198
түндердің, санамен сарғайып, сарқыла, толғанған бүкіл ӛмірінің айнымас
қорытындысы емес пе? Кӛп жыл бойы қозданып, іштей тұтанып тұрған
ӛрттің алаулап жанған шағы, жанар таудың лақ етіп бір атылғаны. Қарт сезімі
бұрауы жеткен домбырадай тырсылдап, шертіп тұр. Қол тигізсең болды,
үзіледі» – деген жолдардан аңғарылатын сағынышпен тұтасқан нәзік сезім
иірімдері қарттың болмысындағы ессіз махаббатты аңғартады. «Шал
маңайында жатқан бірнеше үлкен тасты қасына әкеп алды. Сонан соң «келсең
кел» дегендей тәуекелмен тас түйіліп, қас дұшпанын күтті де отырды» –
жолдарындағы қарттың әрекетінен бойына біткен батылдық пен ептілік те
танылады. «Я, Жасаған, – деді тіледі ол кӛкке қалтыраған қолын жайып
тұрып, – маған енді үш күндік ғұмырыңды қия кӛр! Онан арғысын сұрамай-
мын да... Арғанатының аңғарына жеткесін, аманат жаныңды ала бер!» – деген
қарт жалбарынуы мен «...Ӛйткені бұл – менің ақырғы тілегім ғой», – деген
қарияның ойынан туған жер топырағын аңсаған іңкәр, мӛлдір сезім қылы
шертіледі. Оның басындағы күй, кӛкірегіндегі арман-тілек бір адамның ғана
емес, мыңдаған жанның тағдырынан сыр ақтарып, мыңдаған жанның
жүрегінде ұялаған асқақ та нәзік сағынышты сездіреді.
Шығарманың тілдік ерекшелігін танытатын тұрақты сӛз тіркестер,
мақал-мәтелдер, синоним, афоризм сӛздер, табу, диффимизм т.б. кездеседі.
Тұрақты тіркестер: «Титығы құру» – әлі әбден құрыды, шамасы
қалмады, күші бітті; «таңдай жібітіп, талшық қып келе жатқаны» – талғажау
еткені; «кӛзі шырадай жану» – кӛзі нұр шашты; «қан қақсау» – жанға батып
ауру, зар илеу; «бармағын шайнау» – ӛкіну; «тілі аузына сыймау» – шӛлдеу;
«жігері құм болу» – еңсесі түсу; «ет жүрегі езілу» – уайымдады, іші күйді,
қайғырды; «жыртылып айрылады» – ӛте кӛп, мол мағынасында; «ӛзегі талу»
– қарны ашты, тамақ жегісі келді сияқты сӛз тіркестері кездеседі. Осы
сӛздердің мағынасын түсінуде оқушылардың топтық жұмыстарын
ұйымдастырған тиімді. Басты мақсат аталған сӛздердің мағынасын түсінумен
шектелмейді, сол сӛздерді қолданысқа түсіру меже болуы керек.
Бұдан ӛзге омоним сӛздер (жал, шӛл, жас, қара, жаз, жұт, шаш, сана,
бастау, жақ, түр, ой, жат); полисемия (бас, кӛз, тұқым, бет, тіл, бой);
диффимизм (сұмырай); архаизм сӛздер (торсық, малта, қоржын, бердеңке
мылтық, шекпен) кірме сӛздер (минут, овчарка) жаңа сӛздер (шекара,
шекарашы) кездеседі. Топонимикалық атаулар да кӛп (Етікші асуы,
Тарбағатай тауы, Күргейтас, Тентек-Халдай ӛзені, Қарасу, Сарышоқы,
«Кӛкӛзек» колхозы, Айнабұлақ, Арғанаты, Кӛкшілік ӛзені, Нұра ӛзені,
Қабырға ӛзені).
Шығарма тілі бай, ӛзіндік стильдік даралығы байқалатын кӛркем
шығарманың сюжеттік желісі де тартымды.
Шығарманың сюжеттік композициясы:
Достарыңызбен бөлісу: