Пайдаланылған әдебиеттер:
1.
Ботвинников А. Д., Ломов Б.Ф. Научные основы формирования графических знаний и навыков
школников.- М., 1979
2.
Зуев Д.Д. «Проблемы структуры школьного учебника». М., 1975, 112-114 беттер
Махмутов
М.М. «Проблемы
обучение».
М.,
Просвещение,
1975.
82-84
беттер
3.
«Методика обучения черчению». Под ред. Е.А.Василенко.- М.: Просвещение, 1990. – 176 с.: ил.
Аннотация. В статье приведены материалы применение методика проблемного обучения по черчению в
средней школе.
Annotation. To the article materials are driven application of technologies of the problem educating on chemistry
at high school.
ӘӚЖ.375.21.
БӘСЕКЕЛЕСТІК ЖАҒДАЙЫНДА ӚНДІРІЛЕТІН ӚНІМ АССОРТИМЕНТІН ЖОСПАРЛАУДЫ
ЖЕТІЛДІРУ
Абдурахманова К.Р., Тулекова Н.Н.
Тараз мемлекеттік педагогикалық институты, Тараз қ.
Қарастырылып отырған жҧмыстың тақырыбы қазіргі кезде ӛте актуалды тақырып болып табылады.
Себебі кез – келген кәсіпорын сапалы ӛнім ӛндіріп, сол ӛнім сапасына бағасын да сай етіп, ӛз ісінің
нәтижесін кӛргісі келеді, ал нәтиже дегеніміз – ол табысқа қол жеткізу. Бҧл орындалып отырған
дипломдық жҧмыстың маңыздылығы да осында деп айтуға болады.
Ӛнім ӛндірудің кӛлемі жалпы, тауарлық және таза ӛнім кӛрсеткіштерімен, ал ӛнім ӛткізудің кӛлемі
ӛткізілген тауарлық ӛнім кӛрсеткіштерімен сипатталады. Ӛнім ӛндіру мен ӛткізудің орындалуын
талдаудың міндеттері ӛнімге деген сҧранымды неғҧрлым толық қанағаттандырудың мҥмкіндіктерін ашып
табу, кәсіпорынның ӛндірістік қуаттары мен басқа да ресурстарын неғҧрлым толық пайдалану негізінде
сапасы жоғары категориялы ӛнімнің ҥлес салмағын арттыру болмақ. Ӛнімді ӛндіру мен ӛткізудің мақсаты
тҧтынушыларға ҧсынатын тауарлардың номенклатурасын кәсіпорынның ӛндірістік қызметіне сай және
олардың қажеттілігін толық қанағаттандыру мҥмкіндігі болып табылады. Ӛнімді ӛндіру мен ӛткізуді
талдау-жаңа тауардың пайда болуынан бастап, оның барлық ӛмірлік циклінде жалғастырылып, оның
ӛндірістік бағдарламадан алынып тасталынуымен аяқталатын ҥздіксіз процесс.
Ӛнімнің сапасын басқару - бҧл белгілеу, қамтамасыз ету және сапаның қажетті деңгейін қолдау
мақсатындағы қҧру және пайдалану немесе ӛнімді тҧтыну кезіндегі жҥргізілетін іс-әрекет.
Соңғы
кездерге дейін кәсіпорындарда сапа және ассортимент мәселесін шешу кезінде нарықтылық қажеттілік
есепке алынбай ӛнім сапасы техникалық деңгейге бағытталады. Сапаны басқару мәселелерімен
техникалық бақылау және сапаны талдау бӛлімдері айналысады. Олардың функцияларына бҧйымдар
параметрлерін тексеру, ӛндірістік процестердің әрбір операцияларында қолданылатын шикізаттар,
материалдар, жабдықтардың дәлдік жҧмыстары, ӛнімде табылған кемістіктер, оларды талдау және
себептерін белгілеу кіреді.
Ӛнімді ӛндіру және ӛткізу кӛлемінің ӛсу қарқыны оның сапасын арттыру, кәсіпорын шығынына,
пайдасына (табысына, кірісіне) тікелей әсер етеді. Сондықтан ӛнімді ӛткізуді, ӛндіруді қарастырудың
маңызы ӛте зор.
Оның негізгі кӛрсеткіштері болып тӛмендегілер табылады:
-жоспардың орындалу деңгейіне, ӛнімді ӛндіру және ӛткізу динамикасына баға беру;
-осы кӛрсеткіштерді ӛзгертетін факторлардың әсерін анықтау,
-ӛнімді ӛндіруді және ӛткізуді арттыру резервтерін анықтау;
-анықталған резервтерді енгізудің шараларын дайындау.
Ӛнімді ӛндіру және ӛткізу кӛлемі натуралды, шартты натуралды, еңбектік және қҧндық
ӛлшеуіштермен ӛлшенеді.
Ӛнімді ӛндірудің жалпылама кӛрсеткіштерін қҧндық бағалау арқылы алады. Ӛнімді ӛндірудің негізгі
кӛрсеткіштеріне жалпы ӛнім, тауарлы ӛнім жатады. Жалпы ӛнімге кәсіпорында ӛндірілетін барлық ӛнім
кӛлемі және кӛрсетілген қызметтер, аяқталмаған ӛндіріс жатады. Тауарлы ӛнімге біткен ӛндіріс пен ішкі
шаруашылықтың айналым заттары кірмейді.
Кәсіпорындағы біркелкі ӛнім кӛлемін натуралды кӛрсеткіштермен есептеуге болады. Кейбір
ӛндірістерде шартты натуралды кӛрсеткіштер қолданылады. [4]
Ӛткізілген ӛнімдер деп дайын ӛнімдерді, яғни сатып алушыға берілетін ӛнімдерді атайды.Ӛзінің
ӛнеркәсіптік кӛлеміне қолданылатын, ӛнеркәсіп шығарған дайын ӛнімдер мен жартылай фабрикаттардың
сол бӛлімнің қҧнын ӛнім ӛткізуге жатқызбайды. Бірақ та кӛптеген ӛнеркәсіптік салалар бар, онда
шикізаводтық айналымнан товарлы және ӛткізілген ӛнімдеріне қоса отырып, заводтық әдістен ауытқуына
ӛндіріске рҧқсат берілген. Бҧл мезетте ӛзінің ӛнеркәсібіндегі ӛнімдер мен жартылай фабрикаттар берілген
кӛтерме бағамен сол ӛнеркәсіпте ішкі, әрі қарай жҧмыс істеуіне беріліп отырылады.
Ӛнім ӛткізудің ӛзі ӛнімнің тҥрлері, сапасы, кӛлемі мен бойынша тапсырма жасаудан тҧрады. Бҧл
жерде ӛнімге нарықтағы сҧраныс, бәсекелестердің ҧсыныстары нарықтағы ӛнім сапасы және тағы басқа
ақпараттар жиналып қалады.
Басқа да ӛнеркәсіптік салалардың ӛзінде ӛнеркәсіп атаулы ӛнімдерді (жартылай фабрикаттарды) тек
қана ӛзінің цехтарынан ғана емес, басқа ӛнеркәсіптерден ӛңдеуге алынып отырады. Сондықтан да олар
жартылай фабрикаттар мен ӛнімдердің шығындары мен тҥсімдеріне баға қойып отыруы тиіс.
Ӛткізудің есебінде ҥш міндетті тҥрде шарттар керек:
1. техникалық шарттарнемесе стандарттық қатаңдығына жауап беруі тиіс.
2. дайындалған ӛніркәсіптегі қоймадан шығарылуы тиіс.
3. сатып алушы тҥгелімен тӛлеуі тиіс.
Жаңа тауарлардың сапасы мен сҧранысын анықтау ҥшін тестілеу жҥргізіледі. Мысалы, бір жыл
ішінде шет елінде бірнеше жаңа тауарлар тестіленеді. Ал оның ішінде шет елінде жаңа тауарлар болып
шығады. Англия, Бельгия, Голландия және Германияда Еуропадағы ең жоғарғы беделге ие болған тестілеу
орталығы орналасқан. Олар неше тҥрлі тауарларды және қызметтерді тестілеу жҧмысын атқарады.
Кейінгі кезде Ресейде рынокқа ҧсынылған шетелдік жаңа тауарларға тестілеу жҥргізілетін болған.
Тестілеудің қорытындысы тҧтынушыға арналған «Спрос», «Добрые советы» журналдарында
жариялануда. Ал бҧл журналдар Қазақстанда да таратылады.
Біздің елімізде осылай тестілеу жҥргізілуі тҧтынушыларға тиімді және қолайлы болар еді. Бҧл
халыққа кӛрсетілген қамқорлық болуымен қатар кәсіпкерлерге де тиімді және ӛтімді тауарларды таңдап
алуға кӛмектесер еді.
Ӛнімнің сапасына және бәсекеге қабілеттілігіне қазіргі әлемде барлық фирмалар кӛп кӛңіл бӛледі.
Бҧл мәселелерге әр елдің экономикалық және әлеуметтік ӛмірі байланысты. Себебі сапа және бәсекеге
қабілеттілігі деген ҧғымы елдің, әр ӛндірушунуң тауарлар мен қызметтерді ӛңдеу, ӛндіру. ӛткізу
мҥмкіндіктерінің жиынтығын анықтаушы кӛрсеткіш болады.
Сапа дегеніміз ҧлттық экономиканың даму серпіні мен деңгейінен бастап әр шаруашылық бірлікте
сапаны қҧру ҥдерісін басқару мен ҧйымдастыруды кӛрсететін синтетикалық кӛрсеткіші.
Нарықтық экономикада ӛнім сапасы тауар ӛндірушілерінің рынокта «ӛмір сҥру» шарты болады
және де олардың шаруашылық әрекеттерінің нәтижелілігінің, мемлекеттің экономикалық жағдайының
ӛлшемі болады.
Тауардың бәсекеге деген қабілеттілігі дамыған бәсекелестік рынокта оның коммерциялық табысты
кӛрсететін маңызды факторы болады. Тауардың бәсекеге қабілеттілігін тек басқа бәсекелес тауармен
салыстырып қана анықтауға болады, сондықтан оны нақты рынокқа және сату уақытына байланыстырып
қарастыру қажет.
Ӛзінің қажетін қанағаттандыру ҥшін сатып алушыға тек тауарға ие болу жеткілікті емес. Егер ол
техникалық «кҥрделі» ӛнім болса, онда сатып алушы да оны пайдалану ҥшін қосымша шығын шығарады.
Сондықтан сатып алушының шығындары екі бӛліктен тҧрады: сатып алу шығындары (тауар бағасы) және
тҧтынушымен байланысты шығындар (тҧтыну бағасы).
Әдетте тҧтыну бағасы сату бағасынан бір шама артық болады (жалпы пайдалану) шығындарында
кӛліктің сату бағасы 20-дан жоғары болмайды, жҥк автокӛлігінікі-15-ке тең. Сондықтан бәсекеге
қабілеттілігі мол тауардың тҧтыну бағасы тӛмен болады.
Бірақ бҧл экономикалық кӛрсеткіш бәсекеге қабілеттілік ҧғымын толық бейнелей алмайды. Бәсекеге
қабілеттілік параметрлер саны ӛнімнің кҥрделілігіне, тҥріне, зерттеу мақсатына және тағы басқа сыртқы
факторларға байланысты болады.
Тауардың бәсекеге қабілеттілігін зерттеу жҧмысы ҥзіліссіз және жҥйелі тҥрде, тауардың ӛміршеңдік
кезеңінің фазаларына сәйкес жҥргізілуі қажет.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
1. Журнал «Қаржы-қаражат»: №3/2007 г
2. Жолдасбаева Г.Ӛ., «Кәсіпорын экономикасы»: Оқу қҧралы- Алматы: Экономика, 2002 ж
3. Грузинов В.П. «Экономика предприятия»: М 1998ж.
4. Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә., «Кәсіпорын экономикасы»: Оқу қҧралы- Алматы: Экономика,
2003 ж
5. Экономика предприятия: Учебник для вузов/ Под.ред проф. В.Я.Гонфинкеля,В.А.Швандора,- 3
изд., перераб. и доп.- М.:ЮНИТИ-ДАНА, 2000.-718 с.(с.126-142)
6.Экономика предприятия: Экономика предприятия/ Под ред. Е.Л.Кантора.- СПб.: Питер,2005 – 352
с. (с.319-325)
7. Воронова Л.К.Банково-финансово-правовой словарь-справочник-К. «А.С.К.», 2000 (с.186,205).
Аннотация. В работе были рассмотрены следующие вопросы: пути обновления ассортимента
предприятия в условиях рынка, сущность и значение производства и реализации продукции, влияние цен
на объем производства и реализации продукции и поведение реализации продукции предприятия.
Annotation. In the work the pricts on the realizing were estatlished, the analize of financial condition of
undertaking was done. And also the measures for inorease of undertakings effect were instill. Subject of degree
work perspective analysis development. Degree work consists of three parts. In first part were considered
problems social-economic reforms and factors influencing upon social-economic position.
УДК 343.9:616.89-036(045)
ФЕНОМЕНОЛОГИЯ ДЕВИАНТНОГО ПОВЕДЕНИЯ В ПСИХОЛОГИИ, ДЕФЕКТОЛОГИИ
И КРИМИНОЛОГИИ
Абилова А.Б., Пак Т.
Таразского государственного педагогического институт, г.Тараз
Проблема девиантного поведения подростков – одна из самых актуальных для нашего общества на
сегодняшний день. Отклонения в поведении, понимаемые как нарушения социальных норм, приобрели в
последние годы массовый характер и поставили эту проблему в центр внимания социологов, психологов,
психиатров и дефектологов, работников правоохранительных органов (Г.А. Аванесов, А.И. Атоян, Я.И.
Гилинский, Н.Г. Иванов, Е.П. Иль-ин, И.С. Кон, А.Е. Личко, В.Н. Син
ѐв, И.А. Фурманов, Л.Ф.
Шестопалова и др.) [2, 4, 5, 6, 8, 9, 10].
Цель нашей работы – сравнительный теоретический анализ понимания данной проблемы в
различных научных отраслях, в частности психологии, дефектологии и криминологии.
Термин «поведение» в психологии обозначает присущее живым существам взаимодействие с
окружающей средой, опосредованное их внешней (двигательной) и внутренней (психической)
активностью [3, с. 87]. Поведение – это система действий, поступков, способ жизни по установленным
правилам. Правила устанавливает общество, они отражены в законе (Г.А. Аванесов) [1]. Тогда под
девиантным поведением (англ. deviation – отклонение) ученые-криминологи понимают действия, которые
не отвечают установленным в обществе моральным и правовым нормам, которые ведут человека к
изоляции, лечению, перевоспитанию или наказанию. Основными видами девиантного поведения
являются, по их мнению, преступность, алкоголизм, наркомания, суицид, проституция, сексуальная
девиация [3, с. 35]. По мнению известного психолога И.А. Кона девиантное поведение подразделяется на
две большие категории:
1. Поведение, отклоняющееся от норм психического здоровья (нали-чие явной или скрытой
психопатологии).
2. Антисоциальное поведение, нарушающее социальные, культурные и особенно правовые нормы.
Если поступки незначительны, их называют правонарушениями, а когда серь
ѐзные – преступлениями с
уголовной ответственностью. Соответственно говорят о делинквентном (противоправном) и
криминальном (преступном) поведении [8, с. 237].
К девиантному поведению психологи относят:
1. Алкоголизацию.
2. Наркотизм и наркоманию.
3. Агрессивное поведение.
4. Суицидальное поведение.
5. Противоправное поведение.
6. Психические расстройства.
При этом психические расстройства Игорь Кон не всегда рассматривает как патологию психики, а
относит их проявления к проблемам формирования самосознания подростка, связанным с социальным
окружением [8, с. 244]. Фурманов И.А.вообще обращает внимание на то, что девиантное поведение можно
наблюдать только у подростков с нормальным психическим здоровьем [10, с. 21]. А отклонение от норм
психического здоровья – это уже не психологическая, а дефектологическая проблема. Такой же точки
зрения придерживаются и представители криминологической науки (Г.А. Аванесов, А.Р. Ратинов) [1].
Ученые говорят о том, что девиантное поведение – это противоправное поведение, т.к. нарушает нормы
общества, а значит и закон. В дефектологии поведение, отклоняющееся от норм, рассматривают как
расстройство поведения (Д.Н. Исаев, А.Е. Личко, К.С. Лебединская, Б.Е. Микиртумов, О.Е. Фрейеров) [7].
По мнению ученых, речь ид
ѐт о психогенных патологических формированиях личности, нарушенном
поведении или психопатиях. К одному из видов психопатий относят, например, бродяжничество,
сексуальные девиации и алкоголизацию (Д.Н. Исаев, А.Е. Личко) [7]. Как объяснить причины девиантного
поведения с точки зрения психологии? Предпосылкой поведения человека, источником его деятельности
является потребность. Возникающая потребность вызывает мотивационное возбуждение (Е.П. Ильин) [6,
с. 265]. Удовлетворение потребности снимает мотивационное напряжение, вызывает положительную
эмоцию. Неудовлетворение потребности – вызывает отрицательную эмоцию. Так мотивация заставляет
сознание принять решение. Принятое решение – это сознание мотива действия, понимание результата
действия.
Итак, мотив – это сознательный выбор данной цели. Касаясь нашей темы: мотивация – это
побуждение к девиантному поведению. Мотив – сознательность этого поведения. В уголовном кодексе
мотивы и мотивации не имеют четкого разграничения и зачастую подвергаются административной и
уголовной ответственности. К мотивам, например, относят «корысть» ст. 265 п. в) УК, «кровная месть» ст.
102, п. к) УК, «национальная вражда» ст. 74 УК. Психологи склонны к мнению, что девиантное поведение
вначале всегда бывает немотивированным. Подросток, как правило, хочет соответствовать требованиям
общества, но по каким-то причинам не может самореализоваться. А девиантные поступки могут
увеличить привлекательность подростка в кругу его друзей. Подросток тогда уже осознанно идет на
девиантные поступки, чтобы получить одобрение группы. В результате его поступки из
немотивированных становятся мотивированными (И.С. Кон) [8].
Что же касается подростков с психическими отклонениями (объект изучения дефектологии), то их
действия можно рассматривать как имеющие мотивацию, но не имеющие мотива, а значит –
немотивированные в силу неосознанности действий (Т.Р. Морозова, А.П. Северов, В.Н. Син
ѐв) [9, с. 46].
Немного иная точка зрения принадлежит криминалистам и суд. экспертам (Л.Ф. Шестопалова, Т.А.
Перевозная), они считают, что поведенческие расстройства приводят к изменению ценностных
ориентаций и, как следствие, формированию мотивов противоправного поведения [11, с. 66-71]. При этом
указывается, что сами мотивы преступными не бывают. Подросток нес
ѐт ответственность за
противоправное действие, а не за смысл этого действия (Е.П. Ильин) [6, с. 210-269].
При ответственности нет разницы, по какой причине нарушено поведение – социальной или
биологической. Криминология и юридическая психология отмечают, что девиантное поведение имеет
социальный характер и социально обусловлено (Г.А. Аванесов, А.М. Яковлев) [1].
В дефектологической науке в подтверждении того, что биологические факторы могут сами по себе
приводить к девиантному и делинквентному поведению и передаваться по наследству, приводят данные о
том, что в общей массе преступников и правонарушителей много лиц с расстройствами психи-ческой
деятельности и умственной отсталостью, об этом говорили Т.Р. Морозова, В.Н. Син
ѐв. По мнению
специальных психологов интеллектуальная недостаточность и психические отклонения способствуют
возникновению таких черт характера, как раздражительность, агрессивность, жестокость, и, вместе с тем
вед
ѐт к снижению контроля, волевых процессов, повышению внушаемости. Эти черты препятствуют
нормальной социализации личности (В.Н. Син
ѐв, М.С. Певзнер).
Однако ещ
ѐ Л.С. Выготский доказал, что не интеллектуальная недостаточность сама по себе
является причиной девиантного и криминального поведения, а отсутствие своевременного воспитания и
коррекционного воздействия ещ
ѐ на ранних этапах развития личности. Отсюда встает правомерный
вопрос об особой форме криминальной ответственности лиц с отклонениями от норм психического
здоровья, профилактической работе с ними ещ
ѐ на ранних этапах школьного обучения и воспитания.
Таким образом, подводя итоги обозначенной проблемы в различных областях науки и практики, можно
предложить общую схему причин возникновения девиантного поведения:
1. социально-демографические причины (социальное происхождение, семейное положение, уровень
материального обеспечения, положение в коллективе);
2. уровень умственного развития;
3. уровень сформированности нравственных качеств и правовых знаний (ценностные ориентации,
стремления личности, позиции, интересы, потребности, наклонности, привычки);
4. психические процессы (свойства личности);
5. биофизические процессы (пол, возраст, состояние психического и физического здоровья).
Поскольку вопрос о девиантном поведении – в любом случае вопрос о личности человека, склонного
к нему, то нужно учитывать точки зрения всех сторон:
1. Психологии – потребности личности, интересы, способы решения трудностей, мотивы и
мотивации, умственные способности;
2. Криминологии – сформированность нравственных норм, правовых знаний, их понимание, цели
деятельности, мотивы;
3. Дефектологии – если возникает сомнение в психической полноценности личности, необходим
учет биофизических факторов – наследственность, врожденные и приобретенные нарушения развития.
Дальнейшее наше исследование будет касаться проявлений виктимности у подростков. Виктимное
поведение – как отклонение от норм безопасного поведения, реализующееся в совокупности социальных,
психических и моральных проявлений.
Таким образом, мы можем рассматривать виктимное поведение как девиантное, т.е. как одну из
форм социальной дезадаптации. Подобное определение дают пенитенциарная и юридическая психология:
«Девиантное поведение выражает социально-психологический статус личности на оси «социализация –
дезадаптация». (Г.А. Аванесов, А.И. Атоян) [1, 2].
Из определения понятно, что в этих отраслях психологической науки клинико-психологический
аспект практически не учитывается, поэтому психологическое состояние дезадаптации рассматривается
на оси «дезадаптация – изоляция», рассматривается и учитывается поведение агрессора: «Девиантное
поведение рассматривается как отклонение от групповых норм и вед
ѐт к изоляции, лечению, исправлению
или наказанию правонарушителя» (И.А. Ярмыш) [11, с. 17].
Внимание сосредотачивается на поведении агрессоров, а особенности провоцирующего или
виктимного поведения потенциальной жертвы практически совсем не учитываются. Хотя известно, что
поведение потенциальной жертвы сильно влияет на характер эскалации агрессивного взаимодействия и
его последствия (Р. Берон, Д. Ричардсон, К. Изард и др.). Очень часто именно поведение жертвы
становится основной причиной актуализации агрессивных проявлений со стороны потенциального
агрессора или преступника.
Таким образом, мы можем построить схему: психическое состояние – адаптация (дезадаптация) –
поведение (девиантное (виктимное поведение).
Список литературы:
1.
Аванесов Г.А. Криминология и социальная профилактика / Г.А. Аванесов. – М.: Академия МВД
СССР, 1980.
2. Атоян А.И. Маргинальность и право / А.И. Атоян // Социально-политический журнал. – 1994. – №
8. – С. 158-160.
3. Большой психологический словарь / Сост. и общ. ред. Г. Мещерякова, В. Зинченко. – СПб.: Питер
Ком, 1999. – 688 с.
4. Гилинский Я.И. Социология девиантного поведения как специальная социологическая теория /
Я.И. Гилинский // Социс. – 1991. – № 4. – С. 74-76.
5. Иванов Н.Г. Нравственность, безнравственность, преступность / Н.Г. Иванов // Государство и
право. – 1994. – № 11. – С. 26-30.
6. Ильин Е.П. Мотивация и мотивы / Е.П. Ильин. – СПб., 2004. – 509 с.
7. Исаев Д.Н. Умственная отсталость у детей и подростков. Руководство / Д.Н. Исаев. – СПб.: Речь,
2003. – С. 245-253.
8. Кон И.С. Психология ранней юности: книга для учителя / И.С. Кон. – М.: Просвещение, 1989. – С.
237-254.
9. Син
ѐв В.Н. Особенности нравственных представлений и социального поведения умственно
отсталых подростков / В.Н. Син
ѐв, А.П. Северов // Проблемы изменения и восстановления психической
деятельности: Тезисы докладов к 5 Всесоюзному съезду психологов СССР. – М., 1976. – С. 46.
10. Фурманов И.А. Психология детей с нарушениями поведения / И.А. Фурманов. – М.: ВЛАДОС,
2004. – 351 с.
11. Шестопалова Л.Ф. Ценностно-смысловая сфера личности со специ-фическими расстройствами и
склонностью к противоправному поведению / Л.Ф. Шестопалова, Т.А. Перевозная // Психологический
журнал. – 2003. –Т. 24, № 3. – С. 66-71.
Достарыңызбен бөлісу: |