Қҧрметті оқырмандар!

186 
 
 
Основательный  анализ  формы  и  содержания  рефлексивного  сознания 
свидетельствует,  что  существуют  следующие  стержневые  формы 
рефлексивного сознания: 

 
полагающая; 

 
сравнивающая; 

 
определяющая; 

 
синтезирующая;  

 
трансцендирующая. 
Первые  три  формы  проявления  рефлексивного  сознания    были 
установлены ещѐ Гегелем /3; 4/. 
Последующие две более развитые и совершенные формы рефлексивного  
сознания были выявлены и описаны в работах Слободчикова В.И., 
Степанова С.Ю., Семенова И.Н. и других авторов /5; 6/. 
     Указанная 
последовательность  и  порядок  расположения  форм 
рефлексивного 
сознания 
соответствуют 
диалектическим 
этапам 
происхождения,  генезиса  всего  сущего  и  в  том  числе  рефлексивного 
сознания: 

 
возникновения; 

 
становления; 

 
формирования; 

 
развития; 

 
совершенствования. 
Рефлексивное сознание возникает, появляется на свет как полагающая  
рефлексия. 
Полагающая  рефлексия  производит  отправную  дифференциацию 
онтологии и феноменологии субъекта.  
При возникновении полагающей рефлексии впервые происходит: 

 
различение всеобщего и единичного, реального и идеального; 

 
разъединение «Я» и «не-Я»;  

 
запечатление их взаимообусловленности.  
При  этом  «не-Я»  репрезентирует  отдельный  позитивный  компендиум 
событий, выполняющий номинативную функцию: 

 
это есть «А»; 

 
это есть «В»; 

 
это  есть  ...  (функциональное  назначение  полагающей  рефлексии  -  это 
номинация, наименование); 

 
и всѐ это «не-Я».  
То  есть  «Я»  в  данном  случае  определяется  лишь  негативно,  как 
первозданное  

187 
 
отрицание, как тотальное «не-Я». 
 Полагающая  рефлексия  осуществляет  самое  первое избавление  сознания 
от  поглощенности  его  бытием,  но  в  форме  связанности  его  в  некотором 
психическом образовании.  
Сознание амбивалентно, одновременно независимо и зависимо: 

 
независимо от бытия; 

 
но зависимо от формы своего избавления; 

 
зависимо  в  психическом  «конструкте»  (образе,  представлении,  при-
страстии, действии и др.).  
Оно  лишь  становится  иным,  совершает  переход  от  наличного  «бытия», 
через  «небытие»  к  «инобытию»,  но  процедура  становления  совершается 
наивно (бессознательно).  
Внешняя  экспликация  данного  преобразования  детерминирована 
следующей сравнивающей формой рефлексии. 
Сравнивающая рефлексия обеспечивает становление механизмов:  

 
опознания и обособления субъектом себя в сущем мире; 

 
уподобления и соединения с ним. 
В  этом  случае  сознание  в  первый  раз  абстрагируется  от  любого 
конкретного 
психологического 
содержания, 
возносится 
над 
ним 
(ощущением, образом и, состоянием и др.).  
Сознание  обусловленное  внешними  конструкциями,  становится 
безусловным  и  индифферентным  по  отношению  к  ним,  подобно  тому,  как 
оно обрело независимость и стало безразличным по отношению к онтосу. 
Теперь определѐнность феноменов сознания обретает четкие очертания  в 
сравнении:  

 
это есть в «А» и в «В»; 

 
но также и в «С» и в ...«N». 
Сравнивающая (рассудочная) рефлексия  имеет  наибольшее хождение в 
современных эмпирических науках. 
Она есть там и тогда, где и когда есть: 

 
ставшая организованность; 

 
редукция сложного к простому; 

 
сведение многого к одному общему знаменателю; 

 
требование  фиксации  наличного  бытия,  -  там  и  тогда  сравнивающая 
рефлексия принимает привычное обличье в виде очевидности. 
При сравнивающей рефлексии происходит специфическая инверсия сфер 
«Я» и «не-Я»:  

188 
 

 
все позитивные определения «не-Я» оказываются определителями «Я» 
(«Я» знаю «это» и «это», «Я» знаком с «этим»); 

 
«Я» - во всем «этом».  
В свою очередь:  

 
«не-Я» аннигулирует, нисходит до нижнего предела (нуля); 

 
«не-Я»  больше  нет  -  есть  только  всепоглощающая  очевидность, 
наличность  данного  (специфическая  особенность  полуобразованного 
сознания). 
Определяющая  рефлексия  впервые  демонстрирует  неконгруэнтность  и 
противоположность субъекта и объекта:  

 
Субъект («Я»); 

 
Объект («не-Я»). 
 При определяющей рефлексии неизменно формируется и оформляется: 

 
отчуждение и объективирование законов субъективной деятельности, 
ее опредмечивание;  

 
метаморфоза  положительных  дефиниций  «Я»  в  положительные 
дефениции  «не-Я»  -  как  суверенно  от  «Я»  существующего  объекта, 
суть которого субъекту раскрывается, но противостоит. 
Диалектика субъективной деятельности: 

 
«БЫТИЕ» – взаимодействие субъекта и объекта: 

 
«ЯВЛЕНИЕ» – объективизация субъекта («интериоризация»); 

 
«СУЩНОСТЬ» – субъективизация объекта («экстериоризация»); 

 
«ДЕЙСТВИТЕЛЬНОСТЬ» – переход субъекта в объект.  
Субъектно-активное 
формирование 
рефлексивной 
деятельности  
стабильно  раскрываются: 

 
как объектная противопоставленность; 

 
как  «не-Я»,  само  же  «Я»  приобретает  все  большую  отрицательность, 
«небытие». 
Определяющая  рефлексия  реализуется  в  форме  понятия,  которое 
предстает: 

 
и как форма данности некоторой объектности; 

 
и как средство его мысленного воспроизведения. 
Эти два момента имеют разное предназначение, характеристики: 

 
первый  момент  позволяет  человеку  осознавать  независимое  от  него 
существование объекта;  

 
второй есть акт его (объекта, но не себя) понимания. 
 Своеобразие  такой  ситуации  сознания  можно  выразить  следующим 
образом: 

 
«Я» - знаю «это»; и – «Я» знаю, что знаю «это»;  

 
но! – «Я» не знаю, что «Я» в «этом»!.  

189 
 
Фиксация  последнего фактора - пролог  манифестации еще одной формы 
рефлексии:  

 
отрицание очевидности в своей прямой данности;  

 
выявление расхождения «Я» со ставшим бытием; 

 
непрерывное избавление от всякой поглощенности (от поглощенности 
всяким).   
Указанные феномены есть особая форма развития рефлексии, и ее  
можно обозначить  как синтезирующая рефлексия. 
 Синтезирующая рефлексия конструирует самоопределившуюся  личность 
среди  потенциального множества в одно целое. 
Синтезирующая рефлексия: 

 
раскрывает  специфику  многих  структур  «Я»  как  «не-Я»,  как  чуждое, 
индуцированное, наносное; 

 
обличает  одновременно  во  всяком  определенном  (лично  для  субъекта 
ценном)  «Я»  сияние  «не-Я»,  где  «Я»  предстает  субъектом  
осуществленной  реальности,  а  «не-Я»  -  еще  не  ставшей,  но  становя-
щейся действительностью. 
Синтезирующая рефлексия изначально: 

 
проблематизирует любое наличное состояние сознания; 

 
обеспечивает выход «Я» за любые актуальные пределы самого себя; 

 
позволяет  главное  -  не  только  преодолеть  тесные  границы  очевидно-
сти, но и явить становящуюся действительность как действительность 
самого «Я». 
Синтезирующая рефлексия есть первостепенной важности акция на стезе 
снятия  структурного  противостояния  субъекта  и  объекта;  объектная  ре-
альность  утрачивает  свою  изолированность и независимость  существования 
от сознания субъекта (лично от моего сознания). 
 Лишь ассоциированная с «Я» (интегрированная в нем) она обретает свою 
истинную жизнь и процесс функционирования. 
Трансцендирующая рефлексия. 
Только «здесь и сейчас»  интегральное, синтезированное «внутреннее Я»  
демонстрирует способность:  

 
принять  подлинную  имманентность  (т.е.  внутреннюю  присущность) 
себя  Миру  во  всех  его  измерениях  (нравственных,  эстетических, 
научно-теоретических, а также аксиологических, т.е. ценностных); 

 
обнаружить  укоренѐнность  в  Мире,  а  не  только  пребывание  или 
взаимодействие с ним.  
Тем самым синтезирующая рефлексия закладывает основы выхода 
за пределы не только самого себя, но и своих отношений с миром. 

190 
 
И в этой ипостаси она преобразуется в трансцендирующую  рефлексию. 
Трансцендирующая  рефлексия  –  это,  по  сути,  есть  «расширяющееся 
сознание»,  принципиально  не  привязанное  к  своим  феноменам  и  не 
редуцируемое к ним.  
Верхний  предел  такой  рефлексии  стремится  к  бесконечности. 
Необходимо    отметить,  что  первые  три  формы  рефлексии  (полагающая, 
сравнивающая,  определяющая)  основное  противоречие  сознания  разрешает 
частичным образом. 
 Любая  из  них  имеет  свою  феноменологию,  формирует  собственный 
страт сознания, актуализируемый субъектами с разными шансами на успех. 
Более  того,  хотя  появление  всякой  новой  формы  ведѐт  к  эффекту 
расширения  сознания,  но  ее  «энергии»  иногда  может  оказаться  явно 
недостаточной  для  трансформации  дискретного  акта  расширения  в 
непрерывный процесс. 
По  прошествии  определенного  времени  на  рефлексию  начинает 
оказывать  доминирующее  влияние  соответствующий  поверхностный  пласт 
сознания,  который  поглощает  сознание  как  целое,  делает  его  уплощенным, 
некритичным к своим собственным образованиям. 
Например: 

 
наивное сознание, поглощенное бытием, - продукт арефлексии, нулевой 
рефлексии; 

 
полагающее сознание, поглощенное чувственно-практическими 
образованиями (типа привычек, представлений, потребностей), -
продукт полагающей рефлексии;  

 
рассудочное (сравнивающее) сознание, поглощенное очевидностями, 
банальностями, трюизмами (типа: 2 х 2 = 4, Волга впадает в 
Каспийское море), - продукт сравнивающей рефлексии;  

 
определяющее  сознание,  поглощенное  новомодными  зарубежными 
веяними  рациональности  (вплоть  до  положения  о  примате    науки,  
научной  обоснованности  всего  сущего),  -  продукт  определяющей 
рефлексии 
Только  синтезирующая  и  трансцендирующая  формы  рефлексии 
разрешают центральное  противоречие – это противоречие между наивным  
сознанием и трансцендирующим сознанием. 
Специфическим  направлением  исследования  рефлексивного  сознания 
является  изучение  его  функционирования  как  целостного  образования, 
проходящего в своем поступательном развитии через ряд последовательных 

191 
 
уровней выделенных и отмеченных в трудах Автономова Н. С. Карпова А.В., 
Розина В.М. и др. /7; 8; 9/. 
Уровни рефлексивного сознания: 
1)
 
полная остановка; 
2)
 
иновыражение; 
3)
 
объективация; 
4)
 
обобщение; 
5)
 
духовно-практический. 
Эти уровни согласуются с этапами рефлексивной деятельности 
установленными  Алексеевым  Н.Г.  /6/:  остановка,  фиксация,  объективация, 
отчуждение, символизация. 
1) Уровень полной остановки. 
В своей сущности рефлексия всегда есть: 

 
разрыв; 

 
раздвоение;  

 
выход за пределы любого непосредственно, «автоматически» текущего 
процесса или состояния. 
 Поэтому первым требованием ее успешного развѐртывания является: 

 
полная остановка; 

 
прекращение  непрерывного,  «естественного»  хода  какого-либо 
процесса.  
Уже само по себе данное требование является предпосылкой первичного 
различения субъектом «себя» и осуществляемого им движения. 
 2) Уровень иновыражения. 
Более  высокий  уровень  рефлексии  связан  с  необходимостью  фиксации 
произошедшей  остановки  и  самого  застопоренного  процесса  в  некотором 
ином «материале», как иновыражении преобразуемого.  
Именно  фиксация  осуществляет  раздвоение,  поляризацию  процесса  в 
своем и ином выражении его, типа: 

 
рече-действие; 

 
мысле-действие; 

 
но также - «фигуре движения», «схеме пути», «фигуре речи» и др. 
3) Уровень объективации. 
Объективация (осознание) = полная остановка + иновыражение. 
Остановка и фиксация в совокупности и составляют те условия, которые 
лежат в основе осознания («объективации» по определению Д.Н. Узнадзе).  

192 
 
Последнее  представляет  собой  следующий  уровень  рефлексии, 
принимающей  обычно  облик  некоторой:  моей  нормы,  моего  правила,  моего 
приема действия. 
4) Уровень обобщения. 
Еще более высокий уровень рефлексии связан с: 

 
предельным  обобщением объективированного содержания (например, 
в законе, принципе, общем методе); 

 
отчуждением от него,  

 
освобождением от субъективной пристрастности к нему. 
Реализация подлинных субъект-объектных взаимодействий в познании и 
деятельности мыслима лишь на этом уровне рефлексии - уровне реализации 
истинно теоретической деятельности общественно развитого человека. 
 Для научно-теоретического сознания это предельный уровень рефлексии, 
необходимый и достаточный для реализации любых познавательных целей. 
5) Уровень духовно-практический.  
Наиболее  совершенный  тип  взаимодействий  -  духовно-практический, 
требующий наивысшего уровня рефлексии.  
Его генезис детерминирован:  

 
философским осмысливанием эпистемологической реальности; 

 
выходом за пределы субъект-объектных взаимодействий; 

 
реконструкцией  очевидных и распространенных структур сознания;  

 
трансцендентированием в сферу высших идеалов, жизненных смыслов  
структурных образований сознания. 
 
 
  ЛИТЕРАТУРА 
 
1. Сейдулаев Б.А. Историко-философские аспекты холономной парадигмы 
рефлексивного  сознания:  установки  и  принципы.  Научно-методический 
журнал 
«Педагогика 
и 
психология». 
Казахский 
Национальный 
Педагогический Университет имени Абая. № 4(5).− Алматы, 2010. 
2.  Сейдулаев  Б.А.  Рефлексивное  сознание:  взгляды  и  подходы.  Научно-
методический журнал «Педагогика и психология». Казахский Национальный 
Педагогический Университет имени Абая. № 1(6). − Алматы, 2011. 
3. Гегель. Энциклопедия философских наук. В 3-х т. М., 1974-1977.  
4. Гегель. Работы разных лет. В 2-х т. − М., 1970-1971.  
5. Слободчиков В.И. Становление рефлексивного сознания в раннем 
онтогенезе //Проблемы рефлексии. − Новосибирск, 1987. 

193 
 
   6. Степанов С.Ю., Семенов И.Н. Проблема формирования типов 
рефлексиив решении творческих задач //Вопросы психологии, № 1. –М.,1982. 
7. Автономова Н. С. Рефлексия в науке и философии//Проблемы 
рефлексии в научном познании. −Куйбышев, 1983.  
8. Карпов А.В. Психология рефлексивных механизмов деятельности. – 
М.: ИП РАН, 2004. 
9. Розин В.М. Рефлексия в структуре сознания личности //Проблемы 
рефлексии. – Новосибирск, 1987. 
 
 
 
А.С. КОСШЫГУЛОВА 
 
ҚАЗІРГІ КЕЗЕҢДЕГІ ДЕПРЕССИЯ МӘСЕЛЕСІНІҢ  
ТЕОРИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ 
 
Аннотация 
В    статье  говорится  о  современном  состоянии  проблемы  депрессии  в 
психологии.  Представлены  основные  психологические  направления  в 
понимании депрессии. 
 
Мақалада  психологиядағы  депрессияның  проблемаларының  қазіргі 
аахуалы  туралы  сӛз  болады.  Депрессия  ұғымындағы  негізгі  психологиялық 
бағыттар кӛрсетілген.   
 
Annotation 
The article describes the current state of the problem of depression in 
psychology. The basic psychological directions from the point of depression are 
presented. 
 
Депрессия  –  аса  кең  таралған  бұзылу,  оны  кейде  психикалық 
аурулардың  арасындағы  «тұмау»  деп  те  атайды.  Әрқайсымыз  қашан  да 
болсын әйтеуір жабырқаңқы күйді бастан кештік. «Менде депрессия», - деп,  
аса  маңызды  жоспарлары  орындалмай  қалғандығына  байланысты  ӛздерін 
қайғы-қасірет  басқандығын  сезінген  жағдайда,  кейде  тіпті  сау  адамдар  да 
айтады.  Шерлі  кӛңіл-күйлеріне  қарамастан,  адамдар  күнделікті  тіршілігін 
жалғастыра  береді.  Оған  қарама-қайшы,  депрессиялық  бұзылуды  бастан 
кешкен  адамдар  үмітсіздік  пен  дәрменсіздікті  сезінеді.  Мұндай  сезімдер 
оларды кӛпке дейін иемденіп, ӛз бетінше ӛтпейді және әдеттегідей, адамның 
барабар ойлауы мен әрекет ету қабілетінің әжептәуір бұзылуына әкеледі. Бұл 

194 
 
әрине адамның жұмысы мен адамдармен қарым-қатынасына әсерін тигізбей 
қоймайды.  Демек,  депрессия  ауыр  жағдайды  уайымдаудың  нәтижесінде 
болуы мүмкін. Мәселен, жақын адамды, жұмысты, қоғамдағы орнын жоғалту 
жағдайларында.  Мұндай  сәттерді  реактивтік  депрессия  деп  айтады.  Егер 
депрессияның психологиялық немесе соматикалық себептері айқын болмаса, 
ол  эндогенді  деп  аталады.  Депрессияға  бейімділік  генетикаға  байланысты 
болады.  Қатан  түрдегі  депрессиялық  күйлер  гендік  бӛлімнің  құрылымының 
әсерінен пайда болады. Кейбір теорияларға сүйенсек депрессия шамадан тыс 
миға салмақ түсуі кезінде, стрестің нәтижесінде пайда болады, яғни олардың 
негізінде физиологиялық, әлеуметтік ықпалдар жатады деп дәріптеледі.  
Сонымен  депрессия  кӛп  таралған  эмоциялық  күйдің  бұзылуы,  яғни 
жабырқаңқылық  сезімі,  дәрменсіздік,  үмітсіздік,  айыптау,  ӛзін-ӛзі  сынау, 
сыртқы  белсенділікке  қызығушылығының  тӛмендеуі  сияқты  уайымдармен 
байқалады.  Депрессияның  мұндай  кӛріністері,  психикалық  және  қимыл-
қозғалыстық  белсенділіктің  тӛмендеуімен,  қоршаған  ортаға  немқұрайлы 
қараумен,  шаршап  шалдығумен,  тәбетінің  болмауымен,  ұйқысыздықтың 
болуымен  сүйемелденеді.  Кейбір  типтерде  депрессиялық  жағдайда 
ұйқысыздық пен  тәбетінің  болмауының  орнын  тамақ  ішу  мен  ұйқышылдық 
басады. 
Айқын түрдегі белгілердің ішінен ӛзіндік бағалауы тӛмендегенде және 
болашақ ӛміріне енжарлықпен қарауда пайда болатын басыңқы, күйзелістегі 
кӛңіл-күйді  атап  кӛрсетуге  болады.  Сеніммен  іс-әрекет  жасауға  деген 
құштарлықтың  болмауы  –  сіз  келешектегі  барлық  жоспарларыңыз  бен 
ағымдағы  істеріңізді  тоқтатасыз,  немесе  оларды  орындауға  ӛзіңізді  ұзақ 
дайындайсыз.  Мақсаттар  мен  мәселелердің  мағынасын  түсініп  білуге  деген, 
тиімді  шешімдерді  қарастыруға  деген,  тез  орындалмаған  нәрсеге  талдау 
жасауға деген ниет жоғалады. Жұмыстағы және жанұядағы барлық маңызды 
әңгімелер  мен  шешімдер  ертеңге  ығыстырылады.  Сізді  ешнәрсе 
қызықтырмайды,  ештеңемен  айналысқыңыз  келмейді,  бірақ  істеу  керек 
екенін саналы түрде мойындап тұрасыз. Бұрын сізді қуанышқа бӛлеп жүрген 
заттар мен оқиғалар сізді қызықтырмайтын болады.  
Үнемі шарашап түру белгісі жиі пайда бола бастайды. Сіз шамалы ғана 
физикалық күштеуден де шарашап қалатын боласыз немесе кешке жұмыстан 
кейін ешқандай күш қалмағандай болады. Ешқашан демалмаған сияқты бола 
тұра,  ӛзінің  сол  демалысты  ұйымдастыруға  ешқандай  белсенділік 
кӛрсетпейсіз.  Қысқамерзімді  демалыс  сізге  кӛмектеспейді,  ал  кӛңіл  кӛтеру  
уақытша ғана болады.  
Мұндай жағдайдан ӛздігінен сытылып шығатын адамдар аз, әрине, бұл 
олардың  тұлғалық  қасиеттеріне  де,  ӛмір  жағдайының  ӛзгеруіне  де 
байланысты  болады.  Егер  депрессиялық  жағдай  айларға  созылатын  болса, 
қалыпты  жағдайға  әкелетін  «таңқаларлық  оқиғаға»  сенудің  қажеті  жоқ 
сияқты. Мұндай жағдайда психологиялық кӛмекке жүгіну қажет. 

195 
 
Әдебиеттердің  талдамалары  бойынша  депрессия  бұл  астеникалық 
полюс эмоциясы басым болуымен кӛңіл күйдің тӛмендеуі (сағыныш, апатия, 
қобалжу, қорқу). Депрессияның патологиялық жағдайы оның пайда болуына 
ӛзгеше  себептердің  жеткілікті  болмауы  немесе  аталған  жағдай  ұзақ  әрі 
себептері  ауыр  болғанда  болады.  ДДҰ  мәліметтері  бойынша  қазіргі  таңда 
әлемде  4-5  пайызы  депрессиядан  азап  кешуде,  ал  қобалжуға  шалдыққандар 
30 пайызға жеткен. Депрессияға ұшыраған адамадардың 15 пайызы ӛзіне-ӛзі 
қол  жұмсайды,  ол  ӛзін-ӛзі  ӛлтіргендерден  60  пайызды  құрайды.  Депрессия 
кезінде қобалжу қалпы ӛзіне-ӛзі қол жұмсау тәуекелін жоғарлатады. 
Сондықтан  да,  ӛзіне-ӛзі  қол  жұмсау  мінезді  алдын  алу,  қарсы  күрес 
қажет  және  ӛте  маңызды.  Әсіресе,  балалар  мен  жасӛспірімдер  тобынан 
психологиялық  –физиологиялық  ерекшеліктері  және  аталған  жағдайға  алып 
келетін жанұядағы жағдайлар, тәуекел тобына кіретін балаларды ерте сатыда, 
сонымен қатар агрессивті, ӛз-ӛзіне қол жұмсау және қылмысты бағыттардағы 
мінезді анықтау ӛзекті болып табылады. 
Г.Сельенің /1/ теориясы бойынша күйзелісті ауруларды алдын алудың 
ең  тиімдісі  адамдар  арасындағы  оң  қарым-қатынас  және  жұмыс  пен  үйдегі 
жағымды жағдай болып табылады. 
Сонымен,  депрессия  –  жабығу,  торығу,  күйзелу  секілді  ұғымдарына 
балама ұғым. Бұл ӛзі нарықтық қоғам орнаған соң ең кӛп қолданылатын әрі 
ең  бір  «сәнді»  сӛзге  айналды.  «Депрессияда  жүр  едім»,  «депрессияның 
салдарынан  жұмыстан  кеттім»  болмаса  «депрессиядан  айыққан  соң  бәрін 
жаңадан бастаймын» деген тіркестер бір ауыздан шығып, екінші біреулердің 
құлағына  ілініп  жатады.  Құлағына  ілінетін  себебі  –  тыңдаушының  ӛзі 
депрессияда жүр. 
Заманауи  зерттеулер  бойынша  қазір  әлемде  жүрек  ауруынан  кейінгі 
екінші  орында  депрессия  дерті  тұр.  Яғни,  адамзаттың  жүйкесінің  әлсіреуі 
жер  бетіндегі  барлық  қоғамды  қауіптендіруде.  Әлемдік  статистикаға 
сүйенсек,  ӛз-ӛзіне  қол  жұмсайтындардың  25  пайызы  психикалық  аурулар 
болып келеді екен. Осыдан келіп «біздің үлесіміз қаншалықты» дейтін заңды 
сауал туындайды. 
Жалпы  психикалық  аурулар  ӛз  ішінде  шартты  түрде  екіге  бӛлінеді: 
невроз  және  психоз.  Невроз  (депрессия,  стресс,  дистимия,  т.б)  кез-келген 
адамда  кездесуі  мүмкін.  Жақын  адамнан  айрылу,  нашар  бастық,  ерлі-
зайыптылардың  ажырасуы,  ауыр  жұмыс,  ақшаның  жетіспеушілігі   үрей 
тудырып,  ауруға  ұшыратады.  Ал,  психоз  тұқымқуалау  немесе  апатқа 
ұшырап,  бастан  жарақат  алу  барысында,  не  жұқпалы  ауруға  әсер  еткен  соң 
туындайды/2,3/.  Маман  дәрігер  невроз  жағдайында  адам  ұйқысынан 
айрылып,  күші  кетіп,  жыламсырайтынын,  қорқыныш,  үрейдің  құшағында 
тұншығып,  ӛмір  сүруге  құлшынысы  азаятынын,  дегенмен,  осының  бәрінде 
ӛзін  бақылауда  ұстап,  сана-сезімінен  толықтай  ажырамайтынын,  сӛйте  тұра 
кейде ӛзіне қол жұмсауы мүмкін екенін, психоз жағдайында кісі ӛзінің ауру 

196 
 
екенін  де  сезбейтіндей  дәрежеде  есін  жоғалтатынын  алға  тартады.  Есесіне 
психоз  аурулары  тәуелсіздік  орнаған  тұста  да  кеңес  заманындағы  бір 
пайыздық үлеспен тұр екен. Жылдан жылға ӛсіп бара жатқан ауру  – невроз. 
Оның  ішінде  депрессия.  Астана  қаласындағы  жүйке  аурулар  диспансерінде 
бүгінде он екі мың ауру ресми есепте тұрады. Онда кәрілердің де, жастардың 
да  арасында  жүйкесі  тозғандар  ӛте  кӛп.  Бірақ,  олардың  кӛпшілігі  есепте 
тұрмайтын  дерттілер.  Оның  үстіне  наркологиялық  диспансерлер  мен 
полицияларда  есепте  тұратындардың  да  кӛпшілігі  белгілі  дәрежеде  жүйкесі 
тозыңқы  жандар  екенін  ескерсек,  елордадағы  дерттілер  санының  кӛптігіне 
шүбә қалмайды. 
Ал,  енді  2001  жылдан  бері  жемісті  еңбек  етіп  келе  жатқан 
Республикалық  психиатрия,  психотерапия  және  наркология  республикалық 
ғылыми-практикалық  орталығының  мәліметі  бойынша  депрессия  ауруы 
еліміз  халқының  30  пайызға  жуығын  құрайды.  Біз  жоғарыда  психикалық 
аурулар  белгілі  дәрежеде  ӛзіне  қол  жұмсайтынын  айттық.  Орталықтың 
мәліметіне  сәйкес,  Қазақстан  суицидтің  жасалуы  жӛнінен  жер  жүзінде 
үшінші орында тұрған ел. Мәселен, әлемде 100 мың адамға шаққанда орташа 
есеппен  14-15  адам  ӛз  ӛмірін  қиса,  елімізде  бұл  кӛрсеткіш  100  мың  жанға 
есептегенде 30 адамнан келеді.  
Еліміздің  психиатриясы  әлеуметтік  маңызды  салалардың  біріне 
жатады.  Мамандардың  жетіспеушілігі,  ғимараттардың  тозуы,  жалақының 
аздығы  сияқты  басқа  да  салаларға  тән  мәселелер  мұнда  да  бар.  Десе  де, 
психиатриямыз  сырқат  жанға  кӛмек  кӛрсетуге  қауқарлы.  Бұл  сӛзімізді 
жазылып  шығып,  кісі  қатарына  қосылған  жандар,  жыл  сайын  мемлекет 
есебінен бӛлінетін қаржы мен шетелдерден алынатын препараттар растайды. 
Оның  үстіне  заман  ағымына  сәйкес  депрессияны  да,  психозды  да  емдеу 
тәсілдері  ӛзгеріп  отырады.  Жаңа  тәсілдер,  жаңа  құралдар  ойлап  табылады. 
Ол жаңалықтардан еліміз шет қалмақ емес. 
  
Ғалымдар  психиатриялық  диагноз  қойылмаған  сырқатты  психикалық 
аурудан  емдеудің  мүмкін  еместігін,  оны  тек  соматикалық  дерттен  құтқара 
алатынын  қынжыла  жазады.  Сондай-ақ,  депрессияның  әлемдегі  үлес 
салмағының  кӛптігіне  аса  назар  аударған  ғалымдар  оны  емдеудің  үш 
кезеңмен  айшықталған  үлгісін  алға  тартады.  Депрессия  дертіне  шалдыққан 
жанды он екі апта бойы флуоксетинмен емдеп, сонан соң барып 13-ші және 
24-ші  апта  аралығында,  25-ші  және  38-ші  аптада,  кейінгі  39-60-шы  апта 
аралығында  кезең-кезеңмен  емдеу  жолдарын  ұсынады.  Ӛйткені,  белгілі  бір 
дәріні қолданып, белгілі бір мерзімде аурудан құлан-таза айығу мүмкін емес. 
Оның  ішінде  негізінен  тін  мен  тәннен  тұратын  адам  баласының  жүйкесінің 
беріктігі ӛте маңызды. 
Қоғамымыздың  алмағайып  ғасырында  жүйке  ауруларымен  ауыратын 
адамдардың  кӛбеюі  азамат  ретінде  барша  қауымды  мазалайтын  мәселе. 
Ақшаға тәуелділік, уақытқа тәуелділік, ӛз-ӛзіне сенбеу  индивид атаулының 

197 
 
даралығын  жойып,  оны  елес  пен  үрейдің  құшағында  қалдыратыны  белгілі. 
Осыдан  келіп  депрессияның  үлес  салмағы  артып,  халықта  тобырлық  сипат 
қалыптасады. Олай болса осы аурулардан қорғауы тиіс иммунитетіміздің ӛте 
тӛмен  болғаны  ма  деген  сауал  туындайды.  Қолда  бар  деректерден  алынған 
отыз  пайыз  невроздың  ӛзі  халықтың  әжептәуір  жүнжігенін  кӛрсетеді. 
Басқаша  айтқанда,  екі  дүниенің  сауабын  ойламақ  түгілі,  мал-мүлік  үшін 
күйініп, сабырдан айрылу, жүректерде кешіру, түсіну қасиеттерінің оянбауы, 
ең соңында адами мәнге қайшы келушіліктің салдарынан ӛз-ӛзіне қол жұмсау 
–  рухани  саяздықты  ғана  емес,  қоғам  келешегінің,  ұлт  келешегінің 
бұлыңғырлығын  да  бейнелейді.  Әрбір  адам  ӛз  ӛміріндегі  кӛңілінен 
шықпайтын  кезеңдерін  есіне  түсіріп  отырады.  Бұл  кезеңдердің  сирек  әрі 
қысқа    болуы,  сондай-ақ  ұзақ  әрі  әдеттегі  ӛмір  барысын  қалпынан 
шығаратындай да болуы мүмкін. 
Сонымен  депрессия  –  басқа  аурулардың  салдарынан  (инсульт, 
онкологиялық  ауру,  диабет  және  т.б.)  болатын  белгі  немесе  жекелеген 
зақымдалуларды  білдіретін  психиатриялық  термин.  Пайда  болуына  және 
сипатына байланысты депрессия бірнеше формаларға бӛлінеді. 
Мәселен,  мынадай  реактивтік  депрессиялар  болады.  Олар  стресстерге 
немесе  кӛңіліне  немесе  денсаулығына  ақау  келтіретін  ұзақ  мерзімді 
оқиғаларға  жауап  ретінде  пайда  болады.  Сондай-ақ,  себеп-салдары  белгісіз 
депрессиялар да болады/2/. 
Мамандар  депрессияны  жеңудің  екі  түрлі  амалын  ұсынады: 
медикаменттер және психотерапия. Депрессияның аса ауыр түрі болса дәрі-
дәрмектер  қажет,  бірақ  кӛп  жағдайда  оларсыз  да  сытылып  шығуға  болады. 
Ал, 
депрессия 
барысында 
психотерапияны 
пайдалануды 
міндет. 
Депрессиялық  жағдайларға  жан  жарасы,  стресс,  стресске  қатысты  әлсіздігі, 
айналысындағылармен келіспеушілігі, ӛз тұлғасы ішіндегі келіспеушіліктер, 
қалыптасуы  барысындағы  тұлғалық  ерекшеліктері,  ӛзіндік  денсаулығы 
жайлы  уайымдары  сияқты  жайттар  негіз  болатыны  мәлім.  Міне  осының 
барлығы психолог пен психотерапевтердің құзырында/5/. 
Кейбір  жағдайларда  депрессия  айқын  эмоциялық  кӛріністерсіз  дене 
бойындағы 
симптомалармен 
шектеліп 
қалады.  Мұндай 
жағдайда 
медициналық байқау ағзадағы қандайда бір ӛгерістерді анықтамауы мүмкін. 
Бұл  депрессияны  жамылғылы  деп  атайды,  ӛйткені  ол  басқа  бір  ауруды 
жамылғы етіп ӛтуі мүмкін. Адамдар «ішім аурады» деген сияқты депрессия 
жамылғысының  арқасында  операциялық  үстелге  белгісіз  аппендицитпен 
түсіп  жатқан.  Депрессияның  басқа  аурулар  түріндегі  жамылғыларына  бас, 
бет  аурулары,  жүрек,  сүйек  аурулары,  ұқының  безінуі,  қорқыныштар, 
жыныстық  қатынастарының  бұзылуы,  ішімділікке,  нашақорлыққа  салыну 
жатады. Мұндай арыздармен кӛбінесе жалпы тәжірибедегі дәрігерлерге келіп 
жатады,  ал  олар  анализдер  тапсыртып,  симптоматикалық  емдеу  жүргізе 
бастайды.  Егер  анализдерден  бұзылулар  байқалмаса,  ал  тағайындалған 

198 
 
емдеуден  нәтиже  болмаса,  онда  бұл  депрессияның  жамылғылысы  болуы 
мүмкін. Осындай жағдайда психиатр мен психотерапевке бару қажет
. 
 
 
ӘДЕБИЕТТЕР 
1.
 
Ярошевский  М.Г.,  Анцыферова  Л.И.  Развитие  и  современное  состояние 
зарубежной психологии. – М.: Педагогика, 1974. 230-250бб. 
2.
 
Таланов В.Л. Справочник практического психолога. — М., 2005. 43-76 бб. 
3.
 
Фрейд З. Печаль и меланхолия. Психология эмоций. Тексты. − М., 1984. 
4.
 
Бек А., Раш Б., Шо Б. Когнитивная терапия депрессии. – СПб, 2003. 
5.
 
Эллис  А.  Когнитивный  элемент  депрессии,  которым  несправедливо 
пренебрегают. МПЖ, - № 1/1994. 
6.
 
Намазбаева Ж.И. Психология және психотерапия. – Алматы, 2006. 
 
 
 
Ә.Ә.ДАУРАМБЕКОВА 

жүктеу/скачать 2,03 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: