Тіл комитеті

2.«Думан»
Қазақстанның  Елордасы  -   Астана  күн  санап  көркейіп  келеді. 
Оның  шырайын  ашқан  ғимараттардың  бірегейі  «Думан»  ойын-сауық 
орталығының  екінші  кезегі  екені  сөзсіз.  Зәулім  күмбездің  астындағы 
ат  шаптырым  кеңістікке  4  нысан  -  Қ.А.Ясауи  кесенесінің  көшірмесі, 
Америка  Қүрама  штаттарының,  Қытайдың,  Грекияның  тарихи- 
мәдени ескерткіштерінің үлгісі  қойылған  екен.  Осылайша  қилы-қилы 
өркениеттер  түйіскен  кеңістік  пайда  болыпты.  Әрқайсыньщ  арқалап 
түрған өз жүгі бар.
XIV-XV  ғасырлар  межесінде  Әмір  Темірдің  пәрменімен 
түрғызылған  Қ.А.Ясауи  кесенесі  -   Қазақстанның,  Шығыстың  сәулет 
өнеріне,  қалалық  қүрылыс  ісіне,  математикасы  мен  геометриясына, 
химиясы  мен  геологиясына,  металлургиясы  мен  түсті  металдарына, 
философиясы  мен дінтануына тән үздік жетістіктерді  бойына  жинаған 
құбылыс.  Мүнда  Қ.А.Ясауидің,  Абылайдың,  Қаз  дауысты  Қазыбектің, 
Рабиға  Сүлтан  Бегімнің  жерленуі  -Нартүлға  үл-қыздарына  халықтың 
көрсеткен  қүрметі,  кейінгі  үрпаққа  қалдырған  аманаты,  мемлекетгін 
шаңырағын үстап түрған мәңгі қүндылықтары,  1934 жылы Түркістаннан 
ленинградтағы Эрмитажға жіберілген Тайқазанның жарты ғасырдан аса 
уақыт  өткенде  өз  орнына  келуі  қүт-берекеміздің,  молшылықтың  қазак 
даласына қайта оралғанының нысанды көрінісі десек артық емес.
Қ.А.Ясауи кесенесінің қүрылысы тоқтағаннан кейін 60 жыл уақыт 
өткенде  Қазақ  хандығы  шаңырақ  көтерді.  Керей  мен  Жәнібек,  Ка­
сым мен Есім, Хақназар  хандардың,  Күлтегін жазуында  айтылғандай, 
батыл  да  білгіш  кісілердің  күндіз  отырмағаны,  түнде  үйықтамағаны 
арқасында  бабаларымыз  екі  ғасырға  жетер-жетпес  уақыт  ішінде  жер 
көлемі  жағынан  бүгінде  әлемде  9-шы  орында  түрған  этникалық  тер- 
риториясын  қалыптастыра алды.  Ал  бұған Көшім хан  басқарған  Сібір 
хандығын қосыңыз.  Осал болмаған бабаларымыз.
Уақыт  үрдісіне  ілесе  алмаған,  әлжуаз,  басы  бірікпеген  халык 
мемлекетін  қүра  алмайды,  қүра  қалғанның  өзінде  территориялык, 
әлеуметтік,  саяси  түрғыдан  үлғаюы,  кемелденуі  мүмкін  емес.  Қазак 
хандығының  нығаюы  мен  үлғаюына  Қ.А.Ясауи  ілімінің  ізгі  ықпал 
еткені  сөзсіз.  XII  ғасырдың  Үлы  ойшылы  ислам  дінінің  қағидаларын 
білгірлікгіен  насихаттай  отырып,  адамдардың  санасы  мен  жүрегіне 
адалдықтың,  парасаттылықтың,  тақуалықтың  дәнін  сепкен  еді.  Бере- 
ке-бірлікке, татулыққа, ынтымаққа шақырған болатын.
U8

Менің хикметтерім -  талапкердің асы,
Егер олай болмаса, жоқ оның опасы.
Менің хикметтерім -  хақтың бұйрығы,
Оқып,  білсең, бар мағынасы Құран.
Менің хикметтерім әлемде султан,
Қылар бір сәтте шөлде гүлстан.
Менің хикметтерімді дертсізге  айтпа,
Бағасыз гауһарымды наданга сатпа..., -
дейді ол.
Халық  санасында  Қ.А.Ясауи  екінші  пайғамбар,  ал  ол  жерленген 
Түркістан  қаласы  екінші  Мекке ретінде нық  орын  тепкен.  Сондықтан 
XVI ғасырдан Қазақ хандығының астанасы Түркістанға орналасуының 
тарихи,  геосаяси  себебі  ғана  емес,  идеологиялық,  әлеуметтік,  тағдыр 
анықтағыштық тамырлары да тереңге тартқанын ұққанымыз ләзім.
Қ.А.Ясауи ілімі нақты қауымдастыққа арнап айтылған.  Одан жер 
төсін  емген  дихан  да,  ел  мен  елді,  халық  пен  халықты  жалғастырған 
саудагер  де,  өмір  жолын енді  бастаған  шәкірт пен  бозбала да,  елбасы 
мен  топбасы  да,  ана  мен  әже де,  ата мен  немере де,  ақын  мен  ғалым 
да  ғибратты  тағылым  алады.  Ол  қоғамды,  мемлекетті  тапқа,  жікке, 
партияларға  бөлуші  емес,  үйлесімге,  келісімге,  биік  мүратқа  шақы- 
рады.  Қазіргі  үғым-түсінікпен  айтсақ,  осынау  қасиетті  мүраға  үлттык 
идея  мен  мемлекеттік  идеологияның  атқарар  міндеттері  тән.  Және 
оларды жалпы адамзаттық қүндылықтар биігіне көтере алған. Хикмет- 
тегі мына жолдар әлі  өзектілігін жоғалтқан жоқ.
«Бисмилла» деп баяндаймын хикмет айтып,
Щәкірттерге дүр мен гауһар шаштым, міне.
Сөзді айттым кімде болса дидар талап,
Ашык сөйлеп жақын жанды жанға балап.
Ғаріп, жетім, пақырлардың көңілін сыйлап,
Көңіл бүтін халайықтан қаштым, міне.
Ұятсыз, дінсіз қүлдар болды хакім,
Менмендік дүкенін ашып, болды залым.
Халық ішінде қор болды дәруіш, ғалым,
Көпшілігі халықтың кәпір болды, көргін.
119

Ендеше  «Думай»  күмбезінің  астына  Қ.А.Ясауидің  келуі  әбден 
завды әрі қоғамымыздың рухани тазаруының көрсеткіші.
Қ.А.Ясауи кесенесінің алдына ғарыш кемесінің максті орнатылған. 
Ал  онымен  қанаттаса  қолөнершілер  қалашығы  мсн  сак  дәуірінің 
арқар  мүйізді  ескерткіші  түр.  Бүлар  да  біздің  үлттық  тарихымыз  бен 
мәдениетіміздің  асқаралы  белестерінің  нысаны.  Егер  сак  дәуірін 
бейнелейтін  ескерткіш  пен  колөнершілер  қиялынан  туындап  жатқан 
қазыналар  табиғи-тарихи  даму  кезеңімізді  бейнелесе,  ғарыш  кемесі 
тоталитарлық  жылдарғы  тағдырымыздың  куәгері.  Алғашкы  екеуі- 
нен  еркіндіктің,  табиғат-анамен  үндестіктің,  мазмүн  мен  пішіннің 
арасындағы сәйкестіктің лебі есіп түрғандай. Бүлардың мәнді жетістік- 
тері  Елтаңбамыз  бен  мемлекеттік Туымыздан  лайықты  орын  тапқаны 
да осыдан.
Ал  ғарыш  кемесі  туралы  не  айта  аламыз?  Ақиқатына  жүгінсек, 
бір  қуаныш,  бір  реніш  туғызады.  Қуанышымыз  -   әлемдік  ғылым  мен 
техниканың  үздік  жетістігі  саналатын  ғарыш  кемесінің  жеті  қабат 
көкке  Қазақстан  даласынан  үшырылғаны.  Бүл  1961  жылдың  12  сәуірі 
еді.  Тарихта таң  қаларлықтай  ғажайыптар  бола  береді  екен  ғой.  1848 
жылы  Москва  губерниялық  сотының  үкімімен  адамның  айға  үшуы 
жөнінде күнәға батырар сөз сөйлеп, үғымға жат пиғыл білдіргені үшін 
Никифор  Никитин деген  пақыр  қазақтардың қонысы  Байқоңырға жер 
аударылыпты.
Сонымен,  ренішіміз  не  дейсіз  ғой.  1961  жылдың көктемінен  бы- 
лай Байқоңырдан адам басқарған ғарыш кемелері үздіксіз үшып жатты. 
Бес жыл өтті, он жыл өтті, жиырма, отыз жыл өтті. Ғарышқа моңғол да, 
неміс те,  Вьетнам  да,  болгар  да  барып  келді.  Бірақ  «қазактың жерінен 
аттанамыз, қазақ жеріне қонамыз, нет е қазақтан ғарышкер шықпайды» 
деген ешкім болмады. Түңғыш Президентіміз Н.Ә.Назарбаев араласқан 
соң 
ғана  мәселе  шешілді.  Оның  өзінде  КСРО  күйрейтін  1991  жылы 
орайы  келіп,  Кеңестер  Одағының  Батыры,  сынақшы-үшқыш  Токтар 
Әубәкіровтей  қыранымыз  қанатын  қомдап,  үшуға  даяр  түрғандақтан 
ғана  Ортальщ  илікті.  Әйтпесе  сынықты  сылтауратып,  ащы  ішектей 
соза берер ме еді, қайтер еді,  қүдай білсін.
Тәуелсіздігімізді жариялап, аңсаған күнге қол жеткен соң ғарышты 
игеру  ісіне  басқаша  араласа  бастадық.  Қандасымыз  Талғат  Мүсабаев 
ғарышқа бір емее, үш рет барып келді, бірнеше отандасымыз ғарышкер 
болуға даярлықтан өтіп жатыр. Ғарыш спутнигін үшырудың қазақстан- 
дық  жобасы  түзілді.  Арнайы  ғылыми-зерттеу  институты жүмыс  істеп 
120

түр.  Қүдай  сәтін  салса,  мына  ғарыш  кемесінің  орнына  қазақстандық 
спутниктің  де  қондырылатын  күні  жетер.  Нақ сол  жәдігер  300  жылға 
жуық  бөтеннің  бүктеуінде  қалған  Қазақстан  қайтадан  табиғи-тарихи 
даму  жолына  түскснін  әлемге  паш  ететін қүдіретті айғақ-дәлелдердің
мандай алдысына  айналады.
Біз  «тәуба»  деген  халықпыз.  Сәл  ілгерілесек,  азын-аулақ  табыс- 
қа жетсек,  жсрден  екі  елі  көтерілсек,  «тіл-көзден сақта» деп  жатамыз, 
ақсарбас  соямыз,  аруақтарға  алғысымызды  айтамыз.  Жоғымызды 
түгендеумен,  барымыздың  нарқын  үғынумен,  өткеннің  ешкенін  қаи^ 
та  маздатумен  келеміз.  Әрине,  тарихтың  қилы  толқынынан  толағаи 
тағылым алмай бүгіннің үдесінен шығу мүмкін  емес.  Бірақ алға  асам 
деген  ел  ылғи  артқа  қарап  отыра  алмайды  ғой.  Таразының  екі  асын 
тең үстағанда ғана кешегі тәжірибе бүгінге тірек, бүгінгі та  ыс ертеңге 
қуат боларын  әлемдік тағылым капысыз дәлелдеген.  Тәуелсіз  азақс 
тан  алғашқыда  өткеннің  қарызы  мен парызын өтеумен,  отарлық және 
тоталитарлық  зорлықтан  туындаған  кереғарлықтарды  тезге  салум 
көп әуреге түсті. Екі Конституция қабылданды, парламентаризмшң қа 
зақстандык үлгісін табу оңайға соқпады, жаңа Елорданы қалыптастыру 
қаншама 
күш-қуатты талап етті.  Президенттік басқару жүиесін орнык 
тыру біз үшін аз сын болған жоқ.  Мүның сыртында саяси к>ғын  сүр 
қүрбандарын сске алу, үлттық тарих., денсаулык сақтау, мәдсниегпк 
дау, ауыл жьшдарын үйымдастыру да өткенд, бүгінмен 
желі  тартуға  саяды.  Ал  бүгіннен  келешекке  қадам  ас 
^ 
^
өткенімізді 
Президентіміз  Н.Ә.Назарбаевтьщ  астамасы 
мсм.
мәрте айтумен 
2 0 0 4  
жылы қаңтарда 
қабылданған 
«Мәден 
^  
лекеттік  бағдарламасы  паш етті.  Руханият саласында мұнД 
У 
іс Отан тарихында  бүрын-соңды  қолға алынған  жоқ.  л  етт  ’ 
атқарылған  мәдени  науқандар  аз  емес.  Сауатсыздықты  жо  , 
бірдей  міндетті  бастауыш,  сегізжылдық,  он жылдық  1Л1М 
’ 
ы 
кітапханалар  жүйесін,  БАҚ  торабын 
қ ү р у ,  
ұлттык  интелл 
ц 
қалыптастыру  -   бәрі  өз  заманында  қажет  істер  еді.  Ф 
тусті.
әлемдік  өркениетпен  қабыстырудьі  көздемеді.  Қаита алш 
_ 
ң
«Мәдени 
мүра»  бағдарламасы  әлемдік өркениет,  ои  ca  а  _ 
ы 
түбегейлі игерумен қоса қайта өркендеген  үлттық 
аил 
0ЛЬІП  кел- 
лашаққа  аманаттауды күн тәртібіне койып  отыр.  ҮГ1И 
ген ел енді  ертеңі үшін  әрекетке кірісті. 
кячяктын
Ертеңгінің  „есі  -  
жастар.  Қазакстан  -   жастардык  *
 
орта жасы  -   25.  Ендеше бүгін  қолға алған  істщ бәрі  ө
121

Жастарымыздың  тәні  -   cay,  рухы  -   еңселі,  ой-санасы  -   тұнық  та 
алғыр  болып  қалыптасуына  үлтымыздың  бас  көтерер  Азаматтары 
жарғақ  қүлағы  жастыққа  тимей  қызмет  етуде.  «Думан»  ойын-сауық 
орталығының  ғимараты  да  осыны  меңзейді.  Қ.А.Яссауи  кесенесінен 
сол  қапталдағы  сектор  Америка  Қүрама  Штаттарына  арналған.  Бүл 
бай-бакуатты әрі демократиясы кемел мемлекетке айналсақ деген ниет. 
Оң қол  жақтағы  сектор  Қытайдың  еншісіне тиіпті.  Қытай  даналық  пен 
сабырлықтың мекені екенін барша элем мойындап отыр. Бүл да жүғысты 
болсын.  Қарсы  бетге  -   Греция  секторы.  Ол  -   ежелгі  өркениет  ошағы. 
Жақсыдан  -   шарапат  деген.  Болмыс-бітімімізді  бекемдеп,  ырыс-несі- 
бесі мол, ынтымақ-бірлігі жарасқан, дүниенің төрт бүрышымен қытық- 
сыз  араласқан  зайырлы  мемлекетке  айналсақ,  әрқайсымыз,  баршамыз 
қуаныш  пен  бақыттың  бесігінде  тербелмейміз  бе?  Еңбектеген  баладан 
еңкейген қарияға дейін бүдан басқа нені аңсайды.
Үлы мақсат -  үлы істерге  бастайды. Ежелден қүт-береке дарыған 
Қазақстан  көші  үлы  мүратына  бет  алды.  Қиыншылықтар  да  аз  емес. 
Көз  көріп,  қүлақ естімеген  партиялар, діни  ағымдар,  бүқаралық  ақпа- 
рат  қүралдары  пайда  болды.  Осылардың  бәрі  жастарды  өз  ықпалына 
түсіргісі келеді. Иә, біз жастарды саясаттан аулақ жүруге үгіттемейміз. 
Сауатсыз,  енжар  адам  ғана  саясаттан  тыс  түрады.  Саясат  -   мейілін- 
ше  күрделі,  ағы  мен  қарасын  қатесіз  ажырату  қиын  ойын  алаңы. 
Алғырттықпен, өмір тәжірибесінің, кәсіби білімінің аздығынан жастар 
саясаттың отына оп-оңай күйіп қалуы мүмкін.  Ең дүрысы -  Ата заңға, 
Ата заңның кепілі Президентке сүйене оқу оқу,  кәсіп игеру,  интеллек- 
туалдық  әлеуетті дүрыс  қалыптастыру.  Әр  жағын тағдыр  тәлейлеріне 
қарай өздері шеше жатар.
3. «Бәйтерек»
Ізі  суымай  жатып тарихтың тағылымы  мен  сабақтарын  дөп  басып 
тану -  қиынның киыны. Бірақ ол қоғам үшін де, қоғамның әрбір мүшесі 
үшін де қажет міндет  әрі  сүраныс.  Кешегі  мен  бүгіннің  ара жігін  ажы- 
ратпайынша,  тапқанымыз  бен  жоғалтқанымызды  таразыламайынша 
ертеңгі күннің талабына сақадай сай болу ешкімнің қолынан келмейді.
Ал  біздің  бүгініміздің  өзегін,  мазмүны  мен  пішінін  не  қүрайды 
екен?  Әлемдік  жаһандану  ма  әлде  нарықтық  қатынастарға  көшу  ме, 
ел өмірін демократияландыру ма әлде үлт аралық келісімді сақтау ма? 
Сез  жоқ,  бүлардың  әрқайсысы  жас  мемлекет  үшін тағдыранықтағыш
122

факторлар.  Дегенмен  осылардың  бәрінің  басын  біріктіретін  қасиетті
ұғым-түсінік  бар,  ол  -  Тәуелсіздік.
Қазакстанның  мемлекеттік  тәуелсіздігі  тақырыбына ^ қалам 
тартпаған  ақын-жазушы  кемде-кем,  тіпті  жоқ  та  шығар.  «  үиріктен 
жүйрік озар  жарысканда»  демей  ме халқымыз.  Әзірге,  біздің оиымыз 
ша, поэзия тіліндс тоуелсіздікті сомдаған шығармалар ішінде шоқтығы
биігі -  ақын  Нссіпбек Айтүлының «Бәйтерегі».
«Бәйтерек» поэмасы 2003 жылы «Егемен Қазақстан» газетінде алғаш
ретжарияланғанда-ақоқырманқауымдыелеңеткізді.Жалпы,әр  ір с әт т , 
талантты  туынды  қальщ  кепшілікке  мейілінше  түсініктіліпмен,  сө 
түра қатпар-қатпар күрделілігімен ерекшеленеді.  Одан окырманның қ  * 
тобы  болсын  өзіне  керегін тауып  жатады.  «Бәйтерек» те осы тағдырд 
басынан  кешіріп  отыр.  Мәселен,  менің  өз  басым  поэманы  тар 
көзімен 
оқып, тарихшы ретінде пікір білдіруді жөн көрдім.
Поэманың негізгі идеясы -  бірнеше үрпақ аңсаған Азаггьік т 
атуы, тәуелсіз Қазақстаннын түңғыш Президенті  .  азар  ае 
тарихындағы 
орны, Елорданың Алматыдан Астанаға көшуі. 
нау  үш  үлы  үрдістің  тамыры  тарихтың  терең  қоинауынд 
философиялық-эстетикалық түжырымдармен толғаиды.
Тарихты қазып қайтем сан айтылған,
Ақ сарай талай қирап, талай түрған.
Түгелдеп алар өзі керек қылса,
Асыкпай артық-кемін санайтын жан,
деп кететін  жері  бар  поэманың бас жағында.  Сөйте 
іүынша  ка-
ақ түгелдеп,  артық-кемін  санап 
мен көлеңкесін
зақ тарихын  көктей  шолып  саралағанда,  онь 
ү 
Я 
ык  Ка-
екі-ак 
өлшембар: 
зақ cm азаттықтың қадір-қасиетін сақтар, к 
JP  
жадында  мәңгі 
бшген.  Ол  дәуреннің  адам  тоймас  қызығы 
дәрменсіз болады
өшпестей жатталып та қалған. Үмыттыруға у  Қ 
екен.  Бүл ойды Н.Айтүлы былайша өрнектейдь
Ежелгі жүрт едік қой дүркіреген,
Хандары күн астында күркіреген.
Көтеріп төбесіне сыйласқанын,
Тулақтай 
егескенін сілкілеген.

Ал  азаттығынан  айрылған  халыққа  дүниенің  кендігінен  еш  пайда 
жоқ. Қыршындары қиырда қалады, бір жапырақ кебін де бүйырмайды.
Ақын  азаттықты  дәріптеп,  бодандықты  айыптап  қана  қоймай- 
ды,  екеуінің  де  бастау-бүлақтары  қайда  деген  сүрақка  жауап  іздей- 
ді.  Поэманың  жаңа  философиялық-методологиялық  позициялардан 
жазылғаны тап осы сүраққа тапқан жауабынан анық көрініп түр.  Кеше 
ғана емес пе еді, КОКП-нің өктемдігі жүріп түрған заманда қоғамдағы 
барша қүбылыстың кілтін тап  күресінен,  антагонистік қатынастардан, 
формациялар  табиғатынан  іздегеніміз.  Күшпен  таңыдған  идеологи- 
ядан кол үзген Н.Айтүлы тың түжырымдарға барады.  Азаттықтың да, 
бодандықтың  да  тағдыры  халықтың  өз  қолында,  халыққа  бас  болған 
көсемнің  кемелдігінде  немесе  шалағайлығьшда  дейді.  Ынтымағы 
жарасқан  халық,  қара  қылды  қақ  жарған  әділ  билік  азаттық  пен 
бостандықтың  кепілі  бола  алатыны,  есесіне  пәтуасыз  ғүмыр  кешкен 
билсуші, бірлігі кеткен қоғам, енжар халық, мәңгүртгік пен маубастык 
слдіктің түбіне жететіні сөз патшасы  әрі  сарасы  өлеңмен  өрілген.
Әсіресе  халықтъщ  көсеміне  қойылатын  талаптар  мейлінше 
жоғары.  Біріншіден, Еуразия көшпелілерініңТомирис, Бумын, Естеми, 
Білге,  Күлтегін  сынды Түлғаларының халқы үшін түнде үйықтамаған, 
күндіз  отырмаған  үлгі-өнегесі  қүрметпен  ауызға  алынады,  екіншіден, 
қазақ хандығының шаңырағын көтеріп, іргелі ел болуына арын да, жа- 
нын да салған Керей, Жәнібек, Абылай,  Кенесары хандар,  Асанқайғы, 
Қазтуған,  Қабанбайдай  жыраулар  мен  батырлар  аруағы  асқақтатыла- 
ды,  үшіншіден,  халықтың  көсемі  халықтан  биік  емес  екендігі  ескер- 
тіледі.  Бүл талаптар шығарманың өн бойында желісі үзілместен қайта- 
ланып  отырады.  Бірде ақын:
Әлек боп ел басқару әркімге оңай,
Халыққа көсем болу патшаға -  сын, 
десе, келесіде:
Көппен бірге көрер не көрсе де,
Қүдайдың қатардағы ол да қүлы,
дейді. Бәрін айта келіп, қазіргі уақытта да көсемнен халық не күтетінін 
бүкпесіз жеткізеді:
Патшасы болғанменен қанша дана,
Қадірлі ел бақыты жанса ғана.
Ұлтының үл қаша ма азабынан,
Емес пе қазағынан жан садаға!
124

«Бәйтеректің» басты идеясы тәуелсіздікті, оның көсемін, ақ орда- 
сын қастерлеуге,  аскактауға қазақ  елін  ұйыту дедік.  Ал тәуелсіздіктің 
баға жетпес байлық екенін соңғы  15 жылдың ішінде ғасырларға бергісіз 
атқарылған  істер  қапысыз  айғақтап  берді.  Акын  Н.Айтұлы  солардың 
біреуін  ғана  -   Елорданың  Алматыдан  Астанаға  көшуін  бөле-жара 
алып қарастырады. ¥ л ы  көшті бастау Президентіміз Н.Назарбаевқа да 
оңай  түспегенін,  мың  ойлап,  мың  толғанғанын,  қарсыластарының  да 
осал  жандар  болмағанын,  іргелес  көршілердің  ауанын  байқауға  тура 
келгенін автор шеберлікпен суреттейді.
Бүған дейінгі астаналар Орынбор, Ақмешіт, Алматы жуан жұдырық 
империяның үйғаруымен анықталғанын қаперге салады.
Елорданың  қоныс  аударуы  Қазақ  еліне  үлкен  сын  болды.  Ал 
сыннан  мүдірмей  өту  үшін  міндетті  түрде  сақталуға  тиісті  ережелер 
мен  іргетас  боларлық  алғышарттар  бар  екен.  «Ел  — бүгіншіл,  менікі
-  ертеңгі  үшін!»  -  деп  А.Байтүрсынов  айтқандайын,  калың  көпшілік 
қиын-қыстау  уақытта  астананы  көшіруге  қаражат,  басқа  керек  жа 
рақ  қайдан  табылады  деген  сарыуайыммен  етектен  басқаидаи  олып 
жүргенде,  ертең бой  көтеретін бүла күшті  бағамдай  алмаған  екен ғои. 
Солардың 
ең  өзектісі  сан  ғасыр  барысында  қалыптасқан,  сана  м 
жүрекке  темірқазықтай  орныкқан,  алайда тоталитаризмнщ  жоидас 
әділетсіздігінен  солғын  тарта  бастаған  қасиеттер  -   үлттык  ірлік 
отансүйгіштік еді.  Н.Айтүлы  осы екі  қүндылықты  шабытпен жырл 
Ды. Бірлік 
алдымен қазаққа каж етппн жібектей төгілген шУмак™^ 
өрнектейді, басы бірікпеу сияқты қауіп-қатердің алдын алуға ш
ды:
Ағайын,  адаспаңыз, енді жетер,
Араздық, бақталастық ел жүдетер.
Ес жиып, етегіңді жаба алмасаң,
Бодандык туын қайта желбіретер.
Жүрекжарды  сырына  халқын  сендіру  үшін  алл^ гс’Р
теңеулерді  де  тегш -тегш   жШеред,.  Мәсе^
ң А”
 
Л е с с м н і н  
езі! 
көкте  де  емес,  Елбасының  жүрепнде,  шын 
Кайтсоек
Есілдің  жағасына  Париж  кеп  орнай  қалса,  таң  калм 
’  гсн ж0л-
-  Елбасынын өр тулғасы, экелш   өз стлымен  Твшр 
авторы 
Дарды  аллегорияға жатқызбаи түра алмаисыз.  ү 
Онын 
Н-Назарбаевқа жағымпазданып қалуға қүрылған бақаи есеп емес. 
^

астарында  барша  қазақстандықтарды  Елбасының  жанына  топтануға, 
жиылуға  шақырған  жанайқайы  жатыр  ақынның.  Бұлайша  сөз  саптау 
рәсімі  дәстүрлі  қазақ қоғамы  ақын-жырауларының  мүрасында түнып 
түр.  Жиембет жырау  (ХҮІІғ.),  айталық,  Есім  ханды  айым,  ал өзін  «са- 
тып алған қүлыңдаймын» деп ағынан жарылғанын қалайша байқамай- 
мыз.  Сөз қадірін түсінбейтін, әдебиетіміздің арғы-бергі тарихынан ха- 
барсыз базбіреулер  Н.Айтүлының Елбасына қарата айтқан  поэзиялық 
лебіздерін сан-саққа жүгіртетін көрінеді.  Босқа әуре боласыздар,  мыр- 
залар!  Тәуелсіздігімізді, Елбасымызды әдебиетгің, өнердің, ғылымның 
әлеуетімен  марапаттау,  насихаттау,  төбемізге  көтеру,  осылайша  ел- 
дігімізді,  бірлігімізді,  отансүйгіштігімізді  өз  түғырына  қайта  қонды- 
ру  енді  ғана  дүрыс  жолға  түсе  бастады.  Н.Айтүлының  «Бәйтерек» 
поэмасын  жауапты  да  мәртебелі  істің  алғашқы  қарлығашы  ретінде 
қабылдаңыздар.  Ақын сөзімен айтсақ:
Керінсе анадайдан түсіп аттан,
Дүшпанға жорғалайсың тісі батқан.
Келгенде өз жақсыңа кекжиесің,
Жүртым-ау, қашан саған кісі жаққан?
Поэманың аты  «Бәйтерек»  болғанымен шығармада бүл сөз бес-ақ 
•жерде  қолданылған  екен.  Оның  екеуінде  Астанаға,  екеуінде  елдікке, 
біреуінде  Елбасыға қатысты  шумақтарда кездеседі.  Осынысына қара- 
мастан  шығарманың  басынан  аяғына  дейін  тәуелсіз  Қазақстан,  оның 
түңғыш  Президенті  Н.Назарбаев,  азаттықпен  анықталған  Елордасы
-   Астана  кез  алдымызда  бәйтеректей  болып  түрады,  биіктей  береді, 
биіктей береді.  Ақындықтың қүдіреті осы емес пе?!
Бәйтерек  -   үлтымыздың  байырғы  сөзі,  көне  үғым-түсінігі. 
Н.Айтүлының  поэмасы  жарыққа  шықаннан  бері  осы  сөз,  осы  үғым- 
түсінік  жаңа  сырға,  жаңа  мазмүнға  ие  болып  келеді.  Бүл  да  ақын 
талантының қүдіреті.
Түйіп  айтсақ,  ақын  Н.Айтүлының  «Бәйтерек»  поэмасы  бүгінгі 
қазақ поэзиясының үздік шығармаларының қатарын толтырған дүние. 
Ал  автордың  2004  жылы  «Парасат»  орденімен  марапатталғаны  -   та- 
лантқа  көрсетілген лайықты қүрмет.
126

4. Ғалым
Таяу-алыс шеггелдерден үздіксіз келіп-кетіп жататын қонақтарды қарсы 
алумен,  шығарып  салумен  абьф-сабыры  үзілмеитін  Еуразия универси
2004  жылдың  қарашасында  бүрынғьщан  өзгеше  абыржуды,  үрынғыдан 
өзгеше көңіл толқынын басган кешгі. Кепүлгш үжым универсигетгщ про­
ректоры, тарих ғылымдарының докторы, профессор Тілеген  адықұлының 
жарты ғасырлык мерейтойын үлыктауға жиналды.
50  -   ендігі  елеске  айналып,  алыста  қалған  балалық  шақть 
сағынтатын, кешегі 25-ін еске түскенде, бір ісің үшін қызарып үяла 
, 
бір ісіңе риза болып марқайатын,  балаларыңның  ержеткен,  оиж 
шағындағы  алғашқы  қызығын -  күйеу келтіру, кыз үзату, қ¥да J  
қызықтайтын,  бәйбішеңе  де  бүрынғыдай  өктем  сеилеуден 
,
«кеудесі  мамық,  бөксесі  қыз,  алғаным-ай»  дегізетін  ердің 
, ІН
деше  50-ді  тойлау  мерейтой  иесіне  шыққан  биігімен  мақ™ 
,  
көрсететін, жиған-тергенін  ақ ниетпен  шашатын  сындарлы 
-
са, оның ұжымына  азаматты  қастерлей  білетін кемелдігін, 
'  
’
сыраға-бал жоралғысын жасаудан  қашпайтын  береке-  ірлігі 
орта екенін тағы  бір дәлелдейтін оңтайлы сәт. 
І(.яп, ,
«Елу жылда -  ел жаңа» дейді біздің дана халқымыз.  ә  ү 
аң
сыз айтылған сөз. Ұжымдастырудың ойранынан, соғысты 
псыдан
аман қалған,  фашисті  жеңген,  жапонды жеңген кеңес адал 
50 жыл бүрын үлкен үмгг үстшде едь Сталиннен кеиш аз 
бас х а ^  
шы  болған  Маленковтың  халықтың  түрмыс-жағдаиы 
йек д ле.
жылы сөздері,  КОКП  Орталық Комитетінің  1953  жыль  қ  F> Ү ^  
_ 
нумында  ауыл  шаруашылығы мәселесінің түбегеилі т 
- 
^ m
VP « һ  ВДҒа„ ада J a p p a  ой салды, олар үлкек
келе жатқанын сезінді. Әсіресе, 

жүктеу/скачать 9,9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: