Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy
| 114-сурақ. Малдың сілекей бөлуінде ерекиіеліктер бола ма?
ӘР 'ПР11* маддың ас қорыту ағзаларының құрылыс жөне қызмет ерекшеліктеріне байланысты сілекей бөлу процестерінде айтарлык- таи өзгешелікгер байқалады. Жьілқыда сілекей тек мал азық жеген кезде ғана бөлінеді. Сілекей оөлудщ екі кезеңі болады: үдемелі, қарқынды жөне бөсең, баяу. Сшекеи азыққа ғана емес, азыққа жатпайтын заттарға да бөлінеді. Азыққа органикалық заттарға бай тұтқыр сілекей бөлінеді. Сілекейді оң немесе сол жақта орналасқан бездер алма-кезек бөліп отырады. Азық сол жақпен шайналғанда сол жақта, оң жақпен шайналғанда - оң жақта орналасқан бездердің өрекеті күшейіп отырады. Жалпы төулігше жылқы 40-50 л сілекей бөледі. Күйіс малы сілекейінің бетгік керілісі өте томен болады, ол сумей салыстырғанда 1,5 есе аз. Осыған байланысты мес қарьш мен жүмыр- шақта жын көпіршіктенбейді. Беггік керілістің төмендігі бактерия - лардың кеибір түрлерінің өсіп-өнуін тоқтатып, қарындағы микро- 96 организмдердің түрлік қүрамын ретгеуге жағдай туғызады. Сілекейдің (өсіресе шықшыт безі сілекейінің) сутектік көрсеткіші жоғары (pH -8 ,1 ), сондықтан оған буферлікқасиеттон. Осымен байланыс ты ол ашу процесі барысьшда мес қарьшда бөлінетін қышқылдарды бейтараптап отырады. Күйіс малы сілекейінің құрамында аскорбин қышқылы (С дөрмендөрісі) болады. Ірі қара бүл өнімді төулігіне 86 г мөлшерінде бөледі. Аскорбин қьппқылы селбес (симбионт) микробтардың өсіп- өнуіне жағдай туғызып, ауру өршітетін (патогенді) микробтардың көбеюін тежейді. Шықшыт безі сілекейді ырықсыз, тоқтаусыз бөледі. Төулігіне ірі қара - 90-190 л, ал қой - 6-10 л сілекей бөледі. Бүл бездің сілекейді толассыз бөлетін қасиеті төл өсе келе, ол ірі азық қабылдай бастаған соң (оттыққаннан соң) қальпггасады. Шошқада сілекей тек азық қабылдаумен байланысты бөлінеді. Төулігіне сақа шошқа 15 л сілекей бөледі. Басқа малмен салыстыр- ғанда шошқа сілекейінде көмірсуларды ьщырататын ферменттер көбірек болады. 115- сурақ. Жуту проңесі қалай атқарылады? Ауьіз қуысында өнделгеннен соң қорек жентектеледі де, тілдің қимылы арқылы ол таңцайға басылып, жүтқыншаққа қарай жылжи- ды. Осы кезде жүмсақ тандай мен тілшік жиырылып, көтеріледі де, жұтқыншақтың жоғарғы мүрын бөлігі жабылады. Тіддің жиырылуы- мен байланысты көмекей қақпақшасы иіліп көмекейдің аузын жаба- ды да, қорек жентегінің тыныс жолдарына түспей өңешке қарай өтуіне мүмкіндік береді. Жүту — рефлекс түрінде атқарылатын процесс. Бүл процесс азық жентегінің тандай мен тіл түбіндегі тіл-жүтқыншақ нервінің сезімтал үштарын тітіркеңдіруінен басталады. Қозу толқыны сопақша мидағы жүту орталығына жетіп, одан тіл асты, үшкүл, тіл-жұтқышпақ, ке- зеген нервтердің эфференттік талшықтары арқылы ауыз қуысының, жүтқыншақтың, көмекей мен өңештің еттеріне беріледі. Тіл мен жұтқыншақ еттерінің үйлесімді жиырылуының өсерінен азық жентегі өңеш шанағына түседі де, одан өрі өңеш бойымен қарынға қарай жылжиды. 116- сурақ. Қарында қорект ік заттар қандай өзгерістерге ушырайды? Қарында қабылданған қорек механикалық жөне химиялық өндеу- ден өтеді, ісініп бөрітеді, сұйыльш ериді, сілекей мен қарын сөлінің өсерінен ыдырай (қорытыла) бастайды. Қарында қышқьищық орта қалыптасады да, қорекгік заттар ыдыраудьщ тек алғашқы сатыларьшан 97 өтеді. Бірақ химиялық процестердің үстірттігіне қарамай, қарындағы өндеу деңгейінің қорекгің дұрыс қорьпылып, сіңуі үшін рөлі өте зор. Қарындағы өрекетшіл орта қарын сөлінің құрамында тұз қыш - қы лы ны ң болуына байланысты қалыптасады. Тұз қышқыльшың қарындағы ас қорытуда маңызы зор. Ол бүйығы фермент пепсиноген- ді белсенді фермент пепсинге айналдырады; белоктарды ісіндіріп, олардың құрылысын бүзады да (денатурация), қорытылуын жеңілде- теді; гастриннің бөлінуін тежеп, секретиннің бөлінуін күшейтеді; қарьш сөліне бактерицидгік қасиет береді; пилорус рефлексін ретгейді. Қ ары н сөлінің қүрамында белоктар мен майларды ыдырататын ферменттер болады. Бүл ферментгердің өсерімен белоктар өздерінің аралық өнімдері - альбумозалар мен пептондарға, ал майлар - глице рин мен май қышқылдарына ыдырайды. Қарын сөлінің құрамында көмірсуларды ыдырататын ферментгер болмайды. жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|