225
бар. Сол кемістікті толықтыратын сөз – «құс», «құс атты» де-
генде мерген амалы неге жұмсалғаны мағлұм болады. «Құс»
деген сөздің жоқтығынан «атты» деген сөзге келіп тұрған
кемшілік жоғалады. «Атты» – баяндауыш. «Атты» деген сөзге
келіп тұрған кемшілік жоғалып, мұның толыққаны баяндауыш
толыққаны болып табылады. Сүйтіп, «құс» деген «атты» деген
баяндауышты толықтаушы сөз болып шықты. Жоғарыда ондай
баян дауышты толықтау үшін айтылатын сөз толықтауыш бола-
ды дедік. Бұл – ішкі белгісі.
Мұнан басқа толықтауыштың тысқы белгілері бар. Ол
белгілері – толықтауыш сұрауларына жауап беру. Толықтауыш
сұраулары мынау: кімге?», «неге?», «кімді?», «нені?», «не?»,
«кімде?», «неде?», «кімнен?», «неден?», «не қылуға?», «не ету-
ге?», жана да «кім?», «не?» деген сұрауларға «мен», «үшін»,
«туралы», «тақырыпты» және басқа жалғаулықтар қосылу
мүмкін. Сөйлем ішінде толықтауышты осы сұраулармен,
жоғарыда айтылған ішкі белгісімен табамыз.
Әуелі толықтауыш болады
зат есім (жалғаулы-жалғаусыз
жана жалғаулық қосылған күйінде). Мысал: 1.
Әкесі бала-
сына кітап сатып алды. 2.
Асан Үсенмен ақылдасты. 1) Кім
кітап сатып алды? – әкесі. Әкесі не қылды? – сатып алды. Не
сатып алды? – кітап. Кімге сатып алды? – баласына. 2) Кім
ақылдасты? – Асан. Асан не қылды? – ақылдасты. Кіммен
ақылдасты? – Үсенмен.
1-інші мысалда – «кітап», «баласына» деген сөздер «сатып
алды» деген баяндауышты толықтап тұр. Жана «не?», «кімге?»
деген толықтауыш сұрауларына жауап беріп тұр.
2-інші мысалда «Үсенмен» деген сөз «ақылдасты» деген ба-
яндауышты толықтап тұр жана «кіммен?» деген толықтауыш
сұрағына жауап беріп тұр. Сондықтан «кітап», «баласына»,
«Үсенмен» деген сөздер толықтауыш болады. «Кітап», «ба-
ласына», «Үсенмен» деген сөздер – зат есім (бірінші сөз
жалғаулықпен тұр. Жалғаусыз жана жалғаулықсыз толықтауыш
Достарыңызбен бөлісу: