П м у хабарш ы сы вестник пгү г ү м а ш г т а г н а я с ғ г І і я < f 2 0 1 3 2

серия ГУМАНИТАРНАЯ.  2013. №1 
27
ЭхллЕ5»л«23>лдаЭхлле5»л«23>лдаЭ)лле5»л«23>лдаЭхлле5^
школы  лидеров  молодежного  движения  стран  СНГ,  летних школ и  курсов 
для молодых ученых Иссык-Кульского молодежного форума интеллектуалов 
«Молодежь  СНГ  -   взгляд  в  завтрашний  день»,  поддержка  Молодежного 
симфонического  оркестра,  молодежных  Дельфийских  игр  и  др.  Следует 
назвать  первый  Международный  молодежный  форум  СНГ  «Дружба  без 
границ»,  который  состоялся  летом  2009  года  в  Республике  Беларусь.  На 
берегу озера Нарочь собрались лидеры молодежных и детских объединений 
Азербайджана,  Армении,  Беларуси,  Казахстана,  Кыргызстана,  Молдовы, 
России  и  Таджикистана.  В  рамках  форума  проведены  дискуссионные 
встречи,  выставки-презентации  стран-участниц,  «круглые  столы»  по 
актуальным вопросам молодежной политики, образования, патриотического 
и интернационального воспитания  [2].
В  1994  году  по  и н и ц и а т и в е   С т у д е н ч е с к о г о   с о ю за   М Г У  
им.  М.В.  Ломоносова была учреждена Евразийская студенческая ассоциация 
(ЕСА). Состоялись Конгрессы ассоциации в Москве, Ашхабаде, Минске, Ереване. 
Ассоциация представляла молодежь стран СНГ на различных международных 
молодежных мероприятиях (фестивали, конференции, студенческие школы).
В январе 2006 года в Московском университете в поддержку инициативы 
Молодежного  совета  и  Студенческого  совета  МГУ  на  Первом  Форуме 
лидеров  студенческих и  молодежных организаций,  посвященном  впервые 
отмечаемому  Дню  российского  студенчества,  создается  межвузовское 
общественное  объединение  «Содружество  студенческих  и  молодежных 
организаций».  В  него  вошли  представители  более  60  вузов  и молодежных 
движений,  многие  из  которых  активно  участвовали  в  деятельности  ЕСА. 
Объединение  способствует  сближению  принципов  государственной 
молодежной  политики  стран  СНГ,  развитию  инновационной  активности 
молодежи,  раскрытию  ее  творческого  потенциала.  Оно  осуществляет 
международные  молодежные  проекты  в  области  образования,  науки, 
культуры,  экологии,  социального  прогресса,  туризма  и  спорта,  в  целом 
позитивно  влияет  на  укрепление  процессов  гуманитарной  интеграции. 
Содружество  студенческих  и  молодежных  организаций  пользуется 
поддержкой  и  активно  сотрудничает  с  Исполнительным  Комитетом  СНГ, 
МФГС, руководителями субъектов РФ и регионов стран СНГ, на базе которых 
проходят его мероприятия.
Регулярно  проводятся  съезды  этого  молодежного  объединения.  Так, 
в  июле  2007  года  III  Съезд  Содружества  -   международный  молодежный 
форум  «Содружество  студентов  в  развитии  гражданского  общества» 
состоялся в  Великом Новгороде, а в ноябре его представительная делегация 
участвовала  во  втором  Форуме  творческой  и  научной  интеллигенции  в 
Астане.  В  апреле  2008  года  в  рамках  XV  Международной  конференции 
«Ломоносов» под эгидой Содружества состоялся круглый стол «Управление

28 
ISSN  1811-1823.  В ест ник П Г У
Эхлле5»л«іЗ>лдаЭхл«і5»л«іЗ>лдаЭхл«і5»л«іЗ>лдаЭхл«і5^
социальными  проектами  в  молодежной  сфере».  В  июле  этого  же  года  на 
Международной  летней школе  молодых ученых  СНГ  в Новосибирске  оно 
провело  «круглый стол»  на тему  «Молодые ученые  и лидеры молодежных 
общественных  организаций  в  интеграционных  процессах»,  посвященный 
роли научной молодежи в развитии гуманитарного  и научно-технического 
сотрудничества  стран  СНГ.  В  августе  2008  года  Содружество  провело  в 
Кабардино-Балкарской республике Фестиваль молодежного творчества СНГ 
«Содружество  талантов-2008»,  продолживший  традицию  международных 
фестивалей молодежи.  Его по  праву  можно  назвать Фестивалем молодежи 
СНГ.  Состоявшийся  в  ноябре  2008  года  IV  Съезд  Содружества  в  Казани 
обратил особое внимание на вопросы науки и образования и зафиксировал 
в своей резолюции  необходимость создания  Совета  молодых ученых СНГ 
при Содружестве  [3].
С ледует  сказать  о  молодеж ны х  Д ельф ий ских  играх,  которые 
представляют  собой  соревнования  по  четырем  традиционным  и  двум 
современным  видам  искусств.  Они  проводятся  как  в  международном, 
так  и  национальном  масштабе.  Первые  молодежные  Дельфийские  игры 
государств-участников  СНГ  прошли  в  Брянске  в  сентябре  2002  года.  Они 
способствуют сохранению и преумножению культурного наследия народов, 
созданию  прочных  межкультурных  связей  и  развитию  дружбы  молодежи 
государств Содружества. Первые национальные молодежные Дельфийские 
игры Казахстана проведены в сентябре 2005  года  [4].
С  2007  года  проводится  сбор  молодежных  патриотических  и  военно- 
спортивных  объединений  государств-членов  Организации  договора  о 
коллективной  безопасности.  В  2009  году,  например,  такой  сбор  состоялся 
в Казахстане.
В  этом же  году в Екатеринбурге состоялась учредительная конференция 
Молодежного совета Шанхайской организации сотрудничества, итогом которой 
стало  подписание положения и декларации.  В  конференции приняли участие 
самые крупные молодежные организации Казахстана КНР, Кыргызстана. России 
и Таджикистана. От Казахстана учредителями совета выступили Молодежное 
крыло  «Жас  Отан»  и  Конгресс  молодежи  Казахстана.  В  ходе  мероприятия 
обсуждены  основные  перспективы  сотрудничества  в  сфере  молодежной 
политики:  предпринимательство,  поддержка  гуманитарных  проектов  в 
рамках  ШОС,  межкультурный  диалог.  В  ноябре  2011  года  на  заседании 
Совета глав правительств ШОС были рассмотрены перспективы дальнейшего 
совершенствования  деятельности  организации  и  практические  меры  по 
продвижению  сотрудничества  в  различных  сферах.  Важным  направлением 
гуманитарной области обозначено усиление молодежных контактов.
Именно  благодаря  расш ирению   связей  между  государствами  в 
молодежной сфере развивается международная составляющая национального

серия ГУМАНИТАРНАЯ.  2013. №1 
29
уровня  молодежной  политики.  П ервое  в  практике  государственной 
молодежной  структуры  РК  обращение  к  зарубежному  опыту  произошло 
по  поводу  социальных  служб  молодежи  Германии.  И  не  случайно,  так 
как  социальные  службы  этой  страны  имеют  долгую  историю.  В  ФРГ 
первая социально-психологическая служба молодежи возникла в условиях 
послевоенной  разрухи.  Ее  главной  задачей  была  определена  помощь 
молодежи, прибывающей в города из сельской местности для восстановления 
промышленности. В основном она касалась быта:  проблем жилья, одежды, 
питания.  Со временем спектр деятельности служб расширился.
В  Казахстане  необходимость  создания  социальных  служб  молодежи 
нашла отражение уже в Законе «О государственной молодежной политике в 
Казахской ССР», принятом в 1991 году. Для ознакомления с полезным опытом 
в  этой  области  группа  работников  Государственного  комитета  по  делам 
молодежи РК, действовавшего в 1991-1993 годах, и специалистов по службам 
побывала  в  Германии.  В  марте  1995  года  было  подписано  соглашение  о 
сотрудничестве  в  сфере  молодежной  политики  между  Министерством  по 
делам  молодежи,  туризма  и  спорта  РК  и  Федеральным  министерством 
по  делам  семьи,  пожилых  людей,  женщин  и  молодежи  ФРГ.  В  сентябре 
1995  года  в  Павлодаре  состоялся  международный  семинар  «Социальная 
помощь молодежи:  проблемы и перспективы»,  в котором,  кроме педагогов 
и  специалистов  по  молодежным  проблемам  из  всех  областей  Казахстана, 
приняли участие их коллеги из Германии.
Казахстанско-германское взаимодействие позволило вывести на новый 
уровень развития проведение на регулярной основе Казахстано-Германских 
молодежных форумов. Первый форум состоялся в Берлине, второй -  в Астане 
в 2011 году, организованный Министерством образования и науки (МОН) РК 
и Конгрессом молодежи Казахстана. Участники мероприятия: специалисты 
социальных служб, юристы, педагоги, представители скаутских, спортивных 
организаций,  строительных  отрядов,  молодежных  объединений.  Наряду 
с  обсуждением  перспектив  дальнейшего  сотрудничества,  обмена  опытом 
работы  ключевым  моментом  форума  явилось  обсуждение  Протокола  о 
сотрудничестве в сфере молодежной политики на 2012-2013 годы между МОН 
РК и Федеральным министерством по делам семьи, пожилых людей, женщин 
и  молодежи  ФРГ.  Документ  предполагает  такие  вопросы,  как  развитие 
социальных молодежных структур, студенческий обмен, совершенствование 
работы с молодежью в различных аспектах. В рамках реализации протокола 
большое  место  отведено  организации  кратковременных  стажировок, 
семинаров и тренингов для специалистов в области молодежной политики, 
профилактике  правонарушений  и  алкоголизма,  СПИДа  и  табакокурения, 
помощи наркозависимым  [5].
Успешно развивается сотрудничество Казахстана и России. Например, 
в  июле  2003  года,  в  Год  Казахстана  в  России,  в  Новосибирске  состоялся

30 
ISSN  1811-1823.  В ест ник П Г У
Эхлле5»л«іЗ>лдаЭхл«і5»л«іЗ>лдаЭхл«і5»л«іЗ>лдаЭхл«і5^
фестиваль молодежи двух стран. В делегацию Казахстана вошли депутаты 
Парламента,  сотрудники  МКИОС,  молодые  государственные  служащие  и 
бизнесмены,  лидеры  молодежных  организаций,  стипендиаты  “Болашака”, 
артисты  и  журналисты  из  всех  регионов.  В  рамках  фестиваля  прошел 
“круглый стол” на тему “Государство и молодежь: взгляд в будущее”, в ходе 
которого казахстанские и российские лидеры молодежи обменялись опытом 
работы,  обсудили  пути  совершенствования  государственной  молодежной 
политики,  проблемы  взаимодействия  с  органами  власти.  Состоялась 
также  научно-практическая  конференция  “Кадровая  политика  XX  века: 
молодежь  на  государственной  службе”.  Значение  фестиваля  проявилось  в 
общении молодежи, в обмене мнениями о перспективах новых независимых 
государств, о положении молодежи и ее будущем, в налаживании  контактов 
между  молодежными  объединениями,  молодыми  государственными 
служащими.  Намечен  комплекс  совместных  мероприятий,  в  том  числе  и 
новая встреча российской и казахстанской молодежи.
Эта  встреча  состоялась  в  рамках Года России  в  Казахстане  в  октябре
2004  года  в  А стане  и  А лматы.  Л идеры   м олодеж ны х  орган и зац ий  
и  п ред стави тел и   п рави тел ьствен н ы х  структур  обсудили  вопросы  
образования,  актуальны е  для  обеих  сторон,  а  такж е  перспективы  
дальнейшего  сотрудничества.  В  Евразийском  национальном университете 
имени Л. Н. Гумилева в рамках фестиваля состоялась научно-практическая 
конференция «Доступность и качество  образования  как залог социальной 
стабильности процветания двух стран».
В  2011  году делегация представителей молодежи Казахстана приняла 
участие в гуманитарном форуме «Молодое поколение -  жизнь без границ», 
прошедшем в Москве. Молодые казахстанцы обсуждали на дискуссионных 
площадках  со  сверстниками  из  стран  СНГ  широкий  круг  проблем,  таких 
как  «Здоровый  образ  жизни  и  экологическая  безопасность  поколений», 
«Участие  молодежи  в  социально-экономических  процессах  общества», 
«Наука  -   инновации  -   молодежное  предпринимательство»  и  др.  Форум 
был призван показать наиболее важные направления в сфере молодежного 
межгосударственного сотрудничества.
Активное  участие  казахстанцы  приняли  также  в  международном 
проекте  «Мы  -   будущее  СНГ!»  в  рамках  Всероссийского  молодежного 
образовательного форума «Селигер-2011». Лидеры молодежных объединений, 
представители национальных органов по делам молодежи, молодые ученые, 
предприниматели  получили  возможность  представить  свои  проекты, 
обменяться  знаниями,  принять  участие  в  мастер-классах  специально 
приглашенных экспертов. «Селигер-2011» стал уникальной образовательной 
площадкой, способствующей расширению гуманитарных связей молодежи 
государств -  участников СНГ  [6].

серия ГУМАНИТАРНАЯ.  2013. №1 
31
Эхлле5»л«іЗ>лдаЭхл«і5»л«іЗ>лдаЭ)л«і5дл«іЗ>лдаЭхл«і5»^^
Таким образом, сотрудничество Казахстана с различными государствами 
в молодежной сфере развивается активно. Это позволяет сочетать новейшие 
мировые  тенденции  в  молодежной  работе  с  собственным  опытом  и 
национальными особенностями.
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ
1  Казахстанская правда,  11  марта 2009.
2 Казахстанская правда, 22 мая и 23  июня 2009.
3  М атериалы   IV  Форума  лидеров  студенческих  и  молодежных 
организаций  стран  СНГ.  23-25  января  2009  г.  //  Вопросы  молодежной 
политики.  Выпуск V.  М.  :  МГУ им.  М.  В.  Ломоносова,  2009.  -  С. 18-20,  25, 
26,  39-41,  54.
4  У т е ш е в ,  Н.  С .,  Б о б р ы ш ев ,  Л.  В .,  П о р у б а й м е х ,  В.  В ., 
Козляткина,  А.  А.  Один  год  молодежной  политики:  сценарии  лидеров. 
Астана  :  ТОО «Агроиздат», 2006.  С.  170-171.
5 Казахстанская правда, 6 октября, 2011.
6 Казахстанская правда, 23  июля, 2011.
Казахский национальный технический университет 
имени К. И.  Сатпаева, г.  Алматы. 
Материал поступил в редакцию 28.02.13
Л. Ю.  Зайниееа
Мемлекеттік жастар саясатының халықаралық аспектісі
К. И.  Сатпаев атындагы 
Қазақ Үлттық техникалық университеті, Алматы қ.
Материал 28.02.13  редакцияға түсті.
L.  Yu.  Zainiveva
International aspect of the state youth politics
Kazakh National Technical University after К.  I.  Satpaev 
Material received on 28.02.13.
Маңалада  мемлекеттік  ж астар  саясатының  халықаралық 
аспектісін ңсірастырады.
The  work  is  devoted to  an  important  current  issue  — international 
aspect o f  the state youth politics.

32 
ISSN  1811-1823.  В ест ник П Г У
ЭхллЕ5»л«23>лдаЭхлле5»л«23>лдаЭхлле5»л«23>лдаЭхлле5^
Ә О Ж  323.2  (547)
С. 
Ш.  Мусатаев
АЗАМАТТЫҚ ҚОҒАМ, 
ҚАЗАҚ ТІЛІЖӘНЕ ҮЛТТЫҚ МҮДДЕ
Мсщалада  автор  біздің  мемлекетіміз  жалпы  улттық  пікіріне: 
ңогам,  тіл және қызыгушылықты цүрайды.
Қүрамы  күрделі  болып  келетін  кез-келген  елдегі  азаматтық  қоғамның 
жалпыүлттык  идеяға  консолидациялануы  салыстьфмалы  түрде  ансамбльге 
үқсайды.  Ансамбль  (французша:  ensemble  -   бірлесу,  үласу)  -   «музыкада  екі 
немесе одан да көп му зыканттардың, хор мен капелланың, оркестрдің му зыкалық 
шығарманы бір қосылып орындауын жэне сол орындалған музыканың бір үнді 
үласып, әдемі де әуезді, мәнерлі больш шығуьш ансамбль дейді» [1].
Бүл көрсетілген принциптің тиімділігі уақыт сынағынан өткен. Қазіргі 
кезеңде  ансамбль  принципін  қолдану  ортақ  ой  тудыруда  өте  жемісті 
болып  отыр  жэне  оны  түсіндіру  мен  баяндауда  бірқатар  қиындықтардан 
арылтуда. Осылайша, ансамбльдегі жекелеген музыкалық аспаптар сияқты 
эр  үлт  пен  этноэлеуметтік  топ  өкілдері  өздерінің  жекелеген  сапалары 
мен  ерекшеліктерін  сақтай  отырып,  жалпыүлттық  идеяға  үндескенде 
ғана  қүқықты-демократиялы қ  сипаттағы   азаматтық  қоғамды  қүруға 
мүмкіндігіміз болмақ.
Алайда мемлекеттік жалпыүлггьщ идея өзщгінен пайда бо лып, дамымайды, 
оны  жалпыадамзаттық  жетістіктерді,  қоғамды  үйлестіруге  ықпалды  саяси 
күпггер  мен  партияларға,  элеуметтік жағымды  принциптерге  сүйене  отьфьш, 
Қазақстандағы түрлі  этноэлеуметтік топтардьщ ерекшеліктері мен мүдделерін 
ескеретін мемлекеттік саясат арқылы ғана қалыптастырып, дамьпуымьгзға болады.
Біздің  ойымызша  мүндай  мемлекеттік  саясат  барысында  мемлекет 
қүрушы  этнос  -  қазақ  үлтының  мүддесі,  мәртебесі  жоғары  түруы  қажет. 
Мүны  басқа  үлт  өкілдері  дискриминация  деп  түсінбеуі  тиіс.  Ә.  Ғалидың 
пайымдауынша,  қазіргі Қазақстанның үлт саясатында басымдықты үлттық 
белгіден тілге қарай бүратын кез пісіп-жетілді. Қазақ шыққан тегі бойынша 
емес,  қазақ  тілін  білуімен  қазақ  болып  анықталуы  тиіс.  Билеуші  топ  пен 
элита  тілдік  принцип  бойынша  (лингвоцентризм)  іріктелсе.  Оның  үстіне 
бүл  формула  азаматтық  қоғам  принциптеріне  сәйкес  келеді...  қазақтар  - 
консенсусты хальщ. Олар жауапты мемлекеттік, руаралық мәселелерді кеңесе 
келе, бар тараптардың мүдделерін ескере отьфып шешкен  [2].
Билік тарапынан Ә. F али айтқандай талап мықтап түрып қойылса, қазақ 
тілі мемлекеттік тіл ретінде өзінің әлеуетін толық меңгеретіні даусыз.

серия ГУМАНИТАРНАЯ.  2013. №1 
33
ЭхллЕ5»л«23>лдаЭхлле5»л«23>лдаЭ)лле5»л«23>лдаЭхлле5^
Егер де Ә. Ғали өзі қазақ болған соң, үлтшылдык сарында мемлекеттік 
тілдің  дамуына  бүйрегі  бүрыи  түр  дейтіндер  болса,  үлты  неміс  жазушы, 
қоғам қайраткері Герольд Бельгердің тіл мэселесі жөніндегі ойын келтірейік: 
“ .. .Кейде бір ойлар болады, осы қазақтың тілі дамып жатқан жоқ, қайта бар 
байлығынан,  нэрінен  айырылып  жатқандай  көрінеді.  Қазақша  сөйлейтін 
адамдардың тілі тым қарабайыр,  жүтаң тартып барады.  Көркемдеп сөйлеу 
жоқ. Сол жағынан келгенде үтылыс бар. Мен одан қүтылудың жольш көрсетіп 
бере алмаймын. Бір байқағаным, бүгінгі танда қазақ тілі қиын жағдайда түр. 
Оның болашағы да бүлыңгыр секілді көрінеді...  Егер қазақ айтса еш эсері 
болмас, ал неміс айтса эсері болар... Бір ақиқат бар ол - жоғарыда отырғандар, 
билік басындағылар, парламенттегілер таза қазақ тілінде сөйлемейінше, қазақ 
тілінің бағы жанбайды. Екінші бір мәселе, қазаққа жетпейтіні -  намыс...
Үлттық  идеология тек тілге  байланысты  болуы  керек деп  ойлаймын. 
Қазақ тілін дамытсақ, жүрттың бэрі осы тілге көшсе, қазақ тілі шын мэнінде 
мемлекеттік тілдің дәрежесіне  көтерілсе,  үлттық идеология дегеніміз осы. 
Кейбіреулер тіл білмей-ақ үлттық сананы көтереміз деген уэж айтады. Бүган 
менің күмэнім бар”  [3].
Әрине,  біз  қазақ  тілі  жалиы  үлттық  үйыстырушы  дэрежесіне  жетіи 
жатса төбеміз көкке жетіи қуанар едік, бірақ баягы сол жалтақтаушылық... 
«Қазақстан тіл саясатында зорлыққа барыи отыр» деген үлттар арасына от 
жагушылық эңгімелерден үлтаралық келісімді қалай сақтаймыз деген сары 
уайым...  ақьфы мәселе  айналыи келіи уақыт сынагынан  өткен,  «бірліктегі 
көитүрлілік» иринцииіне негізделген үлттық саясатымызга келіи тіреледі.
Қазақстанда түратын үлттардың мэдени қарым-қатынас қүралы ретінде 
мемлекеттік тілдің элеуметтік маңызы зор. Қазақстандагы үлтаралық мэдени 
шаралардың  хал-ахуалын  ныгайта  түсуге,  қазақ  тілінің  мэдени  байлыгын 
басқа  үлт  өкілдеріне  оқыту  барысында  қазақ  үлтының  өзіне  тэн  ақкөңіл 
мінезін, қайьфымдылық қасиеттерін біліп, оларды багалайды. Отанымыздың 
келешек жастары өз елін, мэдениетін жанындай сүйетін жақсы эдістемелік 
біліммен қаруланган тәрбиелі, мэдениетті азамат болуга үмтылады  [4].
Мемлекет  қүрушы  үлт  -  қазақ  үлтының  ана  тілі  жалпыүлттық  идея 
қалыптастыру  мен  азаматтық  қогам  орнату  ісінде  өз  потенциалын  толық 
атқара алмауын көрген отандық зерттеушінің ащы пікірінде ақиқат бар. Біз 
азаматтық қогам  қүру ісінде жалпыүлттық идеяны үнемі ескеру қажеттігін 
негізгі басымдылық ретінде үстанамыз. Бүл түргыда мемлекет түзуші қазақ 
үлты мен мемлекеттік тіл - қазақ тілінің мәртебесін көтеруді, демократиялану 
мен  азаматтық  қогам  қүрудагы  элеуетін  кеңінен  қолдану  мемлекеттік 
басымдылыққа айналуы тиіс.
Қазақ үлты үйыстырушы ядро қызметін атқарганымен, тілі қалыс қалып 
отырганы  жасырын  емес.  Президентіміз  де  идеялық  бірігудің  сындарлы 
жүмысы  арнасында  қогамда  жогаргы  тіл  мәдениетінің  орныгуы  мэселесі

34 
ISSN  1811-1823.  В ест ник П Г У
Эхлле5»л«іЗ>лдаЭхл«і5»л«іЗ>лдаЭхл«і5»л«іЗ>лдаЭхл«і5^
де  болуға  тиіс  екенін  атап  көрсетеді.  Ал  мемлекеттік тілді  окшаулау.  оны 
басқаларға  қарсы қою  түрғысынан  емес,  керісінше,  оның біріктіруші рөлі 
түрғысынан қарау  керек.  Қазақ тілі мәдениетгің бір бөлігі ретінде,  барлық 
қазақстандықтарды  біріктірудің  қосымша  факторы  болуға  тиіс.  Ол  шын 
мәнісінде  барлық  үлттар  мен  үлыстарға  қазақ  халқының  мәдениетін, 
дэстүрін,  әдет-ғүрпын,  түрмыс-тіршілігін  танып  білудің  негізі  екеніне 
ешкімнің дауы жоқ.
Азаматтық  форумда  сөз  сөйлегенде  Н.  Ә.  Назарбаев:  «Қазақ  тілі 
мен  мәдениеті  -   біздің  мемлекеттілігіміз  түрғызылып  жатқан  іргетас! 
Сондықтан  қазақ  тілі  мен  мәдениетін  одан  эрі  дамыту  жүмыстары  біздің 
ынтымақтастықтың  ең  маңызды  бағыты  болмақ!  Мен  сіздерді  осыған 
шақырам!»  деп,  еліміздің  үшінші  секторын  қүрап  отырған  бес  мыңдай 
Ү Е¥-ға үндеу тастауы көп нәрсені аңғартады [5].
Бірақ біз  конституциялық түрғьща  қүқықты мемлекетпіз,  сол үшін де 
қазақ тілін оқып-үйрену күштеу арқылы емес, саналы түрде, халықтың бэріне 
ортақ қажеттілік ретінде, жас үрпаққа бала кезінен үйретіліп, үйымдық жэне 
эдістемелік жағынан қамтамасыз етілуі керек. Қазақстанның Тіл туралы заңы 
оларды мемлекеттік жэне басқа да шет тілін білу немесе білмеуі салдарынан 
ешбір шектеулер мен алалау көрсетуге жол бермейді.
Жалпы,  қазақ  тілінің  біріктіруш ілік  рөлін  көтеру  мэселесі  қазақ 
жастарының белгілі бір бөлігінің тілдік ортадан шет қалуынан да көкейкесті 
болып отьфғанын да Елбасы Н. Ә. Назарбаев жасырмай айтты. Ал мүның өзі 
қазақ тілінің қолдану  аясын қолдан тарылтқан тоталитарлы идеологияның 
одыраң  саясатының  кесірі  екені  баршамызға  мэлім.  Президентіміздің 
көрсетуінше  бүл  мэселені  де  барынша  өркениетті  шешуге  болады.  Оған 
қоса,  қазақ халқының осы кенжелеу  бөлігінің де  өз үлттық бастауларынан 
нэр алуға деген тілегі зор, эзірлігі де жоқ емес.
Сонымен қатар, ол тіл проблемасы жайында айтқанда, оны біздің ортақ 
мақсатымызбен байланыстьфу қажеттігін басты мәселе ретінде көтерді. Атап 
айтқанда,  Қазақстан  элемдік  қауымдастыққа  терезесі тең дэрежеде  кіруге 
үмтылуда,  ал тіл жөнінен  өзін-өзі  оқшаулауы бүған  еш  келіспейді.  Қазіргі 
дөңгеленген дүниеде ақпараттың орасан зор ағынына қосылудың бір арнасы
-  орыс  тілі болып отьфғаны айдан анық.  Сондықтан оны білу  республика 
халықтары үшін  оң  фактор  болып табылады.  Жалпы  алғанда,  барлық  үлт 
өкілдерінің бойында тілдік мүмкіншіліктерін үдайы байытып отыруға,  ана 
тілі жэне шет тілдерін де оқып-үйрену үшін қажетті жағдайлар республикада 
жеткілікті түрде жасалып отыр.
Сонымен  қатар,  мемлекеттің  зайырлылық  сипаты  кез  келген  дінді 
немесе  атеизмді  еркін  таңдау  мәселесін  барынша  демократиялық  түрде 
шешуге  мүмкіндік  беретінін,  эр  түрлі  діндердің  теңдігін  қамтамасыз 
ететіндігін де ескеруіміз керек. Бүл олардың қандай да болмасын мемлекеттік

серия ГУМАНИТАРНАЯ.  2013. №1 
35
ЭхллЕ5»л«23>лдаЭхлле5»л«23>лдаЭ)лле5»л«23>лдаЭхлле5^
институтгар мен үйымдардың жүмысына араласпауын да көздеу  маңызды 
деген  сөз.  Осыған  орай,  Елбасы  діни  негізде  саяси  партиялар  қүру  жэне 
діни бірлестіктердің саяси қызметіне жол бермеу  туралы Конституциялық 
ереженің орындалуына қол жеткізуді басты міндетгердің қатарына қойды. 
Яғни, діни сезімдерді қоғамда жанжал туғызу үшін пайдалануға қарсы түру, 
діни мекемелер қызметінің оң бағыттарына жәрдемдесу керек.
Қоғамның идеялық бірігуін нығайтуға түрақтылық,  азаматтық келісім 
ахуалын қүру елеулі эсер ететіні белгілі. Бүл жерде мемлекеттің жаңа саяси 
институттармен -  саяси  партиялар жэне  қоғамдық  қозғалыстармен жақсы 
жолға қойылған өзара диалогына көп нәрсе байланысты болмақ.
Осындай факторларды ескере отырып, Елбасы Н. Ә. Назарбаев көпүлтты 
Қазақстанда идеялық топтасу мен жалпыүлттық мүдделерді жүзеге асырудың 
бір  ғана  жолы  бар  екенін  көрсетеді.  Ол:  «қазақ  үлтының  біріктіруші  рөлі 
жағдайында барлық халықтардың теңдігін қамтамасыз ету. Кез келген басқа 
жол апатты қақтығыстарға, демократиялық реформалардың тежелуіне әкеліп 
соқтьфуы мүмкін. Осыған байланысты біз үшін өзекті идеологиялық міндет
- үлтаралық келісімді қамтамасыз ету болып табылады»  [6].
Мемлекеттік  дамудың  жалпыүлттық  идеясы  Қазақстан  тэуелсіздік 
алған  сәттен  күн  тэртібіне  қойылды:  «Тарихтың  жаңа  оралымы  сәтінде 
Қазақстан халықтары өздерінің батыл тандауын - өркениетті демократиялық 
қоғамды  таңдап  алды.  Бізге  шын  мэнінде  өмірдің  бүкіл  әлеуметтік- 
экономикалық укладын түбегейлі түрде ауыстыру міндеті түр.  Ал ол тарих 
айқын танытқандай, тек біріңғай идеямен ғана,  сол үшін адамдар уақытша 
қиындықтарға, тіпті жекелеген сэтсіздіктерге дайын болу ниеті итермелеген 
қоғамда ғана ойдағыдай өтеді.
«Біз  үш ін  бүл  идея  -  еркін,  егеменді  демократиялық  Қазақстан 
мемлекеті»  -  деген  қанатты  сөздерін  ел  халқының  мүрат-мүддесімен 
үштастыру мақсатында Президентіміз Н.  Ә. Назарбаев саясаттағы бірініші 
кезекті  шараға  барлық  қазақстандықтар  қүқығының  теңдігі  негізінде 
үлтаралық келісімді сақтау, мемлекеттік саясаттың іргелі принципі ретінде 
саяси түрақтылықтың басымдығын қойған болатын  [7].
Өзара  түсінісуш ілік  пен  әлеуметтік  эділеттілік,  демократиялық 
принциптер  мен  адамгершілік  қасиеттерді,  адам  қүқығының  қорғалуын 
басшылыққа ала отьфып жүргізілетін мүндай мемлекеттік саясат егеменді 
Қазақстан халықтарының алдындағы міндеттерін біртіндеп, жалпы әлемдік 
өркениетті озық елдерге тэн әдіс-тәсілдермен шешуіне жеткізері күмэнсіз. 
Этносаралық  жэне  дінаралық  татулық  жалпы  қазастандық  сана  мен 
мәдениеттің  ажьфамас  қүндылығы.  Осыдан  жалпы  қазақстандық  рухты 
қалыптастьфып, көтеруіміз қажет.
Көпүлтты Қазақстанда азаматтық қоғам қалыптастыру мен дамытудағы 
басымдыққа ие принцип тар үлттық мүдде емес, әмбебап, жалпы адамзаттық

36 
ISSN  1811-1823.  В ест ник П Г У
Эхлле5»л«іЗ>лдаЭхл«і5»л«іЗ>лдаЭхл«і5»л«іЗ>лдаЭхл«і5^
мэндегі қүндылықтар - адам мен азаматтың бостандығы мен тендігі, әділдік, 
заңдылық пен қоғамдық келісім, азаматтық бейбітшілікке үласқан үлтаралық 
татулық,  еліміздегі  барша  халықтың  дамуына  қажет  демократиялық 
консенсусты принциптер болуы шарт.
Біздің  үстанатын  осы  көзқарасымызды  көптеген  отандық  ғалымдар, 
саясаттанушылар  мен  саясаткерлер  қолдайтынына  сеніміміз  мол.  Оған 
дәлел  ретінде  «Айқын»  газетінің  «Азаматтық  қоғамда  үлттық  мүдде 
қыспаққа түспей ме?» деген тақырыптағы сауалнамасына қатысқан танымал 
қоғамтанушылар мен қоғам қайраткерлерінің пікірлеріне жүгінейік.
Е. Әбілқасымовтың ойынша «азаматтық қоғам үлттық мүддені қыспаққа 
алмайды.  Біз  өзіміздің  халқымызға,  үлтымыздың  менталитетіне  арнап 
азаматтық  қоғам  жасап  жатырмыз.  «Азаматтық  қоғам  -   бір  ізді»  деген 
теория жоқ.  Азаматтық қоғам -  бүл халықтың  билікпен бірге  мемлекеттің 
бақыты үшін қызмет жасауы деген сөз.  Сондықтан азаматтық қоғам үлттық 
мүддені қыспаққа алмайды,  керісінше,  мүндай қоғамда үлттық партиялар, 
қозғалыстар белсенді жүмыс жасай бастайды»  [8].
Б. Әбдіғалиевтың үстанымы бойынша “азаматтық қоғамда үлттық мүдде 
бірінші  орында  қарастьфылмайды.  Мүнда  эр жеке  түлғаның,  эр  азаматтың 
еркіндігі,  қүқығының  қорғалу  талабы  маңызды  болып  табылады.  Осыдан 
келіп  «үлггық  мүдде  қыспаққа  түседі”  деген  ой туындауы  мүмкін.  Үлттық 
қүндылықтары томен деңгейде қорғалғантарихи жэне  мэдени түғырнамасы 
толығымен  орындалмаған  қоғамнан  азаматтық  қоғамға  көшкенде,  ол  сол 
мемлекеттің үлттық мүдделерін дамытудағы саясатына кедергі келтіруі мүмкін.
М ү н дай   ж а ғд а й д а  азам атты қ   қ о ғам д а  Б А Қ -ты ң   50  п ай ы зы , 
қоғам тан уш ы лары ,  саясаттан уш ы л ары   үлтты қ  мүдде  мен  үлтты қ 
қүндылықтар туралы мәселе көтергенімен, оны талап етуге ешқандай қақы 
жоқ. Өйткені мүнда эрбір азаматтың тандауына ешкім кедергі бола алмайды. 
Бірақ үлттық қоғам мен азаматтық қоғамды бір-біріне қарама-қайшы қоюға 
болмайды.  Үлттық  қүндылықтар  негізі  қалыптасып,  қалпына  келтірілген 
қоғамның  саясатында  азаматтық  мүдделердің  қорғалуы  басты  объектіге 
айналады.  Яғни,  кез келген мемлекет,  алдымен үлттық мүдделерді мықтап 
қолға алғаннан кейінгі сатыда азаматтық қоғамды қалыптастыруға кіріседі.
Біздегі тәуелсіздік алғанда. үлттық мәселені көтеріп жүрген саясаткерлер, 
енді азаматтық қоғам туралы мәселе көтеріп, оның түжырымдамасын қарастыру 
барысында. Қазіргі оппозицияның талкылауындағы такырып та -  осы. Сондыктан 
бүл -  уақыттың сүранысы. Біз -  көп этносты мемлекетігіз. Бізде үлттықтан гөрі 
азаматтық  қоғамды  қүру  мәселесі  тиімді.  Бүл  сайлауда  үлкен  рөл  атқарады. 
Дегенмен соның астарында үлттық мүддеге қайшы келмеуін де қарастыру керек. 
Сондыктан осы екі кайшылыкты бір-біріне қарсы қоймайтындай саясаттыжүзеге 
асьфу  үпгін  бізге  мыкты  саяси  менеджмент  керек.  Үлттық  мүддені  қорғауға 
қүлықты, білікті саяси кадрлар, менеджерлер қажет”  [8].

серия ГУМАНИТАРНАЯ.  2013. №1 
37
Эхлле5»л«іЗ>лдаЭхл«і5»л«іЗ>лдаЭ)л«і5дл«іЗ>лдаЭхл«і5»^^
Ә.  Қодардың  ойынша  «...үлттық  қоғамнан  азаматтық  қоғамды  бөліп 
қарастьфудың ешқандай қажеті жоқ.  Сондықтан мүнда бір қыспақ болады 
деген күдікті ой да жоқ. Өйткені азаматтық қоғам -  кең мүмкіндіктегі қоғам. 
Ал  егер  сондай  үлкен  мүмкіндіктер  жасалса,  қоғам  ешқандай  қыспаққа 
ілінбейді. Үлттық қүндылықтарымызды қүқылы түғьфнамаларда белгілеп, 
оны айшықтап үлгердік. Сондықтан бізде “азаматтық қоғам қүруда батыстың 
ықпалына түсіп қаламыз» деген үрей болмау керек»  [8].
Бүл  орайда  F.  Қалиев  “кезкелген  елдің  азаматының  қүқы  тең  болуы 
керек.  Ел тыныштығы үшін Қазақстан халқының мүддесі теңдей қорғалуы 
тиіс. Ал оны бөліп-жарып жатсақ, онда мэселе туындауы мүмкін. Сондықтан 
азаматтық қоғам үлттық мүддеге залалын келтіреді дегендермен келіспеймін. 
Ал  шетелдік  үйымдардың  «демократияны  қаржыландыру  арқылы  ішкі 
саясатқа қол сүгады”  дегені  бүл басқа мэселе.  Дегенмен одан секем алып, 
азаматтық қоғамнан бас тарту -  ақылға қонымсыз нәрсе. Мүндағы жетістік
-   біз  демократиялық  бақылауға  қол  жеткіземіз.  Халықтың  бақылауын, 
үкіметтің,  кез  келген  биліктің  халық  алдындағы жауапкершілігін  арттыру 
мүмкіндігіне ие боламыз» дейді  [9].
Ал бүгінгідей демократиялану  мен азаматтық қоғамға  өту  кезеңіндегі 
түрлі  үлт  өкілдері  мекендейтін  көпүлтты  мемлекетімізде  ақылға  бірлік, 
ягни,  жалпыүлттық  идеяның  қалыптасуы  үзаққа  созылатын  күрделі 
процесс.  Өйткені  ол  -  саяси,  әлеуметтік-экономикалық,  үлттық,  мәдени, 
рухани-моральдық салалардағы замана талабына сай келетін прициптер мен 
қүндылықтардың қорытпасынан туындайтын, қоғамды біріктіруші жэне алға 
қарай, ерен істерге бастаушы рухани күш.
Сондықтан да көпүлтты қазақстандық азаматгық қоғамды елде түратын 
этностардың  ерікті  ассоциациясы,  солардың  этностық  эр-алуандылығы 
сақталған саяси, рухани-мэдени жэне әлеуметтік-экономикалық бірлігі деп 
қарағанымыз жөн.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1  Ғюатов, Б. Қазақша музыкалық терминологиялық сөздік. -  Алматы  : 
Гылым,  1981.  -11  б.
2 Гали, А. Контуры национальной политики в гражданском обществе: 
мотивы, аргументы и опыт // Саясат.  - №  11.  - 2003.  - С.  51.
3  Герольд,  Бельгер:  М аган  қазақ  халқы  алдагы  уақытта  үлкен 
бір  таңдаудың,  жол  айырықтың  алдында  түргандай  көрінеді  //  Айқын.
-  №  173  (623).  19 қыркүйек 2006 жыл.  3  бет.
4  Төленбергенова,  Н.  Т.  Үлтаралық  мәдениеттік  қарым-қатынаста 
қазақ  тілін  оқытудың  маңызы  /  Республика  Казахстан  в  глобальном 
межкультурном  пространстве.  М атериалы   м еж дународной  научно-

38 
ISSN  1811-1823.  В ест ник П Г У
Эхлле5»л«іЗ>лдаЭхл«і5»л«іЗ>лдаЭхл«і5»л«іЗ>лдаЭхл«і5^
практической конференции.  Часть 2.  - Алматы  :  КазУМОиМЯ им.  Абылай 
хана, 2003.  - 480 с.и - С. 453-459.
5 Ынтымақтастыққа тағы бір нық қадам // Егемен Қазақстан.  13 қырүйек
2005 жыл.  1-2 бет.  - № 209 (24166).
6  Назарбаев,  Н.  А.  Қазақстанның  болашағы  -  қоғамның  идеялық 
бірлігінде  (1993  жылғы  12  мамырда  идеологиялық  қызмет  мәселелері 
жөніндегі Республикалық Кеңесте жасалған баяндама) // Тәуелсіздігіміздің 
бес жылы.  - Алматы,  1996.  -  166 б.
7 Назарбаев, Н. А. Выбор - цивилизованное демократическое общество 
// Пять лет независимости.  - Алматы  :  Қазақстан,  1996.  - 20 б.
8  “Азаматтық қоғамда үлттық мүдде  қыспаққа түспей  ме?”  // Айқын.
- №  128(334).  12 шілде 2005 жыл.  1-бет.
9  Сатиева, К.  Азаматтық қоғам дегеніміз қандай қоғам? // Айқын.  -№ 
128(334).  12 шілде 21005 жыл.  2 бет.
Әл Фараби атындағы Қазақ Үлттық университеті,  Алматы қ.
Материал 28.02.13  редакцияға түсті.
С.  Ш. Мусатаев

жүктеу/скачать 3,72 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: