Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy
| 100- сурақ. Оттектік борыш деген не?
Дене жұмысы кезінде өкпенің желдетілуі алдымен проприорецеп- торлардың (бұлшық ет, сіңір, буын рецепторлары) тітіркенуінің сал- дарынан рефлекстік түрде күшейеді, қанны ң оттектік сиымдылығы артып, үлпалар мен мүшелердің оттегімен қамтамасыз етілуі жақса- рады. Ж ұмыс барысында өкпенің желдетілу деңгейі өр түрлі гумо- ральдық затгардың, әсіресе бүлшық етгер мен қанда жиналатын сүт қы ш қы лы ны ң өсерімен сақталады. Сүт қыш қылы көмір қьпнқыл 82 Жүмыс кезіндегі жағдай 17-сурет . Отгектік борыш газын оның натрий жөне калий иоңдарымен қосылыстарынан ыгыс- тырып шыгарады. Осының салдарынан қан қүрамында көмір қы ш қ- ыл газының мөлшері арта түседі де, ол хеморецепторлар мен тьшыс орталыгына эсер етеді, сондықтан тыныс жиілеп, терендейді. Қалыпты жагдайда сүт қы ш қы лы оттегінің қатысуымен соңгы өнімдер - Н 20 мен С 0 2 -ге ьщырайды. Ж ұмыс үстінде бүл процесті жүргізуге оттегі жетіспейді, себебі жүмыс кезінде отгегіге сүраныс 30-50 есе артады, ал организмді оттегімен қамтамасыз ету жөне отгегіні сіңіру қабілеті бар болтаны 20 есе тана өсе алады. Осыдан денеде сүт қыніқылы жиналып, оны тотықтыруга қажет отгегіге мүқтаждық арта түседі. Организмнің бүл күйін оттектік борыш деп атайды (17-сурет). Денеде жинақталган сүт қышқылыньщ толық тотыгу процесі жұмыс аяқталган соң тыныстау кезінде жүзеге асырылады. Сол себепті белсенді өрекет тоқтаганнан кейін де бір шама уақыт ентігу байқа- лып, организм қажетгі мөлшерде оттегі қабылдауды жалгастырады. 101-сүрақ. Оттегіні пайдалану коэффициенті деген не? Дене торшалары отгегіні қарқынды сіңіреді. Торшата өткен оттегі тотыгу процесінде пайдаланылады да, ұлпаларда бүл газдың үлес қысымы нольге дейін төмендейді. Ал ұлпа сұйықтыгындагы отгегінің үлес қысымы с.б. 20-40 мм аралыгында қалыптасады. Отгегінің қан- нан ұлпалық сұйы ққа өтуінің нөтижесінде оны ң вена қанындагы үлес қысымы с.б. 40 мм дейін төмендейді. Демек, артерия қаны н- дағы оттегі түгелімен ұлпаға өтпейді, оның тек 40 пайызы гана ұлпа- ларга беріліп, вена қанында 12 колем пайыз отгегі сақталады. Үлпалардың отгегіні сіңіру қабілеті агзалардың физиологиялық жағдайына байланысты өзгеріп отырады. Әрекет үстіндегі агзалардан 83 ш ы ққан қан құрамында тыныштықтағы мүшелерге қарағаңда оттегі мөлшері азырақ болады. Артерия қаныңдағы отгегінің пайызбен өлше- генде ұлпаларға өткен м өлш ерін от т егіні пайдалану (сіңіру) коэффициенті деп атайды. Оны анықтау үшін артерия қаны мен вена қанындағы оттегі мөлшерінің айырмасын есептеп тауып, оны 100-ге көбейтеді де, оттегінің артерия қанындағы мөлшеріне бөледі. Бұл коэффициент тыньпитық жағдавда 30-40 пайыз, ауыр жүмыс атқар- ғанда - 50-60 пайыз қүрайды. Ағзалардың отгегіні сіңіру қабілеті іске қосылған капиллярлар санына қарай өзгеріп отырады. Әрекет барысында түзілетін сүт қышқылы, көмір қышқылы сияқты өнімдер мен температураның жоғарылауы ағзалардың отгегіні сіңіру қабілетін күшейтіп, оның пайдалану коэффициентін жогарылатады. 102- сурақ. Гипоксия деген не, оның қандай турлері болады? Организмде немесе оны ң жеке үлпаларында оттегінің жетіспеуін гипоксия деп атаңцы. Көп жағдайда гипоксия қан құрамыңца отгегінің жетіспеуінің (гипоксемия) салдарынан туындайды. Гипоксия, оны тудырған себептерге қарай, бірнеше түрге бөлінеді. Тыныстық гипоксия қанның өкпеде отгегімен толық қанықпауьшьщ салдарынан туындайды. Оған тыныс ауасыңца отгегінің жетіспеуі, өкпенің қабьшуы, тынысты ретгеу тетіктерінің бұзылуы себеп болады. жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|