№№7-9(73-75), шілде-қыркүйек, июль-сентябрь, July-September, 2013

Қорытынды.  Аңыз  əңгімелердің  көбінде  белгілі  бір  оқиғалардың  дəл  суреті 
болмағанымен,  жаңғырығы  жатады.  Əуел  баста  нақтылы  бір  негізден  тараған 
əңгімелер  халықтың  ой-елегінен  өтіп  барып,  бас-аяғы  бүтін  бір  шығармаға 
айналады.  Халықтың  көкейіне  қонған,  қауымға  ғибрат  болуға  жарарлық  деген 
əңгімелер ғана екшеліп, сақталатыны табиғи заңдылық. Сондықтан оларды Абылай 
хан  атына  қатысты  ауызша  тараған  сөздердің  көпшілік  «сынынан»  өткен  нұсқасы 
деп  есептеу  керек.  Олардың  қанша  уақыт  өтсе  де,  ұмытылмай  келуінің  себебі 
осында. 
Абылайдың  əрбір  істі  парасат  таразысына  сала  білетіні,  асығыс  шешіп,  ағат 
қадамдарға  бармайтыны,  оның  əрбір  əрекеті  халықтың  «осылай  болса  екен»  деп 
аңсап күткен арманына сай шығып отыратыны шыншыл əңгімеленеді. Дегенмен де 
Абылайға  саяси  мiнездеме  беру  үшiн  кейбiр  жағдайларды  қайталауға  тура  келедi. 
Бiрiншi  –  Абылай  өжет,  ержүрек,  ешнəрседен  сескенбейтiн,  тайсалмайтын  тұлға 
болған. Соғыста болсын, тұтқында болсын, елдi билеп, ел арасында жүрсiн, Абылай 
айтқанынан қайтпаған. Алдына қойған мақсатына жетпей тынбаған. 
Мұны  дəлелдейтiн  көптеген  тарихи  деректер  бар.  Ол  халықтың  жадында  да 
сақталған.  Екiншi  –  Абылай  өткiр  ойлы,  терең  бiлiмдi,  шешен  адам  болғаны 
айтылады.  Түрiк  халықтарының  тiлiн  айтпағанда,  Абылай  парсы,  қытай,  орыс 
тiлдерiн жетiк меңгерген. 
Түйіндей  келгенде,  халық  танымында  Абылайдың  бейнесі  елді  жаудан 
қорғаған  батыр,  халқын  даналық  істермен  басқарған  билеуші  кейпінде  бедерленсе, 
ол  билеген  қазақ  хандығы  жан-жағындағы  көршілермен  терезесі  тең,  мемлекеттігі 
толық сақталған азат ел ретінде суреттеледі. Тəңiрiм оған 300 жылға созылған қазақ-
қалмақ  қырғынын  жiбек  жiптей  түйiндеудi  тапсырыпты.  Жарты  əлемдi  жаулаған 
көршiмiздiң  жұтқыншағына  жұтылып  кетпейтiндей  етiп  ересен  асыл  рух 
қалдырыпты.  Атақты  ханның  бейнесі  елдің  рухында  азаттықтың  рəмізіндей  болып 
сақталып, бүгінгі күнге дейін жетті. 
Қазақстан  тəуелсіздігін  алғаннан  кейін  1991  жылы  Алматының  басты 
даңғылдарының  біріне  Абылай  есімі  беріліп,  темір  жол  вокзалының  алдына  ат 
үстіндегі  ескерткіш  орнатылды.  Хан  ескерткіші  Жезқазған,  Павлодар  қалаларында 
да  бар.  Қазақстанның  1993  жылғы  бірінші  төл  теңгесінде  бейнесі  бедерленді.  2005 
жылы  Абылайдың  өмір  жолына  арналған  «Көшпенділер»  фильмі  түсірілді.  2008 
жылы  Елбасы  Н.Ə.  Назарбаевтың  қатысуымен  Петропавлда  «Абылай  хан  ордасы» 
кешені  ашылып,  алдына  ескерткіші  орнатылды.  Оның  есімі  Алматыдағы  Қазақ 
халықаралық қатынастар жəне əлем тілдері университетіне де берілген. 
Абылайдың  артында  қалың  қазағы  барда,  хан  арманын  арқалап,  өмірге 
ұштастырған елге тұтқа Нұрсұлтан атамыздай кемеңгер Елбасымыз барда, қазақ елі 
жасай бермек. Қазақ елінің шоқтығы көтерілген сайын, Абылай бастаған ұлылардың 
да мəртебесі биіктей беретіні даусыз. 
 
Əдебиеттер 
1 Əбсадықов А. Абылай туралы аңыздар. – Ақмола, 1998. 
2 Əбуев Қ. Қазақстан тарихының «ақтаңдақ» беттерінен. – Алматы, 1994. 
3 Абылай хан, тарихи жырлар. І том. Құрастырған С. Дəуіт. – Алматы, 1993. 
4  Қасқабасов  С.,  Əбсадықов  А.  Аңызға  айналған  ардағымыз  //  Егемен 
Қазақстан. – 2013. – 28 мамыр. 
5 Ахмет Е. Айбынды Абылай хан: аңыз бен ақиқат // Айқын. – 2011. – 7 мамыр. 
6 Қазақ əдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. – Алматы: «Аруна», 2005. 
7 Бас ғасыр жырлайды. І т. – Алматы, 1989. – 76-77 бб. 
8 Мəшһүр Жүсіп Көпейұлы. Шығармалары. 8 том. – Павлодар, 2006. 

№№7-9(73-75), шілде-қыркүйек, июль-сентябрь, July-September, 2013      ISSN 2307-017X 
Ġylymi zertteuler a̋lemì – Mir naučnyh issledovanij – World of scientific research 
___________________________________________________________________ 
 
 
169
9 Валиханов Ч. Ч. Собр. соч. в 5-ти томах. Т. І. – Алматы, 1984. – 217 б. 
10 Валиханов Ч. Ч. Собр. соч. в 5-ти томах. Т. 4. – Алматы, 1985. – 112 б. 
11  Байғұлов  А.  Бірлік  туын  көтерген  //  Сұхбат.  –  №15.  –  1-15  тамыз.  –  1991; 
Егемен Қазақстан. – 10 қараша. – 1992; 
12 Жалғасова Г. Алтын тақтың үстінде, үш жүздің басын құраған // Сыр бойы. 
– 2013. – 7 қыркүйек. 
13  Қабылов  С.  Абылай  хан  өмірінен  бір  үзік  сыр  //  Қазақстан  тарихы: 
əдістемелік журнал. – 2011. – №11. 
 
Резюме 
В  научной  работе  по  теме  «Образ  Абылай  хана  в  казахских  преданиях» 
исследуется  исторические  предания,  составляющие  важный,  чрезвычайно  богатый 
спектр национального фольклора и определяется их жанровые особенности. 
Цель  исследования  –  раскрыть  все  качества  исторического  деятеля  хана 
Абылая  в  образе  одаренного  правителя  и  командующего,  которого  в  этом  году 
отмечали 300 летие. 
В работе так же показаны и сравнены общие  устойчевые мотивы и  сюжеты в 
казахских  исторических  преданиях  и  преданиях  об  Абылае.  Источниками 
исследования являются сами предания в которых содержится важная информация об 
Абылае, так и другие материалы СМИ имеющие отношение к исследуемой теме. 
 
Summary 
In  scientific  work  «The  image  of  Abylaikhan  in  the  Kazakh  legends»  examines 
historical  legends  that  make  up  an  important,  a  very  rich  range  of  national  folklore  and 
defined the genre features. 
The purpose of research reveal all the qualities of a historical figure Abylair Khan in 
the form of a gifted ruler and commander, which this year celebrates its 300
th
 anniversary. 
The paper also shown and compared overall stable motifs and themes in the history of the 
Kazakh legends of Abylai. 
The sources research are themselves stories that contain important information about 
Abylai and the other media materials relevant to the subject in question. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

№№7-9(73-75), шілде-қыркүйек, июль-сентябрь, July-September, 2013      ISSN 2307-017X 
Ġylymi zertteuler a̋lemì – Mir naučnyh issledovanij – World of scientific research 
___________________________________________________________________ 
 
 
170
МАЗМҰНЫ / СОДЕРЖАНИЕ 
 
1. «Ғылыми зерттеулер əлемі – Мир научных исследований – World of 
scientific  research»  ғылыми  журналының  «Білім»,  «Журналистика», 
«Қоғамдық  байланыс»  жəне  «Саясаттану»  сериялары  бойынша 
редакциялық алқасы...................................................................................4 
2.  Редакционная  коллегия  научного  журнала  «Ғылыми  зерттеулер 
əлемі – Мир научных исследований – World of scientific research» по 
сериям «Образование», «Журналистика», «Связь с общественностью» 
и «Политология».........................................................................................6 
3. The editorial board of the scientific journal «Ġylymi zertteuler a̋lemì – 
Mir  naučnyh  issledovanij  –  World  of  scientific  research»  on  the  series 
«Education», 
«Journalism», 
«Public 
Relations» 
and 
«Political 
Science»........................................................................................................8 
Əлеуметтік-гуманитарлық білім 
– Социально-гуманитарное образование 
4. Айзакова А.Ж., Тоқсанбаева Т.Ж. Мұхтар Шаханов поэзиясындағы 
тарихи оқиғалардың көрінісі......................................................................9 
5. Майкупова Р.Н., Тоқсанбаева Т.Ж. Сөз мəйегі – мақал....................14 
Білім жəне құқық – Образование и право 
6.  Шарипова  А.Т.  Значение  практики  Международного  Суда  ООН  в 
международном праве..............................................................................19 
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті жəне 
«Зерттеуші» Республикалық ғылыми-білім беру орталығы 
ұйымдастырған «Үздік педагог – зерттеуші» ғылыми, ғылыми-
əдістемелік жəне əдістемелік жұмыстар конкурсына түскен 
жұмыстар 
7.  Дауренбекова  К.С.  Дамуында  кемістігі  бар  балалармен  жеке-дара 
қатынас.......................................................................................................25 
8.  Касымжанова  А.С.,  Закарянова  К.Қ.  Ойын  технологиясы  арқылы 
оқушылардың шығармашылығын қалыптастыру..................................29 
9. Кульбабаева Ж.И. Интеграция естественнонаучных знаний...........36 
10. Қарабекова М.С. Ғабит Мүсіреповтің аналар бейнесін сомдаудағы 
зергерлігі....................................................................................................41 
11.  Маханова  Г.Н.  Табиғат  –  сырлы  əлем  (1-4  сыныптардың 
оқушыларына арналған авторлық бағдарлама)......................................48 
12.  Нарманова  Б.А.  Компьютер  ойындарының  бала  психикасына 
əсері............................................................................................................58 
13.  Султаниязова  К.Б.  «Биология»  сабағында  диалогтық  оқытудың 
маңызы.......................................................................................................63 

№№7-9(73-75), шілде-қыркүйек, июль-сентябрь, July-September, 2013      ISSN 2307-017X 
Ġylymi zertteuler a̋lemì – Mir naučnyh issledovanij – World of scientific research 
___________________________________________________________________ 
 
 
171
14.  Сыдыкова  Г.Э.  Функциональная  грамотность  учителя  –  залог 
успешности ученика.................................................................................70 
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті жəне 
«Зерттеуші» Республикалық ғылыми-білім беру орталығы 
ұйымдастырған «Үздік жас зерттеуші» ғылыми жобалар 
конкурсына түскен жұмыстар 
Жаратылыстану ғылымдары 
15. Абушахман Қ.Е., Укиева Ж.Н. Ара балы.........................................78 
16. Атуллаева А.А., Сағатова Р.А. Қазтамақ өсімдігінің ерекшеліктері 
жəне емдік қасиеттері...............................................................................83 
17.  Бауржанов  А.,  Мендібай  Г.Қ.  История  развития  отрицательных 
чисел...........................................................................................................88 
18. Жакеева К., Ахмолдаева Р. Сан есім.................................................93 
19.  Маханбетова  М.,  Қарақұлова  Ф.С.  Қазақтың  ұлттық  тағамы  – 
құрттың адам ағзасына пайдасы..............................................................99 
20. Мирамбеков С., Рахатова Д.З. Санау жəне санау жүйелері жайлы 
мəліметтер................................................................................................103 
21.  Орынбасар  Ж.А.,  Танирбергенова  П.С.  Техногенді  ортадағы 
өсімдіктердің  морфологиялық  жəне  анатомиялық  ерекшеліктерін 
зерттеу......................................................................................................106 
22. Сейілхан Қ., Сақтапов Е.С. Таңғажайып жеті саны......................113 
23. Іскендіров Ж.М., Сүлейменова А.Т. Өткелбаева А.О. Бархан құмы 
негізінде гипсобетон жасау технологиясы...........................................117 
Əлеуметтік жəне гуманитарлық ғылымдар 
24.  Батырбек  А.Н.,  Аманбаева  С.К.  Роль  компьютерного  сленга  в 
развитии русского языка........................................................................126 
25.  Еламанова  А.Б.,  Муканова  Н.К.  The  evolution  of  English  personal 
pronoun «I»...............................................................................................129 
26. Қайырбек А., Əлмаханова Ж. Ер есімі – ел есінде........................133 
27.  Мұхамедияр  І.,  Тарманова  Қ.Н.  Қазақтың  ұлттық  ою-өрнегіндегі 
«Аққу» өрнегінің қолданылуы...............................................................137 
28.  Нугманов  Р.Т.,  Дербисалина  З.К.  Слияние  комического  и 
трагического в произведениях Сергея Довлатова...............................142 
29. Нуртаева К., Омарова Б.С. Роль игры в развитии детей...............146 
30.  Сагинбаева  А.,  Таңатар  С.,  Бахтиярова  Р.А.  Мұғалжар 
ауылындағы тарихи аңыздар.................................................................152 
31.  Сейітжан  Н.Қ.,  Нұрманова  Г.С.  Қазақ  аңыз  əңгімелеріндегі 
Абылай хан бейнесі................................................................................160 
 
 
 

№№7-9(73-75), шілде-қыркүйек, июль-сентябрь, July-September, 2013      ISSN 2307-017X 
Ġylymi zertteuler a̋lemì – Mir naučnyh issledovanij – World of scientific research 
___________________________________________________________________ 
 
 
172
Ғылыми зерттеулер əлемі • ғылыми журнал  
Мир научных исследований • научный журнал   
World of scientific research • scientific journal 
 
 
Жазылу индексі: 74641 
 
 
Қолжазбалар əдеби өңделеді жəне қайтарылмайды. 
Авторлардың көзқарасы, ұстанымы сақталады. 
Жарияланымдағы деректердің нақтылығына авторлар жауапты. 
Олардың байлам-тұжырымдары редакция көзқарасымен 
сəйкеспеуі де мүмкін. Басылымда жарияланған материалдар 
көшіріліп басылған немесе пайдаланылған жағдайда 
«Ғылыми зерттеулер əлемі – Мир научных исследований 
– World of scientific research» ғылыми журналына сілтеме жасалуы тиіс. 
 
 
Біздің банктегі есепшоттарымыз: 
 
KZT: «Зерттеуші» Республикалық ғылыми-білім беру орталығы, 
БИН 081240014093, ағымдағы банктік шот KZ47 9261 5011 5395 6000, 
БИК KZKOKZKX, КОд 18, КБе 18, КНП 851, «Казкоммерцбанк» АҚ, 
«Журналда ғылыми мақала жариялау». 
 
 
Наши банковские реквизиты: 
 
KZT: Республиканский научно-образовательный центр «Зерттеуші», 
БИН 081240014093, текущий счет KZ47 9261 5011 5395 6000, 
БИК KZKOKZKX, КОд 18, КБе 18, КНП 851, АО «Казкоммерцбанк», 
«Опубликование в научном журнале статьи». 
 
Директор Жақып М.Қ. 
Журнал «Зерттеуші» РҒБО қарасты 
баспа орталығында беттеліп, басылды. 
Басуға 27.09.2013ж. қол қойылды. 
Пішімі 60х84/16. Қаріп түрі Times New Roman. 
Ризографиялық басылыс. Көлемі 10,75 шартты баспа табақ. 
Таралымы 300 дана. Тапсырыс №2709. 
010000, ҚР, Астана қаласы, А. Янушкевич көшесі, №4, 
№1 студенттер үйі, №213.