Будандастырылатын даралардың гаметалар типін анықтаймыз

Сот  тергеушісіне  төмендегідей  арыз түсті.
40 жасқа келген  фермер жанұяда екі  ұл баласының өсіп  келе  жатқандығын, бірақ  екеуінің  бір-біріне  ұқсамайтындығын, 
әсіресе  ұлы  Серәлінің аурушаң, әлжуаз  тез шаршайтындығын байқаған. Ал екінші  ұлы  Сәбиттің  денсаулығының  өте  
жақсы  өзіне тартқан жұмыскер , жігерлі екендігін  айта  отырып осы  балалардың  өзінің  баласы  екендігіне  күмән  
келтіреді. Тергеушіге  балалардың  қан  группасын айырып, ақиқатына көз жеткізуін  сұрап хат жолдаған . 10- сынып 
генетиктерінен  осы хатқа жауап берулерін сұрайды.    Әкесінің қан тобы 0,(ДНК - MN, анасының қан тобы AB, ДНК N; 1-
Баласы А,ДНК N; 2-баласы B,ДНК  MN. Жанұя мүшелерінің генотиптерін анықтаңыздар.
* * * * *
САБАҚТЫҢ ТАҚЫРЫБЫ:  ОҢТҮСТІК  АМЕРИКА ЖАҒАЛАУЫНДАҒЫ 
МҰХИТТАР. АШЫЛУ ЖӘНЕ ЗЕРТТЕЛУ ТАРИХЫ
Атырау облысы, Құрманғазы ауданы, Дәшін селосы, Ы. Алтынсарин атындағы 
қазақ орта мектебінің география пән мұғалімі Жардемова Ляззат Марданқызы
Сабақтың тақырыбы:  Оңтүстік  Америка жағалауындағы мұхиттар. Ашылу және зерттелу тарихы
Білімділік мақсаты: Оңтүстік Америка материгінің географиялық орнының ерекшеліктеріне,зерттелу және ашылу 
тарихына сипаттама бере отырып, оның жағалауындағы мұхиттардың материк табиғаты үшін маңызын түсіндіру.Жаңа сабақ 
бойынша оқушылардың зерделігін арттыру.
Дамытушылық:  Оқыту барысында әр түрлі әдіс- тәсілдерді қолдану арқылы оқушылардың белсенділігін, 
қызығушылығын,жан-жақтығын арттыра отырып,көпшілік алдында еркін сөйлеуге дағдыландыру.
Тәрбиелік: «Туған жердің қара тасын қадірлей білмеген адам, бөгде жердің алтынын да бағалай білмес» шығармашылық 
жұмысқа баули отырып,  табиғатты қорғауға, сүюге тәрбиелеу.
Сабақтың түрі:   аралас сабақ
Әдіс-тәсілдері: сын тұрғысынан ойлау арқылы оқу мен жазу, сұрақ-жауап, жекелей және топтық жұмыс, картамен, кескін 
картамен жұмыс
Көрнекілік: Жарты шарлар картасы, Оңтүстік Американың физикалық картасы, атлас, кескін карта, фотосуреттер / 
мультимедия арқылы география- лық ашылулар, саяхатшылар суреті/, сөзжұмбақтар.
Пәнаралық байланыс:  әдебиет, биология, сурет
Сабақтың  жүру барысы:
I.Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасып,қатысты түгендеген соң,3 топқа бөлемін 
/ Лавразия, Гондвана,  Солтүстік  Америка/ 
Сабақ барысында әрбір  дұрыс жауапқа бір жұлдызшадан  беріледі, сол арқылы сабақ соңында жұлдызшалар санына 
байланысты топтың белсенді лігі анықталып, оқушылар бағаланады. 
II. «Қызығушылықты ояту»кезеңі- өткен тақырыпты еске түсіру арқылы  
 1-бөлімі: «Кім көп біледі?»
1.Солтүстік Америка қандай ежелгі материктің құрамында болған?/Лавразия
2.Материктің солтүстіктегі шеткі нүктесі / Марчисон/
3.Солтүстік Америка материгінің бастапқы меридианға қатысты орны/ түгел-дей батыс жарты шарда/
4.Көлемі жағынан ең үлкен арал/Гренландия/
5.Материкте жер бедерінің қандай пішіндері басым / жазықтар/
6.Солтүстік Америка материгінің ең биік нүктесі / Мак-Кинли/
7.Кордильера тау жүйесінің пайда  болу себебі/ литосфералық тақталардың соқтығысуы нәтижесінен/
8.Ірі темір рудасы кен орны қай жерде орналасқан /Аппалач тауында/
9.Арктикалық ауа массаларының материктің ішкі бөлігіне терең бойлай ену себебі неде / материктің солтүстігінде таудың 
болмауы әсерінен/
10.Ұлы жазықтарда торнада желінің пайда болу себебі/тропиктік ауа массаларының жазда оңтүстіктен солтүстікке ауысуы 
салдарынан/
11.Солтүстік Америка материгінің көп бөлігі қай климаттық белдеуде орналасқан / қоңыржай/
12.Солтүстік Америка материгінің ең ұзын өзені / Миссисипи/
13. Материктегі Ұлы көлдер жүйесіне қандай көлдер жатады/Жоғары көл, Мичиган, Гурон,  Эри, Онтарио/
14.Қандай табиғат зонасы үлкен аумақты алып жатыр / тайга/
15. «Прерий» деп нені атайды/биік шөптерден тұратын дала/
16.Мына суретте көрсетілген жануарлар қай табиғат зонасында тіршілік етеді /қойөгіз-арктикалық шөл, карибу-
тундрада,гризли,сілеусін-тайгада,койот-далада/
17.Мына өсімдіктер қай табиғат зонасында өседі / балқарағай, қарағай,шыр-ша,секвойя-тайгада, ағаш тәрізді кактус, алоэ-
субтропиктік шөлде/
18.Мына саяхатшылар кімдер, олардың еңбектері қандай / Х.Колумб-1492ж. материктің оңтүстік жағасына барып,табиғатын 
зерттеді, Р.Амундсен-норвег     
зерттеушісі Жердің солтүстік магниттік полюсінің орнын анықтады/
2-бөлім «Сен- маған, мен-саған»
Бұл бөлімде әр топ үйден өтілген материктер бойынша дайындап әкелген    сөзжұмбақтарын шешіп, плакатқа жауаптарын 
жазады.
3-бөлім «Жеке оқушымен  жұмыс»
1.Географиялық диктант. Нүктенің орнына дұрыс жауабын жазу:
№1
1.Солтүстік Америка жағаларын шайып жатқан мұхиттар..................................
2.Солтүстік Америкаға жақын жатқан материктер...............................................
111

3.Американың тропиктік және поляр шеңберлерінде жатқан бөлігі..................
№2
1.Солтүстік Американы .................................        қиып өтпейді.                   
2.Солтүстік Америкада.........................................    мекендейді.
3. солтүстік Америкада орналасқан мемлекеттер.....................
2.Солтүстік Америка туралы қандай өлең жолдарын білеміз?
 1.Мен өзім үшбұрышқа ұқсас жермін,     АҚШ бар,Канада бар, Мексика бар,
  Қазір де әл-ауқатты бірнеше елмін.   Даңқымен таң қалдырған барлық елді.   
                    2.Тауларым бар Кордильер мен Аппалачтай , 
                        Маккензи , Миссисипи суым қандай!
                        Виннипег,Ұлы көлдер, Тұзды көлім,
                        Тамаша көрген адам таң қалғандай.
3.Колорадо,Колумбия тау өзені,
         Каньоным табиғатым сыйға тартқан,
Халқына таусылмайтын жарық көзі,        Жырласаң таусылмайтын дастан өзі.
                   4. Тайгам бар, тундрам бар, орманым бар,
                       Далам бар,байлығым мол тұнып тұрар.
                         Адам бар табиғатқа зорлық жасап,
                           Орманын қураған қу дала қылар.
Жер сілкініп,жиілеп апат деген,                   Ластап, Жер-Анаға күш көрсеткен,
Табиғат қарсылығын жиі көрем.                   Мына біз, мына сіздер адам деген.
4-бөлім «Картамен жұмыс»
Аталған нысандарды картадан тауып көрсету:
1.Солтүстік Американың шеткі нүктелері-
6.көлдері-
2.таулары -
7.өзендері-
3.шөлдері-
8.сарқырамасы-
4.табиғат зоналары-
9.аралдары-
5.түбектері-
10.мемлекеттері-
III. «Мағынаны тану»кезеңі: 
Жаңа сабақты мына жоспар бойынша  баяндаймын:
1.Оңтүстік Америка материгінің табиғатының негізгі ерекшеліктері
2.Оңтүстік Америка материгінің географиялық орны
3.Жағалауындағы мұхиттар мен теңіздер
4.Ашылу және зерттелу тарихы
- Оңтүстік Америка ауданы 18,3млн км
2
 .
- Ең мол сулы өзені Амазонка 7млн км 
2
.
- Ең биік сарқырамасы Анхель 1054м
-Ең ірі таулы көл Титикака 8300км 
2
,тереңдігі 304м.
-Ең биік сөнбеген жанартау Охось-дель-Саладо 6880м.
-Жер шарындағы ең ылғалды,ең жасыл материк.
- Үлкен шөлі Атакама                     
 -Ең төмен нүктесі Валдес түбегінде/-40м/
-Ең ұзын тауы Анд 9000 км.
-Ірі аралы Отты Жер 
-Ең биік нүктесі Аконкагуа 6960 м.  
 –Ең кең алқап Амазония 5млн км
2
.
Оңтүстік Америка жері оңтүстікке қарай сұғыныңқы жатыр,енді бөлігі-ыстық белдеуде,ал оңтүстігі қоңыржай белдеуде 
орналасқан.
Материктің шеткі нүктелерінің географиялық координатасын кім табады?
Оқушыны  интерактивті тақтаға орындауға шақырамын:
а )Шеткі нүктелері:Оңтүстік-Фроуэрд 54
0
 о.е,71
0
 б.б.
Солтүстік- Гальинас 12
0
 с.е, 72
0
 б.б.
Батыс -  Париньяс 5
0
 о.е, 82
0
 б.б.
Шығыс- Кабу-Бранку 7
0
 о.е, 34
0
 б.б.
ә)Градус және шақырым есебімен,материктің ең шеткі нүктелерінің солтүстіктен оңтүстікке және батыстан шығысқа дейінгі 
ара қашықтықтарын анықтау: Мысалы: экватордан Гальинас нүктесіне дейін 111*12
0
  =1332км
Ал экватордан Фроуэрд нүктесіне дейін 111*54
0
 =5994км.
1332+5994=7326км.              12
0
 +  54
0
=66
0 
б)Картадан материктің жағалауын шайып жатқан теңіздерді анықтап,кестені түсіндіремін
     Тынық мұхитының әсері
  Атлант мұхитының әсері 
Қоңыржай ендік пен экватор аралығ- ындағы Перу суық 
ағысы бойлай өтетін жағалау бөліктерінде жаңбыр өте 
сирек болады. 
Перу суық ағысы жағалаудан ашық мұхитқа қарай 
ығысады. Соның нәтижесінде Эль-Ниньо жылы ағысы 
қалыптасады. Оның әсері 18айдай байқалады. Ол уақытта 
мұхит суы жылынып, судағы оттегі мөлшері азаяды, 
планктонның/балық,құс т.б./ өнімділігі төмендейді.
Материк ылғалды осы мұхиттан алады. Материктің 
шығысында жер бедерінің аласа болуы және жағалау 
бойымен жылы ағыстардың/ Солтүс- тік пассат, Гвиан, 
Бразиль/ өтуімен байланысты. 
Қиыр оңтүстік шығысында Фолкленд суық ағысының 
ықпалында болатын Патагония жері құрғақ болады.
112

Зерттелу тарихы
IV. «Ой-толғаныс»жаңа сабақты бекіту кезеңі:
Оқушылар сәйкестендіру тестін орындайды,парақшаға дұрыс жауаптарын белгілейді.
р/с
        сұрақтары
        жауаптары
дұрыс жауабы
1.
Солтүстіктегі шеткі нүктесі
      а/ Кариб
       Г
2.
Оңтүстіктегі нүктесі
      ә/ Магеллан
       В
3.
Батысында
      б/Панама мойнағы
       Д
4.
Шығысында
      в/ Фроуэрд
        Ж
5.
Материк пен Отты Жер аралын бөліп 
тұрған бұғаз
      г/ Гальинас
        Ә
6.
О.А.материгіне қай мұхит  тың әсері 
үлкен
      д/ Париньяс
        Л
7.
О.А.ежелгі  қай материк-  тің 
құрамында болған
      ж/ Кабу-Бранку
        К
8.
Оңтүстік Американы Солтүстік 
Америкадан не бөліп тұр
      з/ Аконкагуа
       Б
9.
Материкті солтүстігінен шайып жатқан 
теңіз
     и/ Амазонка
       А
10.
12.
14
Материктің ең биік нүктесі
     к/  Гондвана
       З
11.
12.
14
Оңтүстік Американы ашқан ғалым
     л/  атлант
       М
12.
Суы мол,үлкен өзен
    м/ А. Веспучи
        И
5. «Кескін картамен жұмыс»  1-топ  Оңтүстік Американың шеткі нүктелерін және мұхиттарды белгілеңдер.
2-топ  Жағалауындағы  ірі шығанақтарды және теңіздерді белгілеңдер.
3-топ   Бұғаздарды және аралдарды белгіліңдер.
6. Сөзжұмбақ  «Америка»
1.  Материктің шығысындағы мұхит
2.Материкте алғаш болған саяхатшы
3. Материкке қатысты суық ағыс
4.Өзеннің аты 
5.Материктің солтүстігіндегі теңіз
6. Материктегі өзен
7. Шөл
Y. Үйге тапсырма:  37-тақырыпты оқу, Оңтүстік Американың ашылуы мен   зерттелу тарихы жөнінде хабарлама дайындау.
YI. Бағалау: 
* * * * *
САБАҚТЫҢ ТАҚЫРЫБЫ: ЛОГИКАЛЫҚ АМАЛДАРҒА ЕСЕПТЕР ШЫҒАРУ
Атырау облысы, Құрманғазы ауданы, Дәшін селосы, Ы. Алтынсарин атындағы
қазақ орта мектебінің математика және информатика пән мұғалімі Нұрғалиева Айсұлу Сағындықызы
Сабақтың тақырыбы: Логикалық амалдарға есептер шығару.
Сабақтың мақсаттары:
а) Білімділігі:  Оқушыларды логикалық  қосу және терістеу операцияларымен таныстыру. Сәйкес ақиқаттық кестелерді 
қарастыру.
ә) Дамытушылығы: Оқушының логикалық ойлауын дамыту. Ақиқат- жалған айтылымдарды өмірмен байланыстыру, дұрыс 
тұжырымдауға  дағдыландыру.
б) Тәрбиелілігі: Оқушыны ақпараттық мәдениетке, дұрыс, тиянақты тұжырымдауға, ұқыптылық пен жүйелілікке, тазалыққа 
үйрету.
Әдістер: «Кім жылдам», «Ойлан тап», «Логикалық тренинг», «Графикалық диктант», «Вен диаграммасы»
Сабақтың түрі: Аралас сабақ
Жаңа технология:  АКТ, СТО
Көрнекі -құралдар: ДК, компьютерлік презентация, интерактивтік тақта, оқулық.
Сабақтың жүру барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық дайындық. (Оқушылар  көздерін жұмып, іштерінен бүгінгі сабақтың жақсы, көңілді 
өтуін тілейді.)
ІІ. Үй тапсырмасын тексеру: Оқушыларға жалпы сұрақ қою.
ІІІ.Жаңа тақырып. Оқушыларға есептер шығарту. (Қызығушылықты ояту)
«Кім жылдам» ойыны арқылы оқушылардың алдыңғы сабақта өткен есептерін есіне түсіріп, есеп шығарту.
1.
А*(В+(-А)) 
А
      В
 -А
 В+(-А)
А*(В+(-А))
113

1
1
1
0
0
1
0
0
2.
А*В*(-С)
А
В
С
А*В
 -С
А*В*(-С)
1
1
1
1
0
1
0
1
1
Мағынаны тану. «Ойлан тап» ойыны арқылы оқушыларға логикалық амалдардың  математика және физика пәндерінің 
есептерінде қолдануға болатындығы түсіндіріледі. Оқушылар математика және физика есептеріне логикалық амалдарды 
қолданып есептер шығарады.
А
В
А^В
А). Логикалық амалдар математика есептерінде
1. Коньюнкция 
а) 27 саны 3 және 9 сандарының еселігі
А- пікірі 27саны 3 санының еселігі
В – пікірі 27 саны 9 санының еселігі
А
В
А^В
Ә)  17 < 42 42 >68
А – пікірі 17 < 42 
В – пікірі 42 >68
а) Егер санның жазылуы 0 және 5 санынан аяқталса, онда ол сан 5 санына бөлінеді.
1.   А – пікірі егер 0 санына аяқталса
      В – пікірі егер 5 санына аяқталса
2.
А – пікірі егер 5 санына аяқталса
     В – пікірі егер 0 санына аяқталса
Ә)  21 ≤ 21                                                                     1. А – пікірі  21 < 21
  В – пікірі 21=21
  2.  А-пікірі 21=21
       В – пікірі 21 < 21
1.
«Логикалық тренинг» Формулалар бойынша күрделі пікір құрыңыз.
1. а)С*А*В;     ә) А*С    б) В*С      в) –В* ( - С)
А = Майра көрікті қыз
В = Майра – жақсы оқиды
С = Майра - Әлияның досы
2. а) А*В;         ә) А* (В+С)    б) А*С
А = Ертең ауа райы жақсы болса
В = Біз қала сыртына шығамыз 
С = Орманға барамыз
ІV. Сабақты бекіту.   Графикалық  диктант
1.  Астана – Қазақстанның  астанасы.
2.  2 саны тоғыз  санының  бөлінгіші  
3.  3+5 =2*4
4.  2+5 > 11
5.  Сканер – компьютер экранында берілгендерді қағазға басатын  құрылғы
6.  2 және 6 сандарының  қосындысы 8 санынан артық.
7.  Пернетақта  ақпаратты енгізу құрылғысы.
Жалған болса 0, ақиқат болса 1  санын жазылады.
V.Сабақты қорытындылау.  (Венн диаграммасы арқылы) Коньюнкция Дизьюнкция
VІ. Үйге тапсырма:   Логикалық амалдарға өтірік өлең және мысал жазып келу.
VІІ. Оқушыларды бағалау.
* * * * *
114

САБАҚТЫҢ ТАҚЫРЫБЫ: БЕСІК ЖЫРЫ М. ЖҰМАБАЕВ
Атырау облысы, Құрманғазы ауданы, Дәшін селосы, Ы. Алтынсарин атындағы
 қазақ орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі Еркебаева Мейрамгүл
2 сынып Пәні : Ана тілі
     Сабақтың тақырыбы: Бесік жыры М. Жұмабаев
Сабақтың мақсаты: 
Білімділік: Халқымыздың ғасырдан ғасырға жалғасып келе жатқан салт дәстүрін дәріптеу, соның бірі отбасының басты 
қызығы , алтын тіреу, діңгегі-бала. Бала туылғаннан  кейін баланы бесікке бөлеу дәстүрін атадан – балаға жеткізу 
Дамытушылық: Оқушылардың тіл байлығын, сөздік қорын, шығармашылық ойын, танымдық қабілетін дамыту. 
Тәрбиелілік: Ана еңбегін ардақтап, құрметтеуге тәрбиелеу. 
Сабақ міндеттері:
Бесік  жырының маңызын ұғындыру. Жырдың құрылысына мән беру
Жаңа технологияларды пайдалана отырып оқушылардың өз ойларын, пікірлерін еркін айтуға,  дәлелдей білуге, сөйлеу 
мәдениетін, шығармашылық, танымдық қабілетін дамыту. 
Салт – дәстүрді берік ұстауға, әдептілікке, тазалыққа, ата-ананы қадірлей білуге тәрбиелеу. 
Сабақтың түрі:   Дәстүрлі. 
Сабақтың әдістері: Түсіндіру, сұрақ-жауап, баяндау, ой қозғау. 
Көрнекілігі:     слайд, бесік, бесік тербетіп отырған ана суреті. 
Армысыз, Асыл күн!                           
            Армысыз, Асыл жер!               
           Армысыз, Аппақ қар!                  
Армысыздар, Апайлар 
           Армысыз, Асыл күн!                           
            Армысыз, Асыл жер!               
 Армысыз, Аппақ қар!  
Армысыздар, Апайлар 
        ІІ. Үй тапсырмасын тексеру, бекіту 
1.
Ф. Оңғарсынова “Жылу”
•
Өлеңді жатқа айту 
•
Шумақтарға бөліп сұрау
•
Әр шумақтағы айтылып тұрған ойды таптыру
1.
Ананың құшағы жылы, оны таңға, айға теңеп тұр
2.
Жанары- күн көзіндей, мейірім-нұр төгілген
3.
Ананың сүтінің нәрлілігі
4.
Күн жер бетін жылытады, ана үйді жылытады.
Сұрақтарға жауап беру
Ана тақырыбында өз анасы туралы әңгімелеу
Өлең “Жылу” деп аталғаны неліктен?
“Ана” деген ыстық сөз -Өн бойға жылу таратады -Жылуды жүрек сезеді -Толқу пайда болады 
ІІІ. Жаңа сабақ Мағжан Жұмабаев  Бесік жыры 
Ақын сұрағына жауап бер Ы.Алтынсарин “Бұл кім?”
Халық тәлімі-ең алдымен түн ұйқысын төрт бөліп, тал бесікті тербеткен ананың мейірімі махаббатқа толы әлдиі - бесік 
жыры    
Ребус шешу
Бесік жыры 
Оқушыларға өз ойларын айтқызу
Бесік не үшін керек?
Қазақтар  неге  баланы бесікке салады? 
халқының дәстүрлі киім-кешегінен бастап, үй жиһаздары, ата кәсіп құрал-саймандары, тарихи ескерткіштер, туған өлке, 
туған жер, туған тіл бәрі де мұра болған. 
Басты мұралардың   бірі – “Бесік жыры”. Бала тәрбиесіне қатысты дәстүрінің бірі- жаңа туған баланы бесікке салу.
Бесік - қасиетті, киелі, құтты мүлік, сәбидің алтын ұясы болып есептеледі.
      Тыйым сөздер мен  ырымдар 
Бос бесікті тербетпе!
Бесікті теппе!
Бесікті бір қолмен көтерме!
Бесікті ашық қалдырма!
Ұйықтап  жатқан баланың бетінен сүйме!
Бесікті сатуға болмайды! 
Оқулықпен  жұмыс
1.
Бесік жырын мұғалімнің оқуы 
2.Өлеңнің құрылысына мән  бер. 
3.Оқушылардың тізбектей оқуы.
4.Өлеңнен ананың баласын еркелеткен сөздерін табу
VI. Сергіту сәті. 
Екі қолды қосқанда 
        Құшақ емес пе? 
115

        Екі қанат аспанда 
        Ұшады емес пе? 
        Екі аяғым тірегім, 
        Адымдап мен жүремін. 
        Тәуелсіздік еліме, 
        Басымды мен иемін.
Шығармашылық  тапсырма
Баршамызды  бал тілімен баурайтын,
Бала деген бір бақыт қой самғайтын.
Ұстазының арманы мен тілегін,
Бала емес пе балбұлақтан жалғайтын.

жүктеу/скачать 9,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: