Жылдарға арналған Қазақстан Республикасының Табиғи ресурстарын пайдалану және қоршаған

 
2011-2014  жылдарға  арналған  Қазақстан  Республикасының  Табиғи  ресурстарын  пайдалану  және  қоршаған 
ортаның жай-күйі туралы ұлттық баяндама 
 
14
 
3.2 АТМОСФЕРАЛЫҚ ЖАУЫН-ШАШЫН 
 
2014  жылы  (2013  жылдың  желтоқсаны  –  2014 
жылдың  қарашасы)  Қазақстанның  көп  аумағында 
жылдық жауын-шашын мөлшер шегінде болды  (80-
120%).  Қазақстанның  солтүстік  шығысы  және 
оңтүстігінде  жауын-шашын  1971-2000  жылдар 
кезеңдерінде  20-60  %  мөлшерден  жоғары  болды. 
Бұл  аймақтар  2014  жылы  түскен  жауын-шашын 
мөлшері  бойынша  1941  жылдан  бастап  10% 
экстремалды ылғалды жылдарға кірді. 
Жауын-шашынның  айтарлықтай  тапшылығы 
Қазақстанның  батысында  және  оңтүстік-батысы 
жерлерінде байқалды (20-60 %) [3.03.].
 
3.2-кесте. Атмосфералық жауын-шашын 
 
№ 
Атауы 
Өлшем 
бірлігі 
2011 
2012 
2013 
2014 
 
Елде тұтас алғанда 
1 
1961 - 1990 жылдары кезеңіндегі 
жауған жауын-шашынның 
орташа мөлшері 
мм. 
- 
2 
Жауған жауын-шашынның 
орташа жылдық мөлшері 
мм. 
331 
285 
373 
309 
3 
1961 - 1990 жылдары кезеңіндегі 
жауған жауын-шашыннан 
орташа жылдық ауытқулары 
% 
102 
87 
114 
95 
4 
Жауған жауын-шашынның ең 
көп  айлық мөлшері 
мм. 
50 
40 
57 
50 
5 
Жауған жауын-шашынның ең аз  
айлық мөлшері 
мм. 
9 
11 
17 
11 
 
Астана: Астана 
6 
1961 - 1990 жылдары кезеңіндегі 
жауған жауын-шашынның 
орташа мөлшері 
мм. 
- 
7 
Жауған жауын-шашынның 
орташа жылдық мөлшері 
мм. 
319 
294 
489 
344 
8 
Жауған жауын-шашынның ұзақ 
мерзімді орташа мөлшерінен 
орташа  жылдық  ауытқулар 
% 
100 
92 
153 
108 
9 
Жауған жауын-шашынның ең 
көп  айлық мөлшері 
мм. 
109 
60 
113 
71 
10 
Жауған жауын-шашынның ең аз  
айлық мөлшері 
мм. 
3 
2 
17 
3 
 
Аумағы бойынша екінші қала: Алматы 
11 
1961 - 1990 жылдары кезеңіндегі 
жауған жауын-шашынның 
орташа мөлшері 
мм. 
- 
12 
Жауған жауын-шашынның 
орташа жылдық мөлшері 
мм. 
680 
499 
718 
625 
13 
Жауған жауын-шашынның ұзақ 
мерзімді орташа мөлшерінен 
орташа  жылдық  ауытқулары 
% 
103 
75 
108 
94 
14 
Жауған жауын-шашынның ең 
көп  айлық мөлшері 
мм. 
98 
76 
173 
139 

 
2011-2014  жылдарға  арналған  Қазақстан  Республикасының  Табиғи  ресурстарын  пайдалану  және  қоршаған 
ортаның жай-күйі туралы ұлттық баяндама 
 
15
 
15 
Жауған жауын-шашынның ең аз  
айлық мөлшері 
мм. 
10 
0 
14 
0 
 
1961 - 1990 ж.ж. аралығында орташа есеппен жауған жауын-шашыны ұзақ мерзімді  ең үлкен 
мөлшерлі елді мекен (облыс немесе аудан):                                                                                                                                              
Оңтүстік өңір, Алматы облысы, Мыңжылқы станциясы (т.д. 3017 м  жоғары) 
16 
1961 - 1990 жылдары кезеңіндегі 
жауған жауын-шашынның 
орташа мөлшері 
мм. 
- 
17 
Жауған жауын-шашынның 
орташа жылдық мөлшері 
мм. 
933 
668 
810 
711 
18 
Жауған жауын-шашынның ұзақ 
мерзімді орташа мөлшерінен 
орташа  жылдық ауытқулар 
% 
108 
77 
94 
82 
19 
Жауған жауын-шашынның ең 
көп айлық мөлшері 
мм. 
224 
157 
212 
127 
20 
Жауған жауын-шашынның ең аз  
айлық мөлшері 
мм. 
9 
20 
17 
14 
 
1961 - 1990 ж.ж.  аралығында орташа есеппен жауған жауын-шашыны ұзақ мерзімді  ең аз 
мөлшерлі елді мекен (облыс немесе аудан):                                                                                                                                                                                                                                                       
Оңтүстік өңір, Қызылорда облысы, Шірік-Рабат станциясы ( т.д. 88 м  жоғары) 
21 
1961 - 1990 жылдары кезеңіндегі 
жауған жауын-шашынның 
орташа мөлшері 
мм. 
 
 
 
 
22 
Жауған жауын-шашынның 
орташа жылдық мөлшері 
мм. 
52 
59 
61 
100 
23 
Жауған жауын-шашынның ұзақ 
мерзімді орташа мөлшерінен 
орташа  жылдық  ауытқулар 
% 
50 
57 
59 
97 
24 
Жауған жауын-шашынның ең 
көп  айлық мөлшері 
мм. 
14 
19 
23 
26 
25 
Жауған жауын-шашынның ең аз  
айлық мөлшері 
мм. 
0 
0 
0 
0 
Деректер ҚР ҰЭМ Статистика бойынша комитетінің  
http://www.stat.gov.kz/
веб-сайтында жарияланған [3.02]. 
 
2014  жылы  жауын-шашынның  түсудің  орасан 
алуандығы байқалды. 
Жауын-шашын  мөлшерінің  экстремалды  үлесі  
Уил МС (46 %) және Екібастұз МС (42 %) тіркелген. 
34  метеостанцияда  (метеостанция  жалпы  санынан 
36 %) жауын-шашынның экстремалды үлесі  20-39 
% құрады. Жауын-шашынның тәуліктік мөлшерінің 
абсолюттік  жоғарғы  мөлшері  жабылған  жоқ. 
Қазақстан  аумағында  жауын-шашын  кезеңінің  аса 
ұзақтығы  2  күннен  9  күнге  дейін  құралды. 
Жауынды  кезеңнің  ұзақтығы  (8-9  күн)  бойынша 
Оңтүстік  Қазақстан  облысы  метеостанцияларында 
байқалады.    Жауынсыз  кезеңнің  ұзақтығы  61 
күннен  89 күнге дейін республиканың батысы мен 
оңтүстік  шығысында  белгіленген.  Жауынсыз  аса 
ұзақ  кезең  (90-142  күндер)  Қызылорда,  Оңтүстік 
Қазақстан 
және 
Жамбыл 
облысы 
метеостанцияларында байқалды. [3.03.]. 
 
3.2. ПАРНИКТІК ГАЗДАР ШЫҒАРЫНДЫЛАРЫ 
 
Қазақстанда 
климаттың 
өзгеруі 
негізгі 
жаһандық  экологиялық  проблемалардың  бірі 
ретінде  танылады.  Қазақстанда  ПГ  жалпы  үлестік 
эмиссиясы СО
2 
баламасында 2013 жылы халықтың 
жан  басына  шаққанда  18,26  т  құрады,  олардың 
ішінде 14,94 т СО
2  
келеді. 1990 жылы бұл көрсеткіш 
халықтың жан басына шаққанда СO
2
  баламасында 
23,76 т және СО
2 
16,73 т құрады. 
БҰҰ Негіздемелік Тұжырымдамасы Тараптары 
Конференциясының  1995  жылғы  2  маусымдағы 
№FCCC/CP/1995/7/Add.1 
шешіміне 
сәйкес 
парниктік  газдар  шығарындылары  бойынша 
деректер  екі  жыл  артқа  жылжытумен  жыл 
сайын беріледі.  
БҰҰ КӨНК 12-бабының 1-тармағына (а) сәйкес 
Қазақстандық  түгендеу  немесе  Монреальдық 
хаттамамен  реттелмейтін  ПГ  көздері  мен  барлық 
сорғыштардан  антропогендік  шығарындылардың 
Ұлттық  кадастры  (немесе  Ұлттық  кадастр)  [4.4], 
келесі  газдар:  көміртегі  диоксиді(СО
2
),  азоттың 

 
2011-2014  жылдарға  арналған  Қазақстан  Республикасының  Табиғи  ресурстарын  пайдалану  және  қоршаған 
ортаның жай-күйі туралы ұлттық баяндама 
 
16
 
шала  тотығы  (N
2
O),  гидрофтор  көміртегі  (ГФК), 
перфтор  көміртегі  (ПФК)  және  күкіртті  гексафтор 
(SF
6
) туралы ақпаратты енгізеді.  
Ұлттық жүйенің нормативтік базасы Қазақстан 
Республикасының  Әділет  министрлігінде  2015 
жылы 20 мамырда № 11090 тіркелген «Парниктік 
газдар 
шығарындылары 
мен 
сіңірулерін 
мемлекеттік түгендеудің толықтығын, айқындығын 
және  анықтығын  бақылауды  жүргізу  қағидаларын 
бекіту 
туралы» 
Қазақстан 
Республикасы 
Энергетика 
министрінің 
2015 
жылғы 
18 
наурыздағы  №  214  бұйрығы  болып  табылады 
11090 [3.05]. 
 
3.3-кесте. Парниктік газдар шығарындылары 
 
 
Шығарындылардың абсолюттік мәндері 
№ 
Атауы 
Өлшем бірлігі 
2011 
2012 
2013 
1 
Көміртегі диоксиді 
млн.т/жыл 
223,634 
229,443 
234,877 
2 
Азоттың шала тотығы (N
2
O) 
млн.т/жыл 
11,442 
13,361 
13,324 
3 
Метан (СН
4
) 
млн.т/жыл 
58,407 
60,288 
62,677 
4 
ГФК (ескертпеде көрсету) 
1000 т / жыл 
0,97 
0,99 
1,00 
5 
ПФК (ескертпеде көрсету) 
1000 т / жыл 
1,55 
1,55 
1,57 
6 
Күкірт гексафториді (SF
6
) 
1000 т / жыл 
NA,NO 
NA,NO 
0,0 
7 
Жиынтық шығарындылар (СО
2
 
баламасында) 
млн.т/жыл 
290,593 
297,480 
302,556 
8 
Жерді пайдалануда ПГ сіңіру 
тренді және жер пайдаланудағы, 
орман шаруашылығындағы  
өзгеріс (ЖПОШӨ) 
млн.т/жыл 
-5,410 
-8,154 
-10,887 
9 
Жиынтық шығарындылардың 
сомасы минус ЖПОШӨ (СO
2 
баламасында) 
млн.т/жыл 
296,003 
305,634 
313,442 
 
Секторлар бойынша жиынтық шығарындылары (СО2 баламасында) 
10 
Энергетика (барлығы), оның 
ішінде: 
млн.т/ жыл 
245,803 
254,244 
260,841 
11 
1) тұрақты көздерде өртеу 
млн.т/ жыл 
186,792 
190,308 
197,605 
12 
2) мобильді көздерде өртеу 
млн.т/ жыл 
20,083 
23,28 
20,517 
13 
3) шығарындыларды өртеумен 
байланысты емесі 
млн.т/жыл 
38,928 
40,657 
42,718 
14 
Өнеркәсіптік үдерістер және 
өнімдерді пайдалану 
млн.т/жыл 
18,427 
17,474 
18,074 
15 
Ауыл шаруашылығы 
млн.т/жыл 
25,767 
27,804 
28,273 
16 
Жерді пайдалану және орман 
шаруашылығы 
млн. т / жыл 
-5,410 
-8,154 
-10,887 
17 
Қалдықтар 
млн.т/жыл 
6,006 
6,112 
6,255 

 
2011-2014  жылдарға  арналған  Қазақстан  Республикасының  Табиғи  ресурстарын  пайдалану  және  қоршаған 
ортаның жай-күйі туралы ұлттық баяндама 
 
17
 
 
Шығарындылардың үлес салмағы (минус ЖПОШӨ)  
18 
Ел халқы 
адам 
16 556 601 
16 791 427 
17 035 275 
19 
Халықтың жан басына 
шаққандағы парниктік газдардың 
жиынтық шығарындылары 
т СО2-балама/ 
халықтың жан 
басына   
шаққанда 
17,81 
17,35 
18,49 
20 
Ел алаңы 
1000 шақ² 
2 724,9 
2 724,9 
2 724,9 
21 
Елдің алаңына шаққандағы 
парниктік газдардың жиынтық 
шығарындылары 
1000 т СО2-
балама/шақ² 
105,431 
113,917 
116,084 
22 
2011 жылғы тұрақты бағалардағы 
ЖІӨ (СМП) 
миллиард 
доллар 
343,9 
361,1 
382,8 
23 
ЖІӨ бірлігіне шаққандағы 
парниктік газдардың жиынтық 
шығарындылары 
т СО2-
балама/1000 
доллар 
0,8 
0,9 
0,8 
Деректер ҚР ҰЭМ Статистика бойынша комитетінің  
http://www.stat.gov.kz/
веб-сайтында жарияланған [3.02]. 
 
КӨҮСТ  2006  ж.  [3.9]  жаңа  әдістемелік 
көрсеткіштерге  ауысуға  байланысты  2015  жылы 
парниктік  газдарды  түгендеу  бойынша  деректер 
өткен  жылдағыдан  бұрын  баяндамада  берілген 
деректерден  айырмашылығы  байқалады.  [3.4,  3.6]. 
1990-2013  жж.  ПГ  түгендеу  деректері  бойынша 
2015 жылы берілген Қазақстанда базада 1990 жылы 
атмосфераға  «Энергетикалық  қызмет»  секторынан 
СО
2
  баламасы  эмиссиясында  319,32  млн  т, 
«Өндірістік  үдерістер  мен  өнімдерді  пайдалану» 
ӨҮӨП  -  19,97  млн  т,  «Ауыл  шаруашылығынан»  - 
43,55  млн  т,  «Қалдықтар»  -  СО
2
  баламасында  4,4 
млн  т  түсті.  ЖПОШӨ  секторында    сіңіру  СО
2
 
баламасында 16,2 млн т. ЖПОШӨ секторы есебісіз 
тікелей  парниктік  әсерімен  газдардың  жалпы 
эмиссиясы 
энергетикалық 
қызметтен 
эмиссиялардың    СО
2
  баламасы  260,84  млн.  т, 
өндірістік  үдерістерден  -  18,07  млн.  т,  ауыл 
шаруашылығынан және қалдықтар санатынан - 6,25 
млн.  т  қосады.  ЖПОШӨ  секторында  сіңіру  10,89 
млн.  т  құрады.  ЖПОШӨ  секторы  есебімен  Киото 
хаттамасымен  реттелетін  ПГ  эмиссиясының  таза 
салмағы  СО
2
 
баламасында  302,56  млн.  т   
бағаланады [3.7]. 
ЖІӨ 
парниктік 
газдардың 
үлестік 
шығарындылары  1992  жылғыдан  4  тоннадан  2 
тоннаға  дейін  екі  есе  СО
2
  баламасында  АҚШ-тың 
1000 
долларына 
төмендеді. 
Бұл 
кемуді 
экономиканың  энергия  сыйымдылығы  секторлары 
жағына  жылжуымен,  сондай-ақ  энергетикалық 
жүйенің  көміртегі  сыйымды  жағына  ауысуымен         
түсіндіруге болады. 
Аталған  көрсеткіш  мақсатты  көрсеткіштерді 
салыстыруда  ПГ  шығарындыларын  қысқартуға 
бағытталып өткізілген ұлттық саясаттың тиімділігін 
куәландырады. 
 Экономика  секторлары  бойынша  парниктік 
газдардың  үлестік  шығарындылары  3.1-кестеде 
келтірілген және 3.2-суреттерде көрсетілген. 
 
3.4-кесте. 2011-2013 жылдар үшін негізгі секторлар бойынша Қазақстан Республикасының парниктік 
газдарының жалпы ұлттық эмиссияларының динамикасы, мың теңге СО
2 
баламасында 
 
Сектор 
2011 
2012 
2013 
Энергетика 
245802,52 
254244,35 
260840,56 
Өнеркәсіп үдерістері 
18426,993 
17474,141 
18073,738 
Ауыл шаруашылығы 
25767,14 
27803,93 
28273,39 
Қалдықтар 
6006,365 
6111,7135 
6254,754 
Қазақстан Республикасы бойынша барлығы 
296003,02 
305634,14 
313442,44 
 
ЖПОШӨ  секторында  сіңіру  есебінсіз  2013 
жылы  ПГ  жалпы  ұлттық  эмиссия  1990  жылғы 
эмиссия  деңгейінен  81%-ды  құрады  және  2012 
жылмен салыстырғанда 2,5%-ға өсті. 
Қазақстанда  ПГ  жалпы  эмиссия  динамикасы 
барлық  жылдары  орта  есеппен  энергетикалық 
сектордан  эмиссиялардың  трендімен  анықталады. 
Салыстырмалы  өзгерістерге  салым  үлесі  барлық 
жылдар  бойы  орта  есеппен    81%-ға  құраған 
энергетикалық  секторда  ПГ  эмиссиясы  ұшырады. 
Ауыл  шаруашылығы  салымының  салыстырмалы 
үлесі  анағұрлым  кем  дәрежеде  және  орта  есеппен 
11%-ды  құрайды.  5%  және  2%  ӨҮӨП  және 
қалдықтар  секторлары  үлесіне  қосылады.  Кейбір 

 
2011-2014  жылдарға  арналған  Қазақстан  Республикасының  Табиғи  ресурстарын  пайдалану  және  қоршаған 
ортаның жай-күйі туралы ұлттық баяндама 
 
18
 
жылдары энергетикалық сектордың салымы 76% -
дан(1999 ж.)  84 %-ға (2010 ж.) дейін өзгерді. Ауыл 
шаруашылығы  салымының  үлесі  15%-дан  10%-ға 
дейін өзгерді, 2006 жылдан бері 6 % деңгейінде тұр. 
ӨҮӨП секторының салымының үдерістік үлесі 3%-
дан 6 %-ға дейін өзгерді ал, қалдықтар секторынан 
шығарындылар  салымының  үлесі  1%  дан-3  %-ға 
дейін құрады. 
Қазақстанда  парниктік  газдардың  үлестік 
шығарындылары  халықтың  жан  басына  шаққанда 
1990  жылы  адам  басына  шаққанда  СО2 
баламасында  23,76  т  (соның  ішінде  СО2 
баламасы/адам  басына  шаққанда  16,73  т)  құрады. 
2013  жылы  бұл  көрсеткіштер  СО2  баламасы/адам 
басына    шаққанда  18,26  т  дейін  және  СО2 
баламасы/адам басына шаққанда 14,95 т төмендеді. 
 
 
 
3.1-сурет. Қазақстан Республикасында  экономика секторлары бойынша 1990-2013 жылдардағы 
парниктік газдардың жалпы ұлттық эмиссияларының динамикасы 
 
 
3.2-сурет. 1990 жылдан бастап 2013 жылға дейін секторлар бойынша  Қазақстан Республикасында  
парниктік газдардың шығарындыларының динамикасы. 
 

 
2011-2014  жылдарға  арналған  Қазақстан  Республикасының  Табиғи  ресурстарын  пайдалану  және  қоршаған 
ортаның жай-күйі туралы ұлттық баяндама 
 
19
 
2011  жылдың  3  желтоқсанында  парниктік 
газдардың шығарындылары бойынша айтарлықтай 
шектеу  қарастырылған  «Экологиялық  мәселелер 
жөнінде  Қазақстан  Республикасының  кейбір 
заңнамалық 
актілеріне 
өзгерістер 
мен 
толықтырулар 
енгізу 
туралы» 
Қазақстан 
Республикасының Заңы қабылданды. 
Парниктік 
газдардың 
шығарындыларына 
квоталар  20  мың  тоннадан  астам  СО
2
  шығарған 
әрбір  кәсіпорын  үшін  нақты  квота  бөлу  жөнінде 
Ұлттық жоспармен белгіленеді. 
Орнықты 
дамытуды 
қамтамасыз 
етуге 
бағытталған  аса  маңызды  бағдарламалардың  бірі 
ҚР Президентінің 2013 жылғы 30 мамырдағы №577 
Жарлығымен  бекітілген  «жасыл»  экономикаға 
Қазақстан 
Республикасының 
көшу 
тұжырымдамасы болып табылады [4.8.].  
Электр 
энергиясының 
баламалы 
және 
жаңартылған  үлесін  арттыру  бойынша  қойылған 
мақсаттар  2050  жылға  50%,  ЖҮӨ  энергия 
сыйымдылығын  төмендету  2008  жыл  деңгейімен 
салыстырғанда 2020 жылға 25%, энергетикада СО
2 
шығарындыларын төмендету 2012 жыл деңгейімен 
салыстырғанда  2030  жылға  15%  және  2050  жылға 
40%  ПГ  шығарындыларын  төмендетуге  және 
климатқа  әсер  етуге  мүмкіндік  береді.  Энергияны 
тұтынуды  төмендету  СО
2 
шығарындыларын  және 
басқа ластағыш заттарды қысқартуға алып келеді. 
 
 

 
2011-2014  жылдарға  арналған  Қазақстан  Республикасының  Табиғи  ресурстарын  пайдалану  және  қоршаған 
ортаның жай-күйі туралы ұлттық баяндама 
 
20
 
 
 
4.1. ТҰЩЫ СУДЫҢ ЖАҢАРТЫЛҒАН РЕСУРСТАРЫ  
 
 
 
Республиканың су ресурстарының негізгі қоры 
жер  үсті  және  жер  асты  көздерінде  шоғырланған. 
Жалпы  алғанда  Қазақстанның  су  ресурстары 
өңірлер  бойынша  әртүрлі  орналасқан.  Сонымен, 
шығыс ауданына барлық су ресурстарының - 34,5%, 
солтүстікке  -  4,2%,  орталыққа  -  2,6%,  оңтүстік-
шығысқа  -  24,1%,  оңтүстікке  -  21,2%,  батысқа  - 
13,4%-ы жатады.  
Тұщы  судың  жалпы  қорлары  524  куб.шақ. 
бағаланады, соның ішінде 80 куб. шақ. мұздықтар 
жатады,  190  куб.  шақ.  көлдермен  шоғырланған, 
өзендердің ресурстары 101 куб. шақ. және 7,6 куб. 
шақ.  су  асты  сулары  қоры  құрайды,  оның  ішінде: 
шаруашылық  ауыз  сумен  жабдықтау  үшін  –  5,6; 
шаруашылық  ауыз  суымен  және  өндірістік-
техникалық  сумен  жабдықтау  үшін  –  0,4;  жерді 
суармалаумен  бірлесіп  шаруашылық  ауыз  сумен 
жабдықтау  үшін  –  1,3;  жерді  суармалаумен  және 
өндірістік-техникалық,  шаруашылық-ауыз  сумен 
жабдықтау үшін – 0,3.  
Ел  аумағының  1  шаршы  шақ-ға  орташа  сумен 
жабдықтау  деңгейі  20  мың  куб.  м.  Бұл  ретте  елде 
сумен  жабдықтауды  қамтамасыз  ету  жағдайы 
аймақтар  бойынша  әртүрлілігі  елеулі.  Сумен 
жеткілікті  түрде  жабдықталған  аймақтар  бар, 
мысалы:  Ертіс  өзені  бассейні  (Шығыс-Қазақстан 
облысы)  сонымен  қатар,  су  тапшылығы  бар 
аймақтар (Маңғыстау облысы) да бар.  
Қазақстан  аумағында  сегіз  өзен  бассейні  бар, 
оның ішінде ең ірісі болып Ертіс, Балқаш-Алакөл, 
Арал-Сырдария 
және 
Жайық-Каспий 
(су 
ресурстарының 90%-нан астамы сомалық). 
4 БӨЛІМ 
СУ РЕСУРСТАРЫ 

 
2011-2014  жылдарға  арналған  Қазақстан  Республикасының  Табиғи  ресурстарын  пайдалану  және  қоршаған 
ортаның жай-күйі туралы ұлттық баяндама 
 
21
 
 
Арал-Сырдария бассейні  
Негізгі су артериясы – Сырдария өзені. 
Сырдария  өзенінің  тәртібі  Шардары  су 
қоймасымен,  Көксарай  контрреттеушімен  және 
маңызда  басқа  да  кем  емес  ірі  гидротораптармен 
реттеледі. 
Қыстың  екінші  ортасында  және  ерте  көктемде 
Шардара 
су 
қоймасының 
толтырылуы 
Қырғыстандағы  Тоқтағұл  ГЭС  энергетикалық 
тәртіпте  судың  құйылуынан  өте  қиын  жағдайда 
болып  тұр.  Осы  уақытта  Сырдария  бассейнінде 
дағдарысты су тасқынын болдырмау үшін Көксарай 
контрреттеуші салынған. 
Мысалы  үшін,  2012  жылдың  19  наурызында 
Шардара  су  қоймасының  көлемі  4,8  млрд.  м3  
құрайды, 
толтырылуы 
93%. 
Шардара 
су 
қоймасынан  суды  жіберу  620  м3/с,  оның  ішінде 
Көксарай контрреттеушісіне – 320 м3/с, Сырдария 
өзен  сағасына  төгінділер  -  300  м3/с.  Қызылорда 
облысының аумағында мұз ерімегендіктен, мұндай 
реттеу  Сырдария  өзенінің  реттелу  тәртібі  елді 
мекендерді су алып кетудің алдын алады.  
Балқаш-Алакөл бассейні 
Балқаш көлі бассейнінің басты су артериясы Іле 
өзені  болып  табылады,  аса  маңызды  өзендерге 
Қаратал,  Ақсу,  Лепсі,  Аягөз,  Бақанас  және  т.б. 
өзендер жатады. 
Іле  өзенінің  бассейні  су  жинау  ауданының 
шамамен 70%-ы және Балқаш көлінің сомалық жер 
үсті  ағысының  80%-ын  құрайды.  Іле  өзені 
бассейнінің  негізгі  ағысын  құрушы  жеткілікті 
дамыған гидрографиялық желісі бар су жинағышы 
ҚХР  аумағында  орналасқан.    Іле  өзенінің  орташа 
және төмен ағысында (ҚР аумағы) гидрографиялық 
желі  айтарлық  сирек  дамыған,  онда  үлкен 
кеңістіктер  жер  үсті  ағылуынан  толықтай 
айырылған. Іле өзеніне Тянь-Шань баурайынан, Іле 
Алатауының Солтүстік баурайынан көптеген таулы 
өзендер  ағатын  бассейннің  сол  жағалау  бөлігі 
белсенді  болып  табылады,  бірақ  Шарын,  Шелек 
сияқты  ірі  ағындардың  барына  қарамастан,  Іле 
өзенінің суағары аса ұлғайған жоқ.  Іле өзенінің оң 
жағалау  бөлігінде  аса  ірі  ағындары  Жоңғар 
Алатауының  оңтүстік  баурайынан  ағып  өтетін 
Қорғас,  Үсек  және  Борохудзир  өзендері  болып 
табылады.  
Іле  өзенінің  тәртібі  Қапшағай  су  қоймасымен, 
Шелек ө. - Бартоғай су қоймасымен, Күрті ө. – Күрті 
су қоймасымен реттеледі. 
Балқаш  және  Алакөл  көлдерінің  беткі 
суларының  сомалық  ағындылары  жылына  орташа 
су бойынша 27,76 шақ3 құрайды соның ішінде, 11,5 
шақ3  оның  ішінде  ҚХР  тарапынан  келеді.  Беткі 
сулар  ағындылары  шамамен  86%  Балқаш    көлі 
бассейнінен  қалыптасады,  бұған  қоса  17,7 
шақ3/жылына  Іле өзені бассейнінінде орналасқан. 
20  жылда  бір  қайталанатын  суы  аз  жылдарда, 
Балқаш-Алакөл  бассейні  жер  үсті  суларының 
ағындылар  сомасы  17,8  шақ3/жылына,  Іле  өзені 
бассейні – 12,3 шақ3/жылына төмендейді.  
2014  жылы  ҚР  аумағында  Іле  өзенінің 
бассейнінде  құрылған  суағар  4,944  шақ3  (2013 
жылы  –6,46  шақ3)  құрды,  бұл  2013  жылмен 
салыстырғанда  1,516  шақ3  аз.  ҚХР  судың  келіп 
түсуі  су  балансының  әдістемесі  бойынша 
анықталған  және  11,56  шақ3  мөлшерінде  8,132 
шақ3 құрды. Іле өзені бойынша Балқаш көліне келіп 
түскен  судың  көлемі  2014  жылы  –  8,2744  шақ3 
(2013 жылы – 10,7415 шақ3) құрады. 

жүктеу/скачать 5,06 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: