Қазақстан республикасы 45minut kz – 45minut org Ұстаздарға арналған басылым редакциясы жаңА ҒАСЫРДА жаңа білім 45minut. Org топтамасы

         36+х=70                         70-х=36                       х-36=34                  35+х=90
         х=70-36                           х=70-36                      х=36+34                 х=90-35
          х=34                                х=34                           х=70                           х=55    
        36+34=70                       70-34=36                    70-36=34                  35+55=90 
           70=70
                           36=36                            34=34                       90=90
      2. «Баспалдақ» арқылы жоғары көтеріліп « білім шыңына» жетуіміз керек. 
                  1 – баспалдақ           «Біліміңді байқа»          «Жұмбақ сан» ойыны
            ІІІ.  Мағынаны тану   2 –баспалдақ              «Білгенге маржан»
        26+7 , 33 -7 түріндегі қосу және азайту        а)   Қосу мен азайтуды орындау тәсідерін түсіндіру
  26 +7    [26+4]+3=33                                       33- 7   [33 – 3 ] – 4 = 26
                    /  \                                                                   /  \
                   4   3                                                                 3   4 
ә) .Түсіндіре отырып ,шығар.
74 + 9   70+[4+9]=70+13=83
96-9   80+[16-9]=80+7=87
/  \
/  \
/  \
/   \
        70    4               6     3                                          80   16      10    6
48 +5       [48+2]+3=53                                       53-5      [53-3]-2=48
      / \                                                                        / \
2   3                                                                     3   2
   3 – баспалдақ             «Тез есепте»
      2- тапсырма       Есепті шығар                                          3 – тапсырма               
      1-күні -22 бет
                                    1 –көшеде -30 үй
      2-күні - ?, 8 бет артық                                                        2-көшеде-  ?, 5үй кем
      3-күні  «сонша» - бет                                                         3 –көшеде « сонша»- үй 
      Ш:  22+8 =30   (2-күні)
                         Ш:  30-5=25 үй   
             22+30=52                                                                             30+25=55 үй
      Ж:  3 – күні -52 бет                                                             Ж: 3 – көшеде 55-үй
  4- баспалдақ   « Кім жылдам»  Есепте
  72          +          16         -            24          +          32           -           14          =             82        
 Шаршылардың нөмірлерін теріп жаз.Әр шаршының қабырғасын өлше. Олардың периметрін тап.
 Шаршылар – 4,5 
 Р=1+1+1+1=4(см)Р =2+2+2+2=8(см)
 Сергіту сәті
               Орнымыздан тұрамыз,
                                                     Алақанды соғамыз
               Мойнымызды бұрамыз.                                                   Иықты артқа ысырып
               Қолымызды көтеріп                                                         Басты төмен саламыз
               Саусақты ашып-жұмамыз                                                Жаттығу жасап осылай
               Содан соң төмен түсіріп                                                   Үлкен боп ертең шығамыз.
5 –баспалдақ    «Меңгере біл»
 Өрнек құрып, мәнін тап.
(48+2)+5=
(57-7)-а         a=2        (57-7)-2=48
(36+7)+а       a=3        (36+7)+3=46
(65-7)+а        а=4        ( 65-7)+4=62
 ІІІ. Ой толғаныс.
1.Шығармашылық тапсырма.
Стаканға,кесеге,шыны аяққа көфе,шырын,шай құйылды.Стақанға құйылған кофе емес, кесеге құйыған шырын да,кофе де 
емес,ал шыны аяққа құйылған шырын емес.Ыдыстардың қайсысына не құйылды?
            2.Логикалық тапсырма.
            1.Қанша бала?
            Мұз айдынында 15 бала                                  Сырғанамай  8 бала
            Асыр сап жүр сырғанап                                  Жағалауда тұр қарап
           Енді осы бар балаға                                          Сонда барлығы қанша бала?
           Қосылды тағы 5 бала                                        (15+5)+8=28    (бала)
            -Бүгінгі сабақта не істелді?
 - «Баспалдақ» арқылы сатымен жоғары көтермелеп  «білім шыңына жеттік. Шығармашылық тапсырмалар орындадық.
  -Не үйрендік ?
 -Екі таңбалы санға біртаңбалы санды бөлшектеп қосу және азайтуды үйрендік?
 -Екі амалмен шығарылатын ұғымына есептер шығарып ұйрендік.
ІҮ. Үйге тапсырма.        №5. 129 бет.    
* * * * *
95

САБАҚТЫҢ ТАҚЫРЫБЫ: М. ШАХАНОВ «ОТЫРАР» 
Атырау облысы, Құрманғазы ауданы, Дәшін селосы, Ы. Алтынсарин атындағы
қазақ орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пән мұғалімі Рысқалиева Фамила Тарихқызы
Сабақ жоспары
1.Пән аты: Әдебиет   2.Сыныбы: 5  3.Күні, айы, жылы:  4.Тоқсан: ІV
Сабақтың тақырыбы: М. Шаханов «Отырар» 
Сабақтың мақсаты: 1.Білімділік: белгілі ақын, қоғам қайраткері Мұхтар Шахановтың өмірі мен шығармашылығы туралы 
әдеби білім беру, поэзиялық    туындының  сюжетін меңгерту, сатылай кешенді талдауға    дағдыландыру. 
  2. Тәрбиелік:туған жерді қастерлеуге , оны аянбай қорғауға баулу, ата-бабаларымыздың ерлік рухын сезіндіру арқылы         
ұлтжандылыққа, азаматтыққа,  отансүйгіштікке тәрбиелеу. 
3. Дамытушылық: өлеңді мәнерлеп оқу дағдыларын арттыру, әдеби    шығарманы талдау біліктілігін дамыту.
Сабақтың түрі:СКТ, АКТ, СТО. 
Типі:аралас сабақ
Әдісі:сатылай кешенді талдау, сұрақ-жауап,әңгімелеу, баяндау,  түсіндіру, мәнерлеп оқу
Көрнекілігі: М.Шахановтың портреті, жыр жинақтары
Пәнаралық байланыс:Тарих, әдебиет, 
Сабақтың барысы:  І.Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу.  2.Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру.
 3.Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару. 
ІІ.Үй тапсырмасын тексеру: 1.  Фариза Оңғарсынованың  өмірі мен шығармашылығы
 2. « Оюлар»  өлеңін  жаттап, мәнерлеп оқу. 
3. Өлең сюжетін оқушылардың шығармашылық жұмыстары арқылы баяндау, талдау. 
4.Қазақ халқының ою-өрнектері туралы оқушылардың өздері жинаған деректерін тыңдау.
ІІІ. Жаңа сабақты сатылай кешенді талдау арқылы түсіндіремін. 
І. Отырар 
   1.Авторы :  М.Шаханов  1942 жылы Оңтүстік Қазақстан облысы Леңгір ауданында ,Қасқасу ауылында дүниеге келген. 
Мұхтар Шаханов Оңтүстік Қазақстан облысы Отырар өңірінде дүниеге келген дүлділ ақын, қоғам қайраткері.  Автордың 
шығармалары70-тен астам  тілге аударылып, халық арасында өз орнын таба білген озық туындылар. Шығармаларының тілі 
өткір, мазмұны кең.
2.Тақырыбы: Бұл өнер туындысының іргетасы. Бұл әдеби шығарма . Әдеби шығарма дегеніміз- белгілі бір дәуірдегі 
қоғамдық шындықтың сәулесі . Бұл өлеңнің тақырыбы- тарихи шындықты негізге ала отырып, сыртқы басқыншы  жауға 
қарсы күрескен Отырар халқының ерлік ісін жырлау. 
3.Идеясы: Идея дегеніміз- автор тақырып арқылы өмір шындығын суреттегенде оны өз көзқарасы, дүниетанымы 
тұрғысынан суреттейді. Сол арқылы өзінің мақсат ын, арманын білдіреді.Бұл өлеңнің идеясы- Отырарды сыртқы жаулардан  
қорғау, елін, жерін сүю,  қадірлеу. 
4. Жанр түрі – баллада . Баллада дегеніміз – лиро –эпостық сипаттағы, шағын суретті өлең.и Мұнда ақын өзінің көңіл –         
күйін  , толғанысын жырлап қана қоймай, сол сезімді туғызған  себептерді оқиғаға айналдыра суреттеп көрсетеді. 
5.Шығарманың   композициялық құрылысы
1. Шығарманың басталуы – Шыңғыс хан мен Шағатай әңгімесі
 2.Оқиғаның байланысы –Шыңғысханның Отырарды алуы
3. Оқиғаның шиеленісуі- Қайырханды азаптауы
  4 .Шарықтау шегі – Қайырханның арманы
5. Оқиғаның шешімі –Қарияның баланы құтқарып жіберуі
 6. Эпилог немесе соңы – Ақынның сөзі
6.Шығармадағы кейіпкерлер : 
                         1.Шыңғыс  хан – Моңғол  ханы
2. Шағатай – Шыңғыс  ханның  ұлы
3. Қайыр  хан – Отырардың  ханы
 4. Қарашоқы  – сатқын
5. Қария – сатқынның  әкесі. 
7.Әдебиет теориясы : 1. Диалог : Шағатай мен Шыңғысхан диалогы 
2. Баяндау – шындықты хабарлап, ауызекі айтып  тынады.  3. Монолог 
8.Түсіндірме сөздік.Даңқ – атақ, абырой
       Рух – жан, философиялық  ұғым. 
       Тән – адамның  денесі, тұла бойы.
       Ызбар – ашу, сес, айбат.
     Безбүйрек – қайырымы  жоқ, қатігез.
    Намыс – жоғары  адамгершілік  қасиет, ар – абырой.
9 .  Өлеңнің түйіні , тәрбиелік мәні: Отанын қорғауға , жерін сүюге , қадірлеуге  шақырады. 
ІҮ. Оқулықпен жұмыс Кубизм стратегиясы бойынша .
І . Суреттеу. Поэмадағы отқа оранған Отырардың суреттелуі . 
ІІ. Мінездеу. Кейіпкерге мінездеме беру. 
ІІІ. Салыстыру. Қайырхан мен Шыңғысханды салыстыру 
Венн  диаграммасы
Шыңғыс  хан
Қайырхан
Ү. Пәнаралық байланыс Отырар –қала 
96

1.Анықтама: Отырар –ежелгі көне қала
1.2 Отырар-Ү-ҮІІІ ғасырда мемлекеттің астанасы .
1.3 ІХ ғасырдан бастап “Фараб” есімімен аталады.
2.Билеушісі: Қайыр хан
3Қазбалары: Күміс теңгелер мен қымбат заттар табылған.
4Мәдениеті: Елге әйгілі ең ірі кітапханасы болған. Үлкен медресе,     діни  мешіт, мовзалей.
5 .   Қолөнері:Монша, жер асты су құбырлары, сол арқылы үйлерді жылытқан. Шыны шеберханасы болған. Себебі қаланың  
орнынан    шыны ыдыстар көп табылған.
6.Сауда орталығы. “Ұлы Жібек жолы” бойында орналасуы, сауданың дамуына әсер              еткен.Сауда дүкендері көп 
болған.
7. Қорытынды. Маңғол шапқыншылығының салдарынан Отырардың орнында үйінді    топырақтар қалған.
VІІ.Жаңа сабақты бекіту.
  1.  Сұрақтарға жауап беру.

Шыңғыс пен  Шағатай  тілдесулерінен не  ұқтыңдар?

Шағатай  әкесі  Шыңғысқа  не  деп  жауап  қатты?

Отырарды  алу  үшін  Шыңғыс Шағатайға  қандай  зұлымдықты  үйретті?

Шыңғысхан  алдына  келген  екі  адам  кімдер?

Қайырханға  Шыңғысхан  қандай  баға  берді?

Сатқынның  әкесін  алдырып  Қайырхан  не  туралы сұрады?

Қайырхан  өлім  сағатын  күткен  кезде  не  деді?

Қайырханның соңғы арманы орындалды ма ? 

Баллададағы ұлт трагедиясының мәні неде ? Оны қалай түсінесіңдер ? 

Қазіргі ұрпақтың міндеті мен парызы қандай болмақ ?  
VІІІ.Сабақты  қорыту.
1.
Бағалау:
2.
Үй тапсырмасын беру:
1.
Мұхтар Шахановтың  өмірі мен  шығармашылығы  туралы
2.
«Отырар» өлеңінің   ұнаған үзіндіні жаттау.
3.
«Есте  қалсын мәңгіге Отырардың жанқиярлық ерлігі» тақырыбында шығарма жазу
* * * * *
САБАҚТЫҢ ТАҚЫРЫБЫ: СӘКЕН СЕЙФУЛЛИН ӨЛЕҢДЕРІ 
Атырау облысы, Құрманғазы ауданы, Дәшін селосы, Ы. Алтынсарин атындағы 
қазақ орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пән мұғалімі Ажмеденова Гаухар Тасқалиқызы
Пәннің аты
Сағат саны
Қазақ әдебиеті.
1
Сабақтың тақырыбы
Сәкен Сейфуллин өлеңдері 
Сабақтың мақсаттары
Білімдік
Сәкен Сейфуллин өмірі мен 
шығармашылығымен, өлеңдерімен 
таныстыру, тақырыптық, идеялық 
мазмұнын ашу. Көркемдік ерекшелігіне 
талдау жасау  
Тәрбиелік
Эстетикалық сезімге тәрбиелеу
Автор көтерген идея арқылы жас 
ұрпақты 
қайырымдылыққа, жанашарлыққа, 
мейірімділікке 
тәрбиелеу, жаман әдеттен жирендіру
Сабақтың түрі
Жаңа білімді меңгерту
Әдіс-тәсілдері
Сын тұрғысынан оқу мен жазуды дамыту стратегиялары, тест түрлері, 
семантикалық карта, «Алтын қақпа» ойыны 
Көрнекіліктер
Кеспе қағаздар,  С. Сейфуллин портреті,  суреттер, мультимедиялық құрылғы,  
интерактивті тақта. 
Пайдаланылған әдебиеттер
Сәкен Сейфуллин шығармалар жинағы. 
Сабақтың жүру барысы:
І. Ұйымдастыру 
1.
Амандасу.
2.
Оқушылардың сабаққа қатысы 
3.
оқушылардың сабаққа дайындығы 
ІІ. Үй тапсырмасын тексеру
«Жұмбақ сандар»
Бұл кім?

Оны   философ,   тарихшы,   ойшылретінде   де   танытатын   «Үшанық»,   «Мұсылсандықшарты»   аттытуындылары, 
әлеуметтік-ағартушылықарнадағы   «Жолсызжаза»,   «Қалқаман   —   Мамыр»,   «Ләйлі   —   Мәжнүн»   т.б.   жыржинақтары   мен 
поэмаларыбасылыпшыққан. (Шәкәрім)

Ол әдебиеттің әр түрлі жанрына қалам тартқан қаламгер. Алғашқы кітабы – "Оян, қазақ!" деген атпен Петербург  
қаласындағы жарық  көрген өлең жинағы. Одан кейін 1913 жылы Орынборда "Азамат", ал 1915 жылы "Терме" атты өлеңдер 
кітаптары басылып шығады. (Міржақып)

1913-1918 жылдары өзі ұйымдастырған "Қазақ" газетінің редакторы бола жүріп, кең ауқымды әлеуметтік істер 
97

атқарады.  Газет бетінде  халық  өмірінің аса күрделі мәселелерін көтереді.  Елді  оқу-білімге, ілгері ұмтылуға  шақырады.  
(Мағжан)

Оның   ішінде   көптеген  өлеңдер,   "Қартқожа",   "Ақбілек"   романдары,   "Күнікейдің  жазығы"   хикаяты   мен   "Әнші" 
секілді   бірқатар   көркем   әңгімелері,   "Рәбиға",   "Мансапқорлар",   "Қанапия   мен   Шәрбану",   "Ел   қорғаны",   "Шернияз" 
пьесалары, "Нұр күйі" поэмасы, сондай-ақ бірсыпыра сын мақалалар мен аудармалары бар.  (Жүсіпбек)

Ол – лирикалық өлеңдермен қатар бірнеше көркем поэмалар жазған ақын. Атап айтқанда, "Қойлыбайдың қобызы", 
"Батыр Баян", "Қорқыт", т.б. поэмалары ақын талантының ерекше қырын танытады. (Мағжан)

Үш бәйтерек
Қалың қара қазаққа
Үш бәйтерек атандың.
Жаныңмалыныпазапқа
Ұрпақ үшін сөз алдың.
Кейдекүйіп, кейдемұң
Көңілге жақты қараны.
Арттамынаұрпақтың
Болдыңмінеұраны.
Ақылменен терең ой
Тіптіжанғасыймаған.
Ілияс, Бейімбет, Сәкенғой
Елімебақытсыйлаған.
Бізгемұра, сіздіңеңбегіңіз
Бізгеаңыз, сіздіңкөргеніңіз.
Халықжауыатаныпкетсеңізде
Сақтаймызсіздімәңгіесімізде.

Жаңа сабақты түсіндіру. 
Сейфуллин Сәкен (Садуақас, 1894-1938) - қазақтың көрнекті жазушысы, қазақ әдебиетін қалыптастырушылардың бірі, 
мемлекет және қоғам қайраткері. Туып-өскен жері - Қарағанды облысының Шет ауданына (бұрынғы Жаңаарқа ауданына) 
қарасты Ортау кеңшарының Қарашілік қыстағы. Саяси репресияның құрбаны болған. Нілдідегі орыс-қазақ және 
Ақмоладағы бастауыш приход мектебінде (1905-1908), үш класстық қалалық училищеде (1908-1913), Омбыдағы мұғалімдер 
семинариясында (1913-1916) оқыған. Омбыда қазақ жастарының Бірлік қауымын, Ақмолада Жас қазақ ұйымын ашып, 
Тіршілік газетін шығаруды ұйымдастырған.
    Сәкеннің алғашқы өлеңдер жинағы Өткен күндер деген атпен 1914 жылы жарық көрді. Поэзиялық туындыларының 
ішінде Сәкеннің шығармашылық ерекшелігі мен идеялық-саяси ұстанымын бедерлі айғақтайтын туындылары – «Кел 
жігіттер», «Жас қазақ марсельезасы», «Жұмыскерлерге», «Жолдастар» сияқты саяси лирикалары, сондай-ақ «Советстан», 
«Көкшетау», «Альбатрос», «Социалистан», «Қызыл ат» поэмалары. Проза саласында «Жер қазғандар», «Айша», «Біздің 
тұрмыс», «Сол жылдарда», «Жемістер» поветері мен «Тар жол тайғақ кешу» мемуарлық роман жазған. «Бақыт жолында», 
«Қызыл сұңқарлар» драмалары өз заманының рухын танытатын елеулі шығармалар.
    Сәкен шығарған әндер халықтық дәстүрді тұғыр ете отырып, дүниеге  өзіндік даралық сипаттармен ерекшеленеді.
Сәкен қазақ маңдайына біткен біртуар дара тұлғалардың бірі. Ол өз ұлтын қалтқысыз сүйіп, халқына еңбек сіңірді.
Өлеңдерімен таныстырып, тақырыптық ерекшелігін ашу. 
Ауыл байғұс мінекей
Далада
Келіншектің бесік жыры
Орман
Сағындым (Қамауда)
Сыр сандық
Сәкен әндерін тыңдау 
Сәкеннің поэмалары 
Лашынның әңгімесі
Көкшетау 
Аққудың айрылуы 
Ақсақ киік 
«Сәкен және сұлу саз» кітап көрмесі. 
«Сәкен мұражайы» бейне ролик
ІҮ. Бекіту
«Алтын қақпа» ойыны. 
Тас қақпа сұрақтары:
1.
Бұл сурет қай шығармаға сәйкес келеді? (Келіншектіңбесікжыры)
2.
Бұл сурет қай шығармаға сәйкес келеді?(Сағындым (Қамауда)
3.
Бұл сурет қай шығармаға сәйкес келеді?(Аққудың айрылуы)
Күміс қақпа сұрақтары.
1.
Баламалы тесті
Сұрақтың жауабын «Иә» немесе «Жоқ» сөздері арқылы белгілеу.
1.  «Түрмеден қашып шыққанда» С.Сейфуллиннің туындысы?
ия
жоқ
2.  «Қараш-қараш» С.Сейфуллиннің повесі
ия
жоқ
 3.  «Аққудың   айрылуы» - С.Сейфуллиннің   махаббат   туралы   романтикалық    поэмасы
98

ия
жоқ
4.  «Кім   жазықты?» С.Сейфуллиннің   поэмасын   белгілеңіз.
ия
жоқ
5.  С.Сейфуллиннің  тұңғыш  өлеңдер  жинағы  «Өткен  күндер» деп аталады?
ия
жоқ
2.
Сәйкестендіру тесті
Кез келген анықтаманы оқушы сызу арқылы белгілейді.
3.
Дұрыс жауапты таңдау тесті
1. Біраз ғана жыл өтті
Мен қалада жүргелі. 
Елдікөріпкетемін
Екіжылдабіркеліп. 
А. “Сағындым”
В “Келіншектің бесік жыры”
С. “Далада”
Д “Біздің жақта”
Е “Ауыл байғұс мінекей”
2. Шалқыған біздің жақтың көлдері бар, 
Ағашты биік таулы жерлері бар. 
Өзен, су, көлдер жайлап, тау қыстайтын 
Меймандос, берекеліелдері бар. 
А. “Сағындым”
В “Келіншектің бесік жыры”
С. “Далада”
Д “Біздің жақта”
Е “Ауыл байғұс мінекей”
 3. Жүген-құрық тимеген, 
Жасынан ноқта кимеген 
Алтыжасарасауды
Ұстапміндімдалада. 
А. “Сағындым”
В “Келіншектің бесік жыры”
С. “Далада”
Д “Біздің жақта”
Е “Ауыл байғұс мінекей”
4. Әлди-әлди, ақ бөпем, 
Ақ бесікке жат бөпем! 
Жылама, бөпем, жылама, 
Жілік шағып берейін, 
А. “Сағындым”
В “Келіншектің бесік жыры”
С. “Далада”
Д “Біздің жақта”
Е “Ауыл байғұс мінекей”
Алтын қақпа. Жылдар жауабын тап. «Қырда» өлеңің өлең құрылысына талдау жаса.
Күңіреніп қырда отырып көкірек кернеп, 
Әнсалдымдомбыраалыпырғап, тербеп.
Аузымнан өлеңімді қағып алып, 
Ызыңдап кетті жаттап асау жел кеп. 
Семантикалық карта 
 
Эпитет 
Теңеу 
Мета-фора  Аллите-рация  Ассо-нанс 
Маржандайтізгенжырымды
 
 
 
 
 
Екпіндіқызуөленді
 
 
 
 
 
Кейдетынық, 
Кейдесұлық, 
 
 
 
 
 
Махаббаттолыпжалындай
 
 
 
 
 
Өрге қарай орғыса, 
Өр не қылмақ асауға? 
 
 
 
 
 
Халық – тәңір бар болса 
 
 
 
 
 
Елдікөріпкетемін
Екіжылдабіркеліп
 
 
 
 
 

жүктеу/скачать 9,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: