим әл-Бүсти, Сахихи Ибн Хиббан, Бейрут,
1993.
Ибн Кәсир, Имадұддин Әбил-Фида, Тәфсирү Құрани-Азим,
Бейрут, 1988.
Ибн Мәже, Әбу Абдиллаһ Мұхаммәд бин Язид әл-Казвини,
Сүнәнү Ибн Мәже, Ыстанбұл, 1992.
Ибн Сад, әт-Табақатүл-Күбра, Бейрут,
Ибраһим Жәнән, Хадис Ансиклопедиси, Күтүб-и Ситтә, Ыстанбұл.
Имам Ғаззали, Қимя-и Саадәт, Ыстанбұл, 1989.
Имам Ғаззали, Ихияу Улүмиддин, Ыстанбұл, 1987.
Имам Нәбәби, Хадислерле Ислам, Ыстанбұл.
Имам Нәбәби, Риязус-Салихин, Ыстанбұл, 1998.
Исмайл Накки Бүрсеви, Кәнз-ы Маһфи, Ыстанбұл, 1727.
Махмуд Сами Рамазаноғлү, Куллият, Әркам Иайынлары.
Ыстанбұл.
МехмедАкиф Ерсой, Сафахат, Ыстанбұл, 1993.
МехмедДоған, БүйүкТүрікче Созлүк, Ыстанбұл, 1994.
Мүстафа Кара, Мәтинлериле Гүнүмуз Тасаввуф Харакетлери,
Ыстанбұл, 2002.
Мүнави, Мұхаммед Абдуррауф, Фәйзул-Кадир Шәрхул-Жамиис-
Сағир, Бейрут, 1994.
Мүнзири, Абдулазим бин Абдулкави, әт-Тәрғиб вет-Терһиб, Кайр,
1934.
Муслим, Әбу Хүсейн бин Хажжаж әл-Кушейри, әл-Жамиүс-Сахих,
Ыстанбұл, 1992.
Н. Фазыл Кысакүрек, Чиле, Ыстанбұл, 1999.
Рубани, Бүйік Хадис Куллияты, (Жәмүл-Фәуаид), Ыстанбұл.
Садық Дана, Алтынолук Сұхбетлери, Ыстанбұл.
Сәлжук Ерайдын, Тасаввуф ве Тарикатлер, Ыстанбұл, 1994.
Суат Иылдырым, Құран-ы Хаким ве Ачикдамалы Меалы,
Ыстанбұл, 2001.
Сүйүти, Әбул-Фазыл Жәләладдин Абдуррахман бин Әбу Бәкір,
әл-Жамиүс-Сағир, Мысыр, 1888.
Шәфик Жан, Кониларына Гөре Ачикламалы Меснәуи Тержүмеси,
Ыстанбұл, 1997.

Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
383
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Шәһбендерзаде Ахмед Хилми, Тарихи Ислам, Ыстанбұл, Һ.1326.
Таберани, әл-Хафиз Әбул-Қасым Сүлейман бин Ахмед, Мүжәмул-
Кәбир, 1983.
Табери, Әбу Жафар Мүхаммәд бин Жәрир, Жамиул-Бәйан ат
Тәвили Айюл-Құран, Бейрут, 1995.
Тірмизи, Әбу Иса, Мүхаммед бин Иса, Сүненү Тірмизи, Ыстанбұл,
1992.
Уақиди, Мәғази, Мысыр, 1984.
Яхия Кәмал Бәйатлы, Кенді Гок Күббеміз, Ыстанбұл, 1999.
 

384
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
Хикмет
баспа үйі
МАЗМҰНЫ
А
ЛҒЫ
 
СӨЗ
 ............................................................... 5
Ақтық дем-1 ....................................................... 15
Ақтық дем-2 ....................................................... 31
Ақтық дем-3 ....................................................... 45
Әлемде Зікірұллаһ пен Таңсәрі .............................. 59
Құран және Тәфәккүр-1 ........................................ 75
Құран және Тәфәккүр-2 ........................................ 87
Құран және Тәфәккүр-3 .......................................103
Тәубе және Көзжасы ...........................................121
Дұға ..................................................................135
Хаққа және Жақсылыққа шақыру-1 .....................147
Хаққа және Жақсылыққа шақыру-2 .....................161
Исар .................................................................177
Истиғна .............................................................191
Сауда ахлағы ......................................................209
Аллаһқа берілген ізгі қарыз .................................227
Қоғамдық қатынастарда қарызжәне қарыздану ......243
Достық ..............................................................271
Ах, Опа! .............................................................289
Үлгілі бір иман иесі болу ......................................311
Тағдыр және оның сырлары .................................325
Иманнан Ихсанға Мұса мырза (құддисә сирруһ) ......343
Бұл бір көңіл тамшысы ........................................353
Тасаввуфсыз болмай ма? ......................................367
Пайдаланылған әдебиеттер ..................................381