Алғы сөз Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі ғылым комитеті философия, саясаттану
жүктеу/скачать 1,14 Mb. Pdf көрінісі
|
жауаптар бөлінісі (%) 80,8 7,4 7,8 3,9 0 20 40 60 80 100 Оң, себебі қоғамда мұндай заңның қажеттілігі туды Теріс, себебі кейбір діни бірлестіктердің құқықтарын шектейді Бұл заңның қабылдануына мен немқұрайлы қараймын Жауап беруге қиналамын 98 Қазақстан Республикасындағы діни ахуалды дамытудың өзекті мәселелері Жас шамасы бойынша Заңды көбірек қолдайтын қазақ- стандықтар 46 дан 60 жасқа дейін (84,6%) және 61 жастан жоғары (83,2%). Шамамен 18-ден 29 жасқа дейінгі әрбір оныншы респондент (9,6%) Заңның қабылдануына теріс пікір білдірді (диаграмма 8). Диаграмма 8 Жас шамасы бойынша «Сіз Заңды қалай бағалар едіңіз?» деген сұраққа берілген жауаптар бөлінісі (%) 77 ,0 79,3 84,6 83,2 9,6 7,5 7,7 3 ,0 7,9 9,6 4,7 9,9 5,6 3,6 3 ,0 4 ,0 0 20 40 60 80 100 18 - 29 30 - 45 46 - 60 61 жылдан үлкен Оң, себебі қоғамда мұндай заңның қажеттілігі туды Теріс, себебі кейбір діни бірлестіктердің құқықтарын шектейді Бұл заңның қабылдануына мен немқұрайлы қараймын Жауап беруге қиналамын 99 Қазақстан халқының «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» ҚР Заңына қатынасы Этникалық белгі бойынша Заңды көбірек қолдаған респонденттер – қазақтар болып шықты (82,9%). Өзге этни- калық топтардың өкілдерінің әрбір оныншы респонденті (10,6%) Заңның қабылдануына теріс пікір білдірді. Диаграмма 9 Этникалық топтар бойынша «Сіз Заңды қалай бағалар едіңіз?» деген сұраққа берілген жауаптар бөлінісі (%) 82,9 77,2 76,9 6,5 8,3 10,6 6,5 10,6 9,6 0 20 40 60 80 100 Қазақтар Орыстар Басқа ұлттар Оң, себебі қоғамда мұндай заңның қажеттілігі туды Теріс, себебі кейбір діни бірлестіктердің құқықтарын шектейді Бұл заңның қабылдануына мен немқұрайлы қараймын Жауап беруге қиналамын 100 Қазақстан Республикасындағы діни ахуалды дамытудың өзекті мәселелері Зерттеу нәтижесіне сай оң баға берген жоғарғы білім деңгейі бар респондентер болып шықты. Мәселен, ғылыми дәрежесі бар респонденттер арасынан оң баға бергендер 80%-ды құраса, жоғарғы білімі бар респонденттер – 85,2%, орта кәсіби білімі бар респонденттер – 82% – құрады (диаграмма 10). Диаграмма 10 Білім деңгейі бойынша «Сіз Заңды қалай бағалар едіңіз?» деген сұраққа берілген жауаптар бөлінісі (%) Ал орта білімі немесе орта білімі толық емес респон- денттер тарапынан жаңа Заңның қабылдауына немқұрай- лық таныту жиі кездесті, яғни сәйкесінше, – 12,6% және 10,5%. Заңға теріс баға берген толық емес жоғарғы білімі бар респонденттер болып шықты, яғни – 16,7%. 80 ,0 85,2 66,7 82 ,0 78,4 78,9 6,7 5,3 16,7 8,2 6,3 10 ,0 5,3 9,1 7,3 12,6 10,5 0 20 40 60 80 100 Оң, себебі қоғамда мұндай заңның қажеттілігі туды Теріс, себебі кейбір діни бірлестіктердің құқықтарын шектейді Бұл заңның қабылдануына мен немқұрайлы қараймын Жауап беруге қиналамын Жоғары дәрежесі бар Жоғары Аяқталмаған жоғары Арнайы орта кәсіби білім Жалпы орта Аяқталмаған орта 101 Қазақстан халқының «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» ҚР Заңына қатынасы Діни идентификациялық белгілері бойынша діндар адамдар заңның қабылдануына байланысты діндар еместерге қарағанда оң баға берді (диаграмма 11). Диаграмма 11 Діндарлық деңгейі бойынша «Сіз Заңды қалай бағалар едіңіз?» деген сұраққа берілген жауаптар бөлінісі (%) Діндар еместер тобы және өздерін «дәлірегі діндар емеспін» дейтіндер қатарына қосатын респонденттер заңның қабылдануына – 12,7% және 13,8% барынша немқұрайлық танытты. Тұрақты мекен жайына байланысты жаңа заңға ең аз оң пікір танытқан Астана респонденттері болып шықты. Астанада заңға оң баға бергендердің үлесі 58%-ды құрады, ол Алматы қаласымен салыстырғанда үштен бірі кем, 85%- ды құрайды. Еліміздің аса ірі мегаполисі заңды қолдауда алдыңғы қатарды иеленеді, бұл өз кезегінде мәселенің әбден 82,7 79,2 77,6 78,2 81,3 7,4 8,1 6,9 5,5 6,3 6,9 7,3 13,8 12,7 0 20 40 60 80 100 Иә, діндармын Дәлірегі діндармын Дәлірегі діндар емеспін Жоқ, діндар емеспін Жауап беруге қиналамын Оң, себебі қоғамда мұндай заңның қажеттілігі туды Теріс, себебі кейбір діни бірлестіктердің құқықтарын шектейді Бұл заңның қабылдануына мен немқұрайлы қараймын Жауап беруге қиналамын 102 Қазақстан Республикасындағы діни ахуалды дамытудың өзекті мәселелері жетілгендігін білдіреді. Алматы – түрлі діни ұйымдардың шоғырланған қаласы болып табылады (диаграмма 12). Диаграмма 12 Елді мекен түрі бойынша «Сіз Заңды қалай бағалар едіңіз?» деген сұраққа берілген жауаптар бөлінісі (%) Егер аймақтық аудандар жөнінде айтар болсақ, заңға көбірек қолдау көрсеткен аймақтар ең шалғай жатқан ауылды жерлер болып шықты. Ауылды жерлерде заңды қолдайтын респонденттердің үлесі 82,4%-ға дейін жетеді. Аз қалаларда ол үлес аздау, яғни – 81,5%-ды құрайды. Заңға ең аз қолдау көрсеткен аймақтар облыс орталықтары болып табылады – 78,7%. Аймақтар бойынша жаңа Заңның қабылдануын ең көп қолдаған Батыс Қазақстан (93,1%), Павлодар (91,7%), Алматы (87,9%), Қызылорда (87,9%) облыстары мен Алматы қаласы (85%) (диаграмма 13). 58,1 85,2 78,7 81,5 82,4 19,4 8,6 7,4 8,2 5,4 12,9 3,7 10,3 6,9 8 ,0 0 20 40 60 80 100 Оң, себебі қоғамда мұндай заңның қажеттілігі туды Теріс, себебі кейбір діни бірлестіктердің құқықтарын шектейді Бұл заңның қабылдануына мен немқұрайлы қараймын Жауап беруге қиналамын Басқала Республикалық дәрежедегі қала Облыс орталығы Кішігірім қала Ауыл 103 Қазақстан халқының «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» ҚР Заңына қатынасы Заңның қабылдануына ең көп қарсылық көрсеткен Солтүстік Қазақстан (22,2%) және Атырау (18,8%) облыста- ры және Астане қаласы (19,4%). Диаграмма 13 Аймақтар бойынша «Сіз Заңды қалай бағалар едіңіз?» деген сұраққа берілген жауаптар бөлінісі (%) 85,2 58,1 82 ,0 80 ,0 77,1 80,4 80 ,0 62,5 93,1 66,7 79,5 91,7 78,6 87,5 78,6 87,9 8,6 19,4 9 ,0 2,9 5,2 2,2 18,8 22,2 7,7 4,2 9,7 9,4 3 ,0 3,7 12,9 7,2 14,3 10,4 4,4 6,9 11,1 10,3 4,1 8,8 3,1 21,4 7,6 0 20 40 60 80 100 Маңғыстау облысы Атырау облысы Ақмола облысы Павлодар облысы Караганда облысы Кызылорда облысы Жамбыл облысы Алматы облысы Оң, себебі қоғамда мұндай заңның қажеттілігі туды Теріс, себебі кейбір діни бірлестіктердің құқықтарын шектейді Бұл заңның қабылдануына мен немқұрайлы қараймын Жауап беруге қиналамын Павлодар облысы Алматы қ. Астана қ. Оңтүстік облысы Қостанай облысы Шығыс Қазақстан облысы Ақтөбе облысы Батыс Қазақстан облысы 104 Қазақстан Республикасындағы діни ахуалды дамытудың өзекті мәселелері 3.3. «ДІНИ ҚЫЗМЕТ ПЕН ДІНИ БІРЛЕСТІКТЕР ТУРАЛЫ» ҚР ЗАҢЫНДАҒЫ ЖАҢА ӨЗГЕРІСТЕР 3.3.1. Қазақстандықтардың Заңдағы жаңа өзгерістерге берген жалпы бағалары Респонденттердің басым көпшілігі діни бірлестіктердің мемлекеттік тіркеуден міндетті түрді өтуі жайлы заңның жаңа талабына қалыпты көзқараспен қарады. Сұралғандардың 70,8% осы іс шараны қолдайтындарын білдірді (диаграмма 14). Маңыздылығы бойынша екінші топ – осы заңдағы өз- геріске бейтарап қатынастағы адамдар, олардың сандық өл- шемі 16,9% құрайды. Ары қарай жауап беруге қиналғандар тізбекті жалғастыра отырып, 10,7% құрайды. Ал мемлекеттік тіркеуге қарсы көзқарас білдіргендердің сандық үлесі тек 1,6% құрайды. Диаграмма 14 «Барлық діни бірлестіктер мемлекеттік тіркеуден өту керек» дегенге көзқарасыңыз қалай?» сұрағына берілген жауаптар бөлінісі Қолдаймын 70,8% Бейтарап; 16,9% Қолдамаймын 1,6% Жауап беруге қиналамын 10,7% 105 Қазақстан халқының «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» ҚР Заңына қатынасы Миссионерлерді тіркеуден өткізу бойынша респондент- тердің қолдауы діни бірлестіктердің тіркелуімен салыстыр- ғанда, едәуір аз. Бұл қолда бар ережелерді қаталдандыратын шыныменен, сапалы жаңа өзгеріс болады. Дегенмен, респон- денттердің тең жартысы миссионерлердің тіркелу міндетін қолдайды, олардың сандық үлесімі – 57,4%. Сұралғандардың шамамен төрттен бір бөлігі жаңа өзге- ріске өз бейтараптылықтарын білдірді. Сондай-ақ сұралған- дардың 3,8% қолдамайды, 14,5% жауап беруге қиналды (диаграмма 15). Диаграмма 15 «Әрбір миссионер тіркеуден өтіп, бір жылдық мерзімге қызмет етуге рұқсат алу керек» дегенге қалай қарайсыз?» сұрағына берілген жауаптар бөлінісі Мемлекеттік мекемелерде намаз оқитын бөлмелерге тыйым салуға байланысты жаңа өзгерістері көптеген тал- қылаулар мен пікірталастар жүргізілді. Мұндағы заңды қолдайтын жақтаушылардың қатары күннен күнге сирек- Қолдаймын 57,4% Бейтарап 24,4% Қолдамаймын 3,8% Жауап беруге қиналамын 14,5% 106 Қазақстан Республикасындағы діни ахуалды дамытудың өзекті мәселелері тене бастады (диаграмма 16). Осы іс шараны қолдаған- дардың үлесі 46,2% құрады. Ал бұл жағдайда осы заңға қарсылық білдіргендер тек 11,2% дейін кеңейді. Бейтараптық танытқандар – 27,7% болды. Жауаптан бас тартқандардың саны – 14,9%. Диаграмма 16 «Мемлекеттік мекемелер мен бірлестіктерде құлшылық ету ғұрыптарын орындауға арналған бөлмелер рұқсат етілмейді» дегенге қалай қарайсыз»? сұрағына берілген жауаптар бөлінісі Түзету мекемелерінде намаз оқу бөлмелеріне тыйым салуға аз қолдау білдірілген. Бұл іс шараны сұралғандардың тек 33,9% қолдаған (диаграмма 17). Бұл зайырлы мемлекет принципін қолдайтын респонденттердің тобы болып табы- лады. Мұндағы қолдамайтындардың саны мемлекеттік меке- мелерде ғибадатханалы ғұрыптарды орындау бөлмелеріне тыйым салуды қолдамайтындардың, яғни 19,5% жағдайына қарағанда сәл жоғарырақ. Бұл жағдайда сұралғандардың Қолдаймын 46,2% Бейтарап 27,7% Қолдамаймын 11,2% Жауап беруге қиналамын 14,9% 107 Қазақстан халқының «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» ҚР Заңына қатынасы бейтарап позициядағылары мен жауап беруге қиналғандар үлесі артық, сәйкесінше 30,7% және 16% құрады. Диаграмма 17 «Түзеу мекемелерінде құлшылық ету ғұрыптарын орындауға арналған бөлмелер рұқсат етілмейді» дегенге қатысыңыз қалай?» сұрағына берілген жауаптар бөлінісі Қолдаймын 33,9% Бейтарап 30,7% Қолдамаймын 19,5% Жауап беруге қиналамын 16,0% 108 Қазақстан Республикасындағы діни ахуалды дамытудың өзекті мәселелері Жаңа заңның басқа тарабы – бұл қаржылық жағының регламентациясы. Қаржылық тәуелдігі бар адамдарды діни бірлестікке баулуға заңмен тыйым салынған. Сұралғандардың 47,7% осы іс шараны қолдады (диаграмма 18). Ал сауалнамаға қатысушылардың 6,5% өздерінің қарсылықтарын білдірген болатын. 28,4% бейтараптық көзқарас білдірсе, 17,5% жауап беруге қиналды. Мұндай жауаптардың себебі өз кезегінде заң атауларының айқынсыздығы мен іс шараларды қолданудың жалпылығына негізделуі мүмкін. Диаграмма 18 «Қайырымдылықты жүзеге асыру барысында азаматтарды діни қызметке еліктіру мақсатында ҚР азаматтарының материалдық тәуелділігін пайдалануға жол берілмейді» дегенге қалай қарайсыз?» сұрағына берілген жауаптар бөлінісі Қолдаймын 47,7% Бейтарап 28,4% Қолдамаймын 6,5% Жауап беруге қиналамын 17,4% 109 Қазақстан халқының «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» ҚР Заңына қатынасы Діни материалдарды міндетті түрде сараптамадан өткізу шарасы халық тарапынан үлкен қолдауға ие болды. Осы шараны сұралғандардың тең жартысынан көбі қолдады, яғни 53,3% (диаграмма 19). Қолдамайтындардың үдесі минималды деңгейге жеткі- зілген – 4,2%. Ал сұралғандардың 26,3% бейтараптық көзқарас білдірді. Дегенмен, бұл маңызды көрсеткіш болып табылады. Ал халықтың бір бөлігі оның мазмұнына мүлдем мән бермейді. Диаграмма 19 «Діни мазмұндағы ақпараттық материалдардың сараптамасын жүргізу қажет» дегенге қалай қарайсыз?» сұрағына берілген жауаптар бөлінісі Қолдаймын 53,3% Бейтарап 26,3% Қолдамаймын 4,2% Жауап беруге қиналамын 16,2% 110 Қазақстан Республикасындағы діни ахуалды дамытудың өзекті мәселелері Көбісі басқа да қатал іс шараларды қолдаған болатын. Бұл діни бірлестіктер пайдасына тиетін мүліктен бас тартуға мәжбүрлеуге тыйым салу. Сұралғандардың 52,5% осы шараны қолдады (диаграмма 20). Төрттен бір бөлігі бейтарап көзқарастарын білдірді. Тек 4,7% ғана кері көзқараста болды. Диаграмма 20 «Діни бірлестіктің қатысушыларын және дін ұстанушыларын діни бірлестіктің, оның басшыларының пайдасына өздеріне тиесілі мүлкінен бас тартуға мәжбүрлеуге жол берілмейді» дегенге қалай қарайсыз?» сұрағына берілген жауаптар бөлінісі Діни қызметке кәмелетке толмағандарды кірістірудің шектеулері бойынша маңызды сұрақ халықты толғанды- рады. Қазақстанда діни тәжірибе ата-аналар арқылы тара- луы керек деген ұстын негізге алынады. Бұл өз кезегінде деструктивті діндердің пайда болуына жол бермеудің кепілі Қолдаймын 52,5% Бейтарап 25,4% Қолдамаймын 4,7% Жауап беруге қиналамын 17,4% 111 Қазақстан халқының «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» ҚР Заңына қатынасы болып табылады. Сол себептен діни қызметке кәмелетке толмағандардың ата-анасының біреуінің қарсылығы жағ- дайында кірістірілмеуі жайлы заңды шараның қолдау табу деңгейі 57,2% (диаграмма 21) жетті. Жаңадан енгізілген өзгерісті тек 4% ғана қолдамады. Респонденттердің 23% бей- тараптық қатынас білдірді. Сұралғандардың 15,8% жауап беруге қиналды. Диаграмма 21 «Діни бірлестіктің басшысы кәмелетке толмағандардың ата-анасының біреуі қарсылық білдірген кезде кәмелетке толмағандарды діни бірлестіктің қызметіне тартылуына және қатысуына жол бермеу шараларын қабылдауға міндетті» дегенге қалай қарайсыз?» сұрағына берілген жауаптар бөлінісі (%) Қолдаймын 57,2% Бейтарап 23,0% Қолдамаймын 4,0% Жауап беруге қиналамын 15,8% 112 Қазақстан Республикасындағы діни ахуалды дамытудың өзекті мәселелері 3.3.2. Әлеуметтік-демографиялық топтар бойынша қазақстандықтардың Заңдағы жаңа өзгерістерге қатысты бағалары Жастық топтар көрсеткіштерін есепке ала отырып, бағаланатын жаңа өзгертулердің көп бөлігі бойынша жалпы үрдісті белгілеп өтуге болады. Мысалға, діни бірлестіктерді, миссионерлер қызметін мемлекеттік тіркеуден өту шарасын енгізу, мемлекеттік мекемелер мен ұйымдарда намазханалар- ды ашуға тыйым салу, діни бірлестікке кірістіру мақсатында ҚР азаматтарының қаржылық тәуелдігін пайдалану, соны- мен қатар өз мүліктерінен бас тартуды мәжбүрлеуге және ата-аналардың рұқсатынсыз кәмелетке толмағандарды діни бірлестіктің қызметіне кірістіруге қатысты осындай шара- ларды енгізуге байланысты ересек топтың оң бағалауы көбі- рек көрініс табады. Түзету мекемелерінде ғибадатханалы бөлмелердің ашы- луына тыйым салу және діни басылымды материалдарды сараптамадан өткізуге қатысты барлық жастық топтардың көзқарасы бір арнадан шығады. 18 бен 29 жас аралығындағы жас респонденттердің тобы көбіне осы сұрақтар бойынша бейтарап көзқарасты ұстанады. Этникалық көрсеткіштер бойынша діни бірлестіктерді мемлекеттік тіркеуден өткізу жайлы өз қалауларын басқа эт- ностардың өкілдері – 76% түрінде жеткізсе, онда қазақ рес- понденттері мұны аз деңгейде бағалайды – 69,6%. Орыс ұлтының өкілдері миссионерлерді жыл сайын тір- кеуден өткізуге қатысты заңның бұл нормасын аз деңгейде қолдайды, басқа ұлт өкілдерінің осы норманы қолдау көр- сеткіші жоғары. Түрлі этникалық топтарға жатқызылатын респондент- тердің көзқарастары барлық сұрақтар бойынша жалпы бір- келкі және бір арнаға тоғысқан ұстанымға сай келеді: - мемлекеттік мекемелерде намазханалардың жабылуы; - діни сипаттағы ақпараттық материалдарды сараптама- дан өткізу қажеттілігі; 113 Қазақстан халқының «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» ҚР Заңына қатынасы - мүліктен бас тартуды болдырмау; - кәмелетке толмағандарды діни бірлестіктердің қызме- тіне кірістірмеу. Ақырғы пункт бойынша қазақ респондент- тері байсалды пікірді ұстанады. Түзету мекемелерінде намазханаларға тыйым салу норма- сын қолдауға қазақ ұлтының өкілдері, яғни респонденттері көбірек үзілді-кесілді пікір білдірген болатын. Білім деңгейінің көрсеткіштері бойынша білім деңгейі төмен респонденттер әдетте осы заң нормасына аз қолдау көрсетеді. Діндарлықтың түрлі деңгейлерімен көзге түсетін респон- денттердің арасында Заңның жаңа нормаларын бағалау бойын- ша бірнеше ерекшеліктерін атап өтуге болады. Өздерін діндармын немесе дәлірегі діндармын деп иден- тификациялайтын респонденттер жиірек түсіністік білдіреді, нәтижесінде Заңның кейбір нормаларына қолдауларын білді- ріп отырады, атап айтсақ: - діни ұйымдардың міндетті тіркеуден өтуі; - миссионерлерді жыл сайын тіркеуден өткізіп тұру; - діни қызметке кірістіру мақсатымен азаматтардың мате- риалды тәуелдігін пайдалануға тыйым салу; - діни материалдарға сараптама жасаудың қажеттілігі; - діни бірлестіктің пайдасына өз мүлкінен бас тартуға мәжбүрлеу шараларына тыйым салу; - ата-анасының біреуінің рұқсатынсыз кәмелетке толма- ғандарды діни бірлестіктің қызметіне кірістіруге тыйым салу. Сонымен, діндарлар мен діндар еместердің ұстанатын жолдары тек екі норма бойынша ғана сәйкес келеді. Олар мемлекеттік және түзету мекемелерінде намазханалардың ашылуына тыйым салуға қатысты. Респонденттердің қоныстық құрылымға жатқызылу критерийлері бойынша келесі заңдылық көрініс табады. Оның себептерін зерттеу нақтылы талдауды қажет етеді. Заңдағы жаңа өзгерістер бойынша қолдаудың ең төменгі деңгейі Астана қаласы тұрғындарының арасынан көруге болады. |