қо р екп қорыту процесіне дайындайды, ал ферменттер олардың хи-
миялық өзгерістерін тездетеді.
Белоктар, майлар, көмірсулар молекул аларыньщ құрамыңдағы ком-
поненттер көбінесе ангидридтік байланыстар арқылы полимерлер
түзеді. Бұл байланыстар ферменттердің өрекетімен су қосу арқылы
(гидролиз) үзіледі. Соңдықтан бұл процесті гидролиздік ьщырау, ал
оны қамтамасыз ететін ферментгерді -
гидролазалар деп атайды.
Ac қорыту жолында қоректік заттар түрлі микроорганизмдер
ферменттерінің өсерімен
биологиялық өндеуден де өтеді. Ac қорыту
жүйесшің айтарлықтай көлемді алдыщы бөлімдерінде (қарында) жөне
ішектің кеңіген соңғы бөлімдерінде (өсіресе бүйенде) алуан түрлі
микроорганизмдер өздеріне қолайлы жағдай тауып (түрақты жылы-
лы қ, қаж етп ылғалдық, сілтілік не байтарап орта, мол жөне үздіксіз
келіп тұратын қоректік заттар), тез көбейіп өседі де, қоректі тездетіп
ыдыратуға көмекгеседі. Өсімдік тектес азық құрамында организмде
қи ы н қорытылатын жөне ас қорыту сөлдерінде ерімейтін заттарға
бай клетчатка көп мөлшерде болады. Ал ас қорьггатын сөлдер құра-
мында оны ыдырататын ферменттер болмайды. Сондықтан клетчат
ка тек микроорганизмдер ферментгерінің өсерімен қорытылады. Тоқ
ішекте микроорганизмдер өрекетімен белоктар шіріп, майлар тоты-
ғып, көмірсулар ашиды, организмге қажет көптеген заттар (амин
қышқылдары, дөрмендөрілер т.б.) түзіледі.
108-сурақ. Фермент деген не, оныңмаңызы қандай?
Ф ерм енттер н ем есе энзим дер - тірі торш аларды ң барлы қ
өрекеттеріне қатысатьш, органикалық заттарды өзгеріске үшырата-
тын, зат алмасу процесін реттейтін биологиялық катализаторлар,
айырықша белоктар. Ферментгердің қатысуының нэгижесінде хими
ч ь 1* реакциялардың жүруіне қажет қуат шығыны азаяды.
Тірі организмде жүретін барлық процестер ферментгердің қатьі-
суымен атқарылады. Олардың өсерімен қорек құрамындағы күрделі
затгар қарапайым қосылыстарға ыдырап, соңынан олардан осы орга
низмге төн макромолекулалар түзіледі.
Ферментгерге өте зор талғамдылық қасиет төн. Эр фермент тек
белгип бір затқа, белгілі бір байланыс түріне эсер етеді. Мысалы, малыша
қантын ыдырататын мальтаза ферменті басқа қантгарға эсер етпейді.
Ферменттер өрекетінің негізінде үш түрлі эсер жатады: 1) жинақ-
тау (концентрациялау) өсері; 2) бағдарлау (ориентациялау) өсері;
3) көп бағытгы катализ.
Ферменттер алдымен ерітіндіден қоректі заттар субстратының өр
түрлі молекулаларын талғап алып, оларды өз беткейіне жинақтайды
90
да, бұл молекулалардың өзара өрекеттесуін
тездетеді. Ферменттердің бұл өрекетін
ж инақ-
Достарыңызбен бөлісу: