Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy
| газ қысымы көп жақтан қысымы аз жаққа өтеді. Газдың қан мен альвео-
ладағы үлес қысымы теңескен кезде газ алмасу процесі тоқтайды. Сол себепті опегі мен көмір қышқыл газының концентрациясы артерия кдны мен дем ауасьщца бір деңгейде болады. 94-сурақ. Қан арқылы газдар қалай тасымалданады? Қ анны ң газдық құрамы күрделі. Артерия қанында 18-20 колем пайыз оттегі (100 мл қанда 18-20 мл отгегі), 40 колем пайыз көмір қы ш қы л газы жөне 1 колем пайыз азот болады. Вена қанында 12 колем пайыз оттегі, 50-56 колем пайыз көмір қьппқыл газы жоне артерия қанындағы молшерде азот болады. Қалыпты жағдайда қанда отгегінің 0,3 колем пайызы, ал көмір қы ш қы л газдың 2,7 колем пайызы гана ерітінді күйінде тасымалдана алады. Бұл газдардың непзп мөлшері химиялық қосылыстар түрінде тасымалданады деген сөз. Оттегі қан арқылы гемоглобинмен қосылыс түршде (оксигемог- лобин - НвО,) тасымалданады. Қалыпты жағдайда 1 г гемоглобин 1,34 мл отгегіні қосып алады. Отгегімен қаны ққан 100 мл қандағы оттегі мөлшері қанның оттектік сиымдылыгы деп аталады. Қ анньщ отгегімен қанығу деңгейі тек гемоглобин мөлшеріне ғана емес, оггегінің үлес қы сы м ы ны ң деңгейіне байланысты да өзгереді. Отгегінің үлес қысымы томен болса, оксигемоглобин баяу өрі аз мөлшерде түзеледі. Қысым с.б. 10 мм-ге жеткенде гемоглобиннщ 55 пайызы, 62 мм-ге кеткенде - 90 пайызы, ал 100- мм-ге жеткенде - 96 пайызы оксигемоглобинге айналады. Қалыпты жағдайда артерия қанындағы отгегінің үлес қысымы с.б. 95-110 мм тең, демек қан- дағы барлық гемоглобин оксигемоглобин түрінде болады. Ж оғары- да келтірілген деректер оттегінің меншікті қы сы мы ны ң 60-100 мм аралығында ауытқуы түзілген оксигемоглобин мөлшерін онша көп 77 өзгерте қоймайты ны н байқатады. Осының нөтижесінде атмосфе- рада оттегінің мөлшері 10 пайызға төмендегеннің өзінде тыныс айтарлықтай бұзылмайды. Тыныс алу процесіне қатысатын екінші газ - көмір қы ш қы л га- зы ны ң тек қана 2,7 көлем пайызы еріген күйде, 4-5 көлем пайызы гемоглобинмен қосылыс түрщце (Н вС 02) тасымалданады да, негізгі бөлігі бикарбонаттарға айналады. Қанда еріген көмір қы ш қы л газы тыныс алу жөне қан айналым процестерін ретгеуде, капиллярлардағы зат алмасу процестерінде зор рөл атқарады. Үлпаларда түзілген көмір қы ш қы л газы үлпалық сұйы қ арқылы қан плазмасына өтіп, одан кейін эритроциттердің ішіне енеді де, карбогидраза ферментінің ықпалымен суға қосылып көмір қышқы- ЛЫ Бүл қы ш қы л қыш қылдық қасиетгері жағынан қалыпты гемоглобиннен (отгегінен ажыраған гемоглобиннен) басым. Бұл процесіі төмендегіше бейнелеуге болады. К Н в 0 2 + Н 2С 0 3 = Н Н в + 0 2 + К Н С 0 3 Сонымен, крмір қышқыл газын эритроцитгер калий бикарбонаты түрінде тасымалдайды. Эритроцит мембранасы көмір қьппқыл газын жақсы өткізетін болғандықтан оньщ ішінде көмір кьтпсыттыщ>щ кон- центрациясы өсе түседі. Бұл қы ш қы л Н + жөне Н С 0 3- иондарына ажыраиды да, Н С 0 3" иондарыньщ артық мөлшері плазмаға шығады, олардың орнына плазмадан эритроцитгерге С1“ ионы енеді. Осының нөтижесінде плазмада Na+ иондары босап, олар Н С 0 3‘ иондарымен қосылады да, натрий бикарбонаты түзіледі. Демек, плазма арқылы көмір қы ш қы л газы натрий бикарбонаты түрінде тасымалданады. 95-сурақ. Организмде неге оттегі қоры болмайды? Жоғары сатыда дамыған организмдердің тамаша ерекшеліктерінің бірі - олардың өз денесінде қажетгі заттардың қорын жинау қабілеті. Осымен байланысты организмде белоктардың, көмірсулардың, май- ларды ң, минералды заттардың т.б. қорлары болады. Организм ііршілігін сақтау үшін оттегі де өте қажет, сондықтан тыныс тоқтаса санаулы минутга тіршілік тоқтайды, организм өледі. Организм үшін ауа құрамында оттегінің болуы гана шарт емес, ауадагы оттегінің физикалық күйі маңызды. Себебі организмдегі тотығу процесі оттегінің табиғи молекуласының қатысуымен емес, оны ң теріс зарядталган иондары ны ң қатысуымен жүреді. Ал мұндай иондар тыныс жол- дары нда онда бөлінетін ш ы ры ш ты ң өсерім ен пайда болады. Ө кініш ке орай оттегі иондары көп сақталмайды, олар бар болға- ны 10 м инут іш інде бүзылады. О сымен байланы сты организмде оттегі қоры жиналмайды. 78 жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|