Флуранс сопақша миға ине қадау арқылы төжірибе үстіңде тынысты
тоқтатып, малды өлтіруге болатынын дөлелдеген. Сопақша мидың
осы нүкгесі “өмір түйіні” деген атқа ие болған. 1885 жылы орыс
физиологы Н. А. Миславский тыныс орталығының сопақша мидың
торлы қүрылымының (ретикулярлы формация) төріінші қарыншасы-
нъщ түбіңде орналасатынын анықтады. Бұл орталық дем алуды жөне
дем шығаруды реттейтін бөлімдерден түрады. Олардың өрекетін
ми көпірінде орналасқан Лумсден аш қан пневмотаксистік орта-
л ы қ реттейді. Бұл орталық дем алынған кезде дем шығару орталы-
ғы н, ал дем ш ығарылған кезде — дем алу орталығын қоздырып,
дем алу жөне дем шығару процестерінің ы рғақты түрде алмасып
отыруына мүмкіндік береді.
Өкпе ұлпасынан тыныс орталығына рефлекстік эсер болатынын
1868 жылы Э. Геринг пен И. Брейер дөлелдеді. Кезеген нерв окпеде
екі түрлі механорецепторлар түзеді. Олардың бір түрі өкпе ұлпасы
керілгенде, екінші түрі — солғанда тітіркенеді. Олар орталыққа қай
кезде дем алу немесе дем шығару процесін тоқтатып, оларды қарама-
қарсы өрекетпен алмастыру қажеттігін хабарлап отырады. Дем алу
кезеңінде өкпедегі механорецепторлар қозу толқынын орталықтың
экспирациялық бөліміне бағытгайды, сондықтан инспираторлар өрекегі
тоқтап, дем шығару кезеңі басталады. Ал дем шығарылған кезде
механорецепторлардың екінш і түрі тітіркеніп, қозу орталықтың
и н сп и р ац и ял ы қ бөлім іне бағы тталады да, эксп и р ац и я то қтап ,
и нспирация басталады. Сонымен, дем алу рефлекстік жолмен дем
шығаруды, ал дем шығару - дем алуды тудырады. Тынысты реф-
лекспен реттеуде плевра, көкірек жөне қү р сақ ерттерінің механо-
рецёпторлары да қатысады.
Тынысты рефлекстік жолмен реттеуде күре тамыр мен қолқа
түйіндеріндегі хеморецепторлар да маңызды рөл атқарады. Бұл хемо-
рецепторлар қанны ң газдық
қүрамын бақылап отырады,
қ а н д а о ттегі м ө л ш е р ін ің
азаюы салдарынан қозады.
С о н д ы қ т а н қ а н д а оттегі
мөлшері төмендесе, тыныс
рефлекс түрінде жиілейді.
Хеморецепторлар тыныс
орталығының өзінде де бола-
ды. Олар қан қүрамындағы
көмір қышқыл газ мөлшерін
қадағалап отырады. Егер қан-
да көмір қы ш қы л газының
Достарыңызбен бөлісу: