Жылдарға арналған Қазақстан Республикасының Табиғи ресурстарын пайдалану және қоршаған

 
2011-2014  жылдарға  арналған  Қазақстан  Республикасының  Табиғи  ресурстарын  пайдалану  және  қоршаған 
ортаның жай-күйі туралы ұлттық баяндама 
 
112
 
2
3
.
1
1
.
2
0
1
5 
Е
С
Э
Д
О 
Г
О 
(
в
е
р
с
и
я 
7
.
1
3
.
2
) 
 
К
о
п
и
я 
э
л
е
к
т
р
о
н
н
о
г
о 
д
о
к
у
м
е
н
т
а
. 
П
о
л
о
ж
и
т
е
л
ь
н
ы
й 
р
е
з
у
л
ь
т
а
т 
п
р
о
в
е
р
к
и 
Э
Ц
П
. 
 
54 
ТҚҚ қоқыс орны 
Сафоновка 
ауылы  
2008 жыл 
1325 тн. 
2,0 га 
- 
55 
ТҚҚ қоқыс орны 
Алға селосы - 
Иманов 
ауылы  
2008 жыл 
1250 тн. 
6,0 га 
- 
56 
ТҚҚ қоқыс орны 
Бірлік  
2008 жыл 
1100 тн. 
 1,0 га 
- 
57 
ТҚҚ қоқыс орны 
Кудряшов 
ауылы  
2008 жыл 
1330 тн 
 1,0 га 
- 
58 
ТҚҚ қоқыс орны 
Ақкөл ауылы  
2008 жыл 
2450 тн. 
3,0 га 
- 
59 
ТҚҚ қоқыс орны 
Асан ауылы  
2008 жыл 
320 тн. 
6,0 га 
- 
60 
ТҚҚ қоқыс орны 
Қиғаш ауылы  
2008 жыл 
1420 тн. 
1,0 га 
- 
61 
ТҚҚ қоқыс орны 
Таяшев Е. ЖК 
Ганюшкино 
ауылы  
2008 жыл 
12000 тн. 
13,65 га 
Серия Е-04 
№0002811 
04.05.2014ж. 
 
Жылыой  ауданы.  Жылыой  ауданының  елді 
мекенінің тұрмыстық қатты қалдықтарын жинауды 
және  сақтауды  «Жылыой  тазалық»  ЖШС 
орындайды. 2013 жылы аудан бойынша ТҚҚ 4006 
тоннасы  жинақталған  еді.  Ауыл  округтерінен 
жиналған  ТҚҚ  автокөлікпен  Күлсары  қаласының 
аудан  орталығы  арқылы  (Майкөмгеннен  басқа) 
тасымалданып,  Күлсары  қаласынан  6,3  шақырымқ 
қашықтықта  орналасқан  ТҚҚ  көметін  жерде 
орналастырылады  (Күлсары-Ақтау  автомобиль 
жолының сол жағы, шамамен аталған жолдан 400-
500  м  шамасында)  1,56  га  алаңдағы  жер  учаскесі 
2001 ж. 27.11 №50 шешімімен Күлсары қаласының 
әкімдігімен  берілген.  Бөлінген  жер  участкесінде 
қайта  өңдеу  жүргізілді.  Көршілес  жер  учаскесінің 
шамамен 400х400 м ТҚҚ тастау үшін орын ретінде 
пайдалынады. 2014 жылы ауданда 56,56 мың тонна 
ТҚҚ жиналды. 
Индер ауданы. Индир ауданында 1 кент және 6 
ауылдық округ бар. Орталық Индебор кентінде ТҚҚ 
орналастырумен 
«Индер 
Келбет» 
ЖШС 
айналысады.  Басқа  ауыл  округтерінде  ТҚҚ 
орналастыру 
бойынша 
жауапты 
тұлғалар 
бекітілмеген.  2006  жылдың  5  қаңтардағы  Атырау 
облысы  әкімдігінің  қаулысымен  «Индер  Келбет» 
ЖШС  тұрақты  жерді  пайдалану  құқығында 
өндірістік 
және 
тұтыну 
қалдықтарын 
орналастыруға  6,0  га  жер  учаскесі  бөлініп  және 
оның  негізінде  мемлекеттік  акт  жасалған.  2001 
жылы аталған орындаТ ҚҚ полигоны пайда болды. 
ТҚҚ орналастыру орындары үшін құжаттары жоқ. 
2014 жылы ауданда 36,24 мың тонна ТҚҚ жиналды. 
Исатай ауданы.  Исатай ауданында барлығы 7 
ауылдық округ бар. Аудан орталығының Аққыстау 
ауылында  ТҚҚ  орналастыруымен  «Аслим»  ЖШС 
айналысады.  Басқа  ауыл  округтерінде  ТҚҚ 
орналастыру 
бойынша 
жауапты 
тұлғалар 
бекітілмеген. 2014 жылы ауданда 49,74 мың тонна 
ТҚҚ жиналды. 
Құрманғазы  ауданы.  Құрманғазы  ауданында  
барлығы 
19 
ауылдық 
округ 
бар. 
Аудан 
орталығының Ганюшкино ауылында және басқа да 
ауыл  округтеріне  ТҚҚ  орналастырумен    «Таяшев 
Е»  ЖК  айналысады.  Ал  басқа  ауыл  округтерінде 
ТҚҚ  орналастыру  орындарының  құжаттары  жоқ. 
2014 жылы ауданда 25,18 мың тонна ТҚҚ жиналған. 
Қызылқоға  ауданы.  Қызылқоға  ауданында  
барлығы 10 ауылдық округ бар. Ауыл округтерінде 
ТҚҚ  ауыл  округтерінің  төңірегіндегі  қоқыс 
орындарына тасталады. 2014 жылы ауданда 0,5 мың 
тонна ТҚҚ жиналған. 
Махамбет  ауданы.  Махамбет  ауданында  
барлығы 
11 
ауылдық 
округ 
бар. 
Аудан 
орталығының 
Махамбет 
ауылында 
ТҚҚ 
орналастырумен 
«Тұрмыс 
қызметі» 
ЖШС 
айналысады.  Басқа  ауыл  округтерінде  ТҚҚ 
орналастыру 
бойынша 
жауапты 
тұлғалар 
бекітілмеген.  Қазіргі  уақытта  аудан  орталығының 
ТҚҚ  Махамбет  ауылынан  1  шақ,  Атырау-Орал 
автожолының  батыс  жағындағы  қалдықтарды 
орналастыру  орнына    шығарылады,  қалған  ауыл 
округтері  ТҚҚ  ауыл  округтерінің  төңірегіндегі 
қоқыс  орындарына  тасталады.  Аталған  ауыл 
округтерінде  ТҚҚ  орналастыру  орындарының 
құжаттары жоқ. Атырау қаласынан Алмалы ауылы 
18  шақырым,  ал  Береке  ауылы  8  шақырым 
орналасуына  байланысты,  ТҚҚ  Атырау  ТҚҚ 
полигонына апарылады. 2014 жылы ауданда 30,55 
мың тонна ТҚҚ жиналған. 
Мақат  ауданы.  Мақат  ауданының  елді 
мекендерінде  қатты  тұрмыстық  қалдықтарды 
жинауды  және  сақтауды  «Тазалық  көгал»  ЖШС 
атқарады.  Мақат  кенті  тұрғындарынан  жиналған 
тұрмыстық  қатты  қалдықтары  Мақат  кентінің 
шығысындағы 200 метрдегі  карьерге тасталады, ал 
Доссор  кентінің  ТҚҚ  учаскесі  200  метр  Доссор-
Күлсары автожол бойында орналасқан. 2014 жылы 
ауданда 59,50 мың тонна ТҚҚ жиналған.
 

 
2011-2014  жылдарға  арналған  Қазақстан  Республикасының  Табиғи  ресурстарын  пайдалану  және  қоршаған 
ортаның жай-күйі туралы ұлттық баяндама 
 
113
 
2
3
.
1
1
.
2
0
1
5 
Е
С
Э
Д
О 
Г
О 
(
в
е
р
с
и
я 
7
.
1
3
.
2
) 
 
К
о
п
и
я 
э
л
е
к
т
р
о
н
н
о
г
о 
д
о
к
у
м
е
н
т
а
. 
П
о
л
о
ж
и
т
е
л
ь
н
ы
й 
р
е
з
у
л
ь
т
а
т 
п
р
о
в
е
р
к
и 
Э
Ц
П
. 
 
11.04.09-КЕСТЕ. ӨНДІРІСТІК ҚАЛДЫҚТАР 
№ 
Полигондардың 
орналасқан жері 
ауданы 
Әлеуетті 
қуаттылығы 
Қабылданған/орналастырылған қалдықтар 
(тонна) 
Барлығы, 
оның ішінде: 
өндірістік 
1. 
Атырау қ., АМӨЗ 
солтүстік-шығысында 
8 шақ қашықтықта  
орналасқан 
12,25 га 
5000 м³ 
38,2 
38,2 
2 
Теңізшевройл ЖШС 
 
Құлсары қ., 110 шақ 
(ҚТҚ) 
14,37 га 
92683,86 тонна 
44265,789 
19474,64 
 
Құлсары қ., 110 шақ 
(пром 
2,56 га 
95052,07 тонна 
3 
«Вест Дала» ЖШС 
 
КУО №1 өндірістік 
ауданы, Атырау обл. 
Махамбет ауд. 
Алмалы а/о, Орал 
тасжолының 8- шақ 
қашықтықта, 232 үй 
9 га 
57500 м³ 
34980,52 
34980,52 
 
КППжәнеРО №2 
өндірістік ауданы, 
Атыр.обл. Қызылқоға 
ауд. Атырау-Доссор 
тасжолының 38 шақ 
қашықтықта  
12 га 
 
901,63 
 
4 
Спец.автобаза КМК 
 
Атырау-Орал тас 
жолы бойында 
Атырау қаласынан 5 
шақ қашықтықта 
шығыс-батыс жағына 
қарай 
35 га 
 
17180 
 
5 
Экотехникс ЖШС 
 
Жылыой ауданы 
Құлсары қ., Құлсары-
Опорный тасжолының 
бойында 8 шақ 
қашықтықта  
27,121 га 
 
73916 
73813 
 
Индер ауданы             
Елтай селосы 
7,8 га 
 
5216,78 
5215 
6 
«Adem ecology» ЖШС 
 
 
 
 
612,92 
537,52 
  Барлығы 
 
 
177 111,8 
134 058,9 
 
11.04.07. ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ПРОБЛЕМАЛАРДЫ ЖОЮ  
Қоршаған ортаны қорғауды тұрақтандыру және 
сапасын 
жақсарту 
(санитарлық 
жағдайы) 
мақсатында облыс әкімдігімен өңірдің экожүйесіне 
техногенді  әсерді  азайтуға  мақсатты  бағытталған 
жұмыстар жүргізілуде. 
Соңғы жылдарда бұл бағытта облыстық әкімдік 
тарапынан  ауқымды  жұмыстар  жүргізілді.  Тек 
соңғы 3 жылдың өзінде облыстық бюджет есебінен 
5,0 млрд теңгеге 48-ден аса маңызды табиғат қорғау 
іс-шаралары жүзеге асырылды. 
2012  жылдан  бүгінгі  күнге  дейін  Жайық 
өзенінің  экологиялық  жүйесін  сақтау  мақсатында  
«Атырау  облысындағы  Жайық  өзенінің  суын 
молайту  және  гидрологиялық  режимін  жақсарту» 
жобасы бойынша  Атырау облысы Жайық өзенінің 
таязданған учаскелерін түпкі тереңдету жұмыстары 

 
2011-2014  жылдарға  арналған  Қазақстан  Республикасының  Табиғи  ресурстарын  пайдалану  және  қоршаған 
ортаның жай-күйі туралы ұлттық баяндама 
 
114
 
2
3
.
1
1
.
2
0
1
5 
Е
С
Э
Д
О 
Г
О 
(
в
е
р
с
и
я 
7
.
1
3
.
2
) 
 
К
о
п
и
я 
э
л
е
к
т
р
о
н
н
о
г
о 
д
о
к
у
м
е
н
т
а
. 
П
о
л
о
ж
и
т
е
л
ь
н
ы
й 
р
е
з
у
л
ь
т
а
т 
п
р
о
в
е
р
к
и 
Э
Ц
П
. 
 
жүргізілуде.  Республикалық  бюджет  қаражаты 
есебінен  Жайық  өзені  сағасында  батып  кеткен 
кемелерді шығаруға 403 млн. теңге бөлінді. Қазіргі 
уақытта  «Сары  балықшы»  кемесін  шығару 
бойынша жұмыстар жүргізілуде. 
Шөлге  айналу  қазіргі  ауқытта  облыстың  ең 
маңызды  проблемасы  болып  табылады.  Облыс 
бюджеті есебінен Атырау облысы елді мекендерінің 
құм басу қаупі бар аумақтарды, олардың кері әсерін 
азайту  бойынша  құм  басу  кешенді  жобаларын 
әзірлеумен зерттеу жобасы әзірленді және келісілді. 
Жоғарыда  айтылған  жүйенің  негізінде  Исатай 
ауданы Зинеден, Исатай селоларында құм көшкінін 
тоқтату жұмыстары жүргізілуде. Бұдан басқа, 2015 
жылы  ауданы  5  га  құрайтын  Атырау  облысы 
Жылыой  ауданының  Майкөмген  селосында  құм 
көшкінін  тоқтату  жұмыстары  басталады.  Бұған 
ұқсас  жұмыстарды  2016  жылы  Қызылқоға 
ауданының  Миялы  және  Жасқайрат  ауылдарында 
жүргізу жоспарланып отыр. 
Жер  асты  сынақ  өткен  аумақта  «Азғыр» 
ядролық  полигоны  ауданын  қоршау  бойынша 
жұмыстар  жүргізілуде.  Жылыой  ауданы  Құлсары 
қаласының сонымен қатар, Индер ауданы Индербор 
селосының  КТС  құрылысы  жүргізілуде.  Атырау 
облысының барлық аудандық орталықтарында КТС 
құрылысына ЖСҚ әзірленуде.
 
 
11.05. БАТЫС-ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫ 
 
2014 жылға жалпы көрсеткіштер 
Субъектінің S, 
мың шаршы 
шақырым 
151,3 
мың 
шар.ш. 
Халқы 
мың адам 
629,9 
ЖӨӨ, млрд.тг. 
1911,9 
2011 жылдан бастап 2014 жыл аралығындағы негізгі экологиялық көрсеткіштер  
 
Көрсеткіштер 
2011ж. 
2012ж. 
2013ж. 
2014ж. 
ЖӨӨ бірл. шығарындылардың қарқындылығы, 
тн/млрд.тг. 
42,3 
36,2 
54,8 
44.7 
Атмосфераға ластағыш заттар шығындылары, мың тонна. 
55,9 
62,1 
95,2 
85,5 
ҚОҚ жұмсалған шығындар.  
1971, 6 
2452,0 
7793,9 
8731,7 
ЖӨӨ бірл. қалдықтардың пайда болуының 
қарқындылығы, тн/млрд.тг. 
107,6 
84,4 
56,3 
52.4 
Пайда болған қалдықтардың жалпы саны, тн. 
142371 
144429 
97707 
100322 
 
Облыс 
республиканың 
батыс 
бөлігінде 
орналасқан, облыстың орталығы Жайық өзеніндегі 
Орал  қаласында  орналасқан.  Облыста  12  аудан,  2 
қала, 3 кент, 148 селолық және ауылдық елді мекен 
бар,  қалалық  халықтың  саны  312,3  мың  адам 
(49,6%), селолық - 317,6 мың адам (50,4%). Облыс 
бойынша  халықтың  тығыздығы  орташа  есеппен 
(аумақтың 1 шаршы ш.-на) 4,1 адамды құрайды. 
Аумақтың 
рельефі 
жазық. 
Облыстың 
солтүстігінде  және  солтүстік-шығысында  Жалпы 
Сырт  сілемі  және  Предураль  шоқысы  бар. 
Оңтүстігінде 
 Каспиймаңы 
ойпаңы 
шегінде 
Нарынқұм  құмдары  орналасқан:  Көкөзенқұм, 
Аққұм,  Қарағандықұм  және  басқалары.  Климаты 
шұғыл континенталды. 
Мұнай, газ, жанғыш тақтатастың, калий-магний 
тұзының,  керамзит  балшығының  және  басқа  да 
табиғи  қорлардың  кен  орындары  бар.  Батыс-
Қазақстан  облысы  Еуропа  және  Азия  құрлықтың 
қосылысында  орналасып,  солтүстік  -  батыстан 
оңтүстік-шығысқа 
ұласқан 
континенталды 
климатпен  ерекшеленеді.  Жоғары  континенталды, 
күндіз  және  түнде,  қыста  және  жазда  қатты 
температуралық  кереғарлық    байқалып,  қыстан 
жазға  тез  ауысуы  байқалады.  Бүкіл  облыс  жері 
үшін атмосфералық  жауын-шашынның  тұрақты 
болмауы  және  тапшылығы,  ауа  мен  топырақтың 
тым құрғақтығымен сипатталады. Қысы суық, бірақ 
қысқа, ал жазы ыстық және біршама ұзақ болады. 
Жылдық  жауын-шашын  көрсеткіші  облыстың 
солтүстік-шығысында 330 мм оңтүстігінде 200 мм 
дейін  ауытқып  тұрады.  Облыстың  аумағында 
Жайық  өзені  ағып  өтеді  (Орал,  жалпы  ұзындығы 
2428  ш.,  Қазақстан  шегінде  1082  ш.).  Топырағы 
сарғылт қоңыр, сарғылт, ақшыл сарғылт сазды және 
сортаң.  Дәнді  -  түрлі  шөпті,  дәнді  жусанды, 
жусанды  бидайықты  өсімдіктер  басым.  Жайық 
және  басқа  да  өзендердің  алқабында  терек, 
көктерек,  шегіршін,  емен,  тал  және  басқа  да      
бұталар өседі. 
Елді  мекен  жері  2323,6  мың  га  аумақты 
құрайды.  Өндірістік,  көлік,  байланыс,  қорғаныс 
және басқа да ауыл шаруашылық емес жерлері 37,7 
мың  га  ауданда  орналасқан.  Ерекше  қорғалатын 
табиғи аумақтар жері 12,4 мың га құрайды. Орман 
шаруашылық қорының  жері 215,5 мың га құрайды. 
Су қорының жері - 75,5 мың га. Қор жері 5732,3 мың 
га құрайды. Содан басқа да, Ресей Федерациясына 
1465,1  га  жалға  беруге  ұсынылады.  Жер  қорының 
ең  көп  бөлігі  13919,4  мың  га  (92%)  ауыл 

 
2011-2014  жылдарға  арналған  Қазақстан  Республикасының  Табиғи  ресурстарын  пайдалану  және  қоршаған 
ортаның жай-күйі туралы ұлттық баяндама 
 
115
 
2
3
.
1
1
.
2
0
1
5 
Е
С
Э
Д
О 
Г
О 
(
в
е
р
с
и
я 
7
.
1
3
.
2
) 
 
К
о
п
и
я 
э
л
е
к
т
р
о
н
н
о
г
о 
д
о
к
у
м
е
н
т
а
. 
П
о
л
о
ж
и
т
е
л
ь
н
ы
й 
р
е
з
у
л
ь
т
а
т 
п
р
о
в
е
р
к
и 
Э
Ц
П
. 
 
шаруашылыққа  пайдалануға  ұсынылған.  Ауыл 
шаруашылық  жері  5271,8  мың  га.  Мемлекеттік 
кәсіпорындардың  қосалқы  шаруашылықтарының 
саны 18 шаруашылық 5,0 мың га алаңды құрайды. 
Басқа да 19 мемлекеттік кәсіпорындар бар, олардың 
жалпы ауданы 47,9 мың га құрайды.
 
11.05.01. АТМОСФЕРАЛЫҚ АУАНЫҢ ЛАСТАНУЫ 
 
Облыстың ауа бассейнінің негізгі ластағыштары 
атмосфераға  зиянды  заттар  шығарындыларын 
жүзеге  асыратын  мұнайгаз  кешеніндегі,  қазандық 
шаруашылығының 
кәсіпорындары, 
автокөлік, 
элеваторлар  болып  табылады,  шығарындылардың 
көлемі  стационарлық  көздер облыс  бойынша  2013 
жылы 60,4 мың тоннаны құрады, бұл 2012 жылмен 
салыстырғанда 3%-ға азайды. Ластағыш көздердің 
саны  14%-ға  өскен.  2013  жылы  облыстың 
кәсіпорындарымен  барлық  тұрақты  ластағыш 
көздерден  шыққан  ластайтын  заттардың  жалпы 
көлемінен 
36,5% 
зиянды 
заттар 
ұсталып, 
залалсыздандырылды. [11.05.01.]. 
Облыс  бойынша  стационарлық  көздерден 
атмосфераға 
ластағыш 
заттардың 
шығарындыларының  динамикасы:  2011  жылы  -  
55,9 мың тонна, 2012 жылы – 62,4 мың тонна, 2013 
жылға  -  53,6  мың  тонна,  2014  жылға  -  46,7  мың 
тонна.  
 
11.05.01-кесте. Атмосфераға ластағыш заттар шығарындылары көлемінің өзгеру динамикасы 
 
Ластағыш туралы ақпарат 
Өлшем 
бірлігі 
2011 ж. 
2012ж. 
2013ж. 
2014ж. 
2014 ж. % 
2013 жылға 
Ластағыш заттар 
шығарындыларының 
стационарлық көздерінің саны 
дана 
8715 
9079 
10360 
10532 
101 
Атмосфераға ластағыш 
заттардың шығарындылары;  
мың 
тонна 
55,9 
62,1 
60,4 
44,7 
74 
соның ішінде өнеркәсіпке 
мың 
тонна 
17,1 
25,1 
22,9 
22,9 
100 
ұсталып, залалсыздандырылды 
мың 
тонна 
13,8 
24,2 
34,8 
40,8 
117 
Батыс-Қазақстан облысының Орал және Ақсай 
қалаларының  ауа  бассейнінің  жағдайы,  жиі 
жүргізілетін 
мониторинг 
бойынша 
тұрақты 
көрсеткішпен  сипатталады.  Орал  қаласының 
атмосфералық ауаның ластану индексі Республика 
бойынша ортадан неғұрлым төмен. 
БҚО  ауа  бассейнінің  негізгі  ластағыштары 
атмосфераға  азот,  көміртек,  күкіртті  ангидрид, 
күкіртті  сутек,  ұшатын  органикалық  қосылыстар 
мен  органикалық  емес  шаң  қышқылдарының 
шығарындылары болып табылады. [11.05.01.].
 
 
11.05.01-сурет. Облыс бойынша стационарлық көздерден атмосфераға ластағыш заттар 
шығарындыларының динамикасы (мың тонна). 
 
11.05.02-кесте. Ластану туралы ақпарат 
Ластану туралы ақпарат 
2014ж. 
2013ж. 
Атмосфералық ауаға жалпы өнеркәсіптік шығарындыларының көлемі, мың тонна. 
46,7 
53,6 
55,9
62,4
53,6
46,7
0
10
20
30
40
50
60
70
2011 ж.
2012 ж.
2013 ж.
2014 ж.

 
2011-2014  жылдарға  арналған  Қазақстан  Республикасының  Табиғи  ресурстарын  пайдалану  және  қоршаған 
ортаның жай-күйі туралы ұлттық баяндама 
 
116
 
2
3
.
1
1
.
2
0
1
5 
Е
С
Э
Д
О 
Г
О 
(
в
е
р
с
и
я 
7
.
1
3
.
2
) 
 
К
о
п
и
я 
э
л
е
к
т
р
о
н
н
о
г
о 
д
о
к
у
м
е
н
т
а
. 
П
о
л
о
ж
и
т
е
л
ь
н
ы
й 
р
е
з
у
л
ь
т
а
т 
п
р
о
в
е
р
к
и 
Э
Ц
П
. 
 
Атмосфералық ауаға күкірт ангидридінің шығарындыларының көлемі, мың тонна. 
8,2408 
6,9953 
Атмосфералық ауаға азот диоксидінің шығарындыларының көлемі, мың тонна. 
3,0101 
3,2990 
Атмосфералық ауаға қатты қалдықтардың шығарындыларының көлемі, мың тонна. 
0,4162 
0,5319 
Атмосфералық ауаға тұншықтырғыш газдың шығарындыларының көлемі, мың 
тонна. 
5,5103 
4,2394 
Газды жағудың салдарынан шығарындыларының көлемі, мың тонна. 
0,0784 
4,89 
Атмосфералық ауаға тазалаусыз өнеркәсіптік шығарындыларының көлемі, мың 
тонна.  
46,7 
53,2 
Соның ішінде апаттық шығарындыларының көлемі, мың тонна. 
- 
- 

жүктеу/скачать 5,06 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: