МІНЕЗ - ҚҦЛЫҚТЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ
Аннотация
Мақалада мінез-құлық түрлерінің негіздері мен ӛзіндік ерекшеліктері
қарастырылады. Сонымен бірге, мінез-құлық түрлерінің реттеуші,
жүйелендіруші және алғышарттарын айқындаушы факторлары анықталған..
В статье рассматриваются основы классификации поведения и
свойственные поведению особенности. Также были определены факторы
регулирующие, систематизирующие и поясняющие предпосылки форм
поведения. Определены факторы, регулирующие, систематизирующие
поведение поясняющие предпосылки.
Annotation
This article covers the basics of classification of behavior and characteristic
features of the behavior. Also identifies the prerequisite factors of behavior:
regulating, organizing and clarifying.
Түйін сөздер: мінез-құлық психологиясы, мінез-құлық негіздері,
психикалық белгілер, түсініктер, индивид, қажеттілік, іс-әрекет.
Мінез - құлық әркімнің кейпін кӛрсететін – айна.
И.Гете.
199
Психика – адамды сыртқы әлеммен ӛзара әрекеттестіретін, адамның
ішкі субъективтік әлемі. Ол біріншіден психикалық құбылыстар (ойлау,
сезім, бейне, адамның қажеттілктері), екіншіден психика белгілері -
психологиялық фактілер (мінез-құлық, психосоматикалық жағдайлар, іс-
әрекет нәтижесі, материалдық жағдай және рухани мәдениеттілік) негізінде
айқындалады /1/.
Батыс психологтары, дамуды, адамның психикасының, дене бітімінің,
мінез-құлқының құрылу уақытындағы ағзадағы биологиялық процестердің
нәтижесінде және қоршаған ортаның әсерінен пайда болған ӛзгеріс деп
қарастырады. Ал отандық психологтар, дамуды мінез-құлықтағы,
психикадағы, ой-ӛрістегі және эмоциядағы сапалы ӛзгерістерді сипаттайтын
үрдіс ретінде қарастырып, психикалық дамуды белгілі бір уақыт
аралығындағы
сандық,
сапалық
және
құрылымдық
түрленуімен
айқындалатын психикалық процестердің заңды ӛзгерісі деп түсіндіреді.
Психиканың даму процестерін терең түсіну үшін, оның негізгі маңызды
тұстарынан ашып қарастыру керек. Соның ішінде мінез-құлық
психологиясын жан-жақты ашып кӛрсетуге бағытталған мінез-құлықтың
теориялық негіздерін, түрлерін, жіктелуін талдап, қарастыруды мақсат етіп
қойдық.
Адам психологиясына тиесілі мінез-құлықтың дамуының ӛзіндік
заңдылықтары бар екендігін анықтап кӛрсетін ғылыми зерттеу
жұмыстарының нәтижесінде қазіргі психология ғылымында ғылыми
негізделген теориялар мен мектептер қалыптасты деп айтуға болады.
Жалпы мінез-құлық психологиясының негізін қалаушылар деп,
Зигмунд Фрейд (1856-1939) пен психологиялық бихевиоризм мектебінің
негізін салушы Джон Уотсон (1873-1858) тәрізді белгілі психологтарды атай
аламыз. З.Фрейд тек ауру адамдардың ғана емес, дені сау адамдардың кӛңіл-
күйі мен мінез-құлқын түсіндіретін теорияны негіздеді. Бихевиоризм
«behaviour» - ағылшын сӛзінен аударғанда, мінез-құлық мағынасында
қолданылады. Д.Уотсонның пайымдауынша, бихевиоризмнің түпкі мақсаты
– адам мінез-құлқын түсіндіру. Ол үшін бихевиористер үш жағдай жеткілікті
деп есептеген:
-
мінез-құлықтың ӛзін суреттеу;
-
ағзаға әсер ететін ішкі, сыртқы дене стимулдары;
- ішкі, сыртқы дене стимулдарына жауап беретін мінез-құлық реакциясын
байланыстыратын заңдарды тану;
Қ. Сейталиев: «Бихевиористердің мақсаты – психологияны мінез–
құлықты басқаруға қабілетті білім саласына айналдыру еді», - деп дәйектейді
«Жалпы психология» атты еңбегінде /2/.
Джон Уотсон дәстүрлі психологияның пәнін, жан құбылыстарын жаңа
мінез-құлық психологиясымен ӛзгерту қажеттілігін ұсынған. Ғалым ӛз
200
алдына бақылау және эксперимент арқылы мінез-құлық заңдылықтарын
ашуды басты мақсат етіп қойды. «Адамның мінез-құлқы толығымен сыртқы
ортамен басқарылады» - деген ой айтылды/2/.
Адамның неден қашқақтайтынын, неге талпынатынын - сыртқы орта
белгілейді. Адам мінез-құлқының құрылымы белгілі мӛлшерде сыртқы орта
құрылымының кӛшірмесі болып табылады. Мінез-құлықты адам санасынан
бӛліп қарастыруға болмайды. Мінез-құлық - адам баласы болмысты және
ӛзін саналылықпен қалыптастыруға, ӛзгертуге, түрлендіруге қабілетті
болатын басты ойдың негізінде пайда болатындығын С.Л.Рубинштейн ӛз
уақытында атап кӛрсеткен. Психиканың дамуының діңгегі, әрекет
формалары адамның танымының нақтылығынан кӛрінеді. Қандай болмасын
адамның қоршаған ортада ӛзіндік орны бар, сонымен бірге ол сол қоршаған
ортаға тәуелді. Әрбір психикалық функция және оның белгілері индивидті
ортадан ерекшелейтін, қоршаған ортаман байланыстыратын іштей бірлескен
әрекеттер жиынтығы болып табылады. Егер әрекет нәтижесі адам үшін
маңызды болса, ол адамның мінез-құлқын басқарады. Адам іс-әрекетінде
және мінез-құлқында мотивтер, мақсаттар, субъективті - тұлғалық қарым -
қатынастар, эмоциялық күйлер т.б. жүйе құраушы фактор ретінде кӛрініс
табады /4/.
Мінез-құлық бұл адамды қоршаған ортамен байланыстыратын ағзаның
ұйымдасқан іс - әрекеті. Индивидтің дамуының әр сатысында негізінен ӛзінің
психологиялық табиғатына қатысты мінез-құлықтың басты үш түрі бӛлініп
кӛрсетілген. Олар: инстинкті мінез-құлық; дағды; саналы мінез-құлық;
Соның ішінде инстинкті мінез-құлық іс-әрекеттерді іске асыру барысы
негізгі механизмдер - рефлекстердің (шарттсыз) кӛмегімен жүзеге
асырылады. Инстинкті іс-әрекеттер автоматты түрде болады.
Жануарлардың инстинкті мінез-құлық формаларының кӛрінуі
қоршаған ортаға бейімделу, филогенетикалық даму (тұқым қуалаушылық)
факторларымен байланысты. Адам жануарлардан тек мінез-құлық
реакцияларының күрделілігімен, оларға жауап беретін стимулдардың
әртүрлілігімен ерекшеленеді.
Инстинкті мінез-құлық сипаттамасы:
-
спецификалық мотивация жолдары;
-
орындаудың спецификалық механизмдері;
Сонымен,
нстинкті
іс-әрекеттер
биологиялық
қажеттіліктерден,
органикалық мотивациядан туындайтын, автоматты түрде реакциялардың
кӛмегімен орындалатын күрделі әрекет.
Ғалымдар мінез-құлықтың осы үш түрінің ӛзіндік ерекшеленетіндіктерін
және оларды бӛліп, шекаралауға тырысса, кейінгі кезде олардың бірінің-
бірімен тығыз байланысын қарастыру сұрақтары басты назарда.
Осы орайда адам ӛзін ӛзгерту арқылы ӛз ӛмірін, тағдырын жасайтындығы
айқын. Яғни адамның теріс әрекеттеріне толығымен қоғам кінәлі деп айту
201
қате пікір, бұл орайда адамның жеке ӛз таңдауы маңызды роль атқарады деп
айтуға толық негіз бар. Егер адамның мінез-құлықында әлеуметтік ортаның
әсерінен жағымсыз қылықтар пайда болатын болса, онда әлеуметтік ортаны
ӛзгерте отырып, адамға әсер етуге болатындығын ескеруіміз қажет. Ӛмір
сүруге қажет жағдайлардан ӛзге адамда бір нәрсеге деген қызығушылық
пайда болады. Қажеттілік және қызығушылықтар дамиды, ӛзгереді,
бейімделеді. Әртүрлі іс-әрекеттерді туындататын түрткілер жаңа мазмұнға ие
болады /3/.
Психологияда іс-әрекет бағыты негізгі концепция екендігі белгілі. Бұл
бағыт шеңберінде тұлға теориялары ұсынылды, ондағы негізгі идея - сана
және іс-әрекет бірлігі болды. Іс-әрекет бағытының принциптері кеңес
ғалымдары С.Л.Рубинштейн және А.Н.Леонтьев еңбектерінде қарастырылып,
терең зерттелді /3/.
С.Л.Рубинштейн іс-әрекет бағытының келесі идеяларын дамытты:
1. Адамның кез-келген әрекеті мотивтерден туындайтындығы және
оның белгілі бір мақсатқа бағытталатындығы;
2. Іс-әрекет пен сананың бірлікті құрайтындығы, іс-әрекетті саналау
фактісінің ӛзі оның жүзеге асуын реттейтіндігі, сол себепті сыртқы
тітіркендіргішке (рецепторларға) жауап реакцияларының қарапайым
жиынтығының болуы;
3. Әрекеттің саналануы іс-әрекет барысында құрылатын, яғни пайда
болатын қатынасқа тәуелді болуы;
4. Адам мінез-құлқы қарапайым реакциялардың жиынтығы еместігі, ол
объектіге деген қатынастың ӛзгешелігімен ерекшеленетін саналы әрекеттер
жүйесінен тұратындығы;
5. Әрекет бұл іс-әрекеттің саналы түрде болуы;
6. Іс-әрекеттің субъектінің қоршаған дүниемен ӛзара әрекеттестігі
ретінде түсіндірілуі. Оның адамның қоршаған дүниеге қатынасы арқылы
жүзеге асатын және адам психикасын басқалар үшін тануға мүмкіндік
жасайтын процесс болып табылатындығы;
Мінез- құлықтың түрлеріне, формаларына қарай топтастыруға қатысты
сұрақтар мінез-құлық психологиясында әлі де толықтыруды қажет етеді,
себебі бұл мәселеге байланысты мәліметтер аз және кӛптеген
концепцияларда мүлдем қарастырылмаған.
Дегенменен, бұл мәселе тек теориялық жағынан ғана емес, практикалық
тұрғыдан ӛте маңызды. Оны жетілдіру мінез-құлық түрлерінің жалпы және
спецификалық ерекшеліктерін анықтауға мүмкіндік береді, ол ӛз кезегінде
мінез-құлықты қалыптастыру және оны басқару жолдарын анықтап, белгілеу
үшін тиімді әдіс -тәсілдерді айқындайды.
Мінез-құлықтың екі негізгі белгісін бӛліп кӛрсетуге болады. Олар
мінез-құлықты бӛліну түрлеріне қарай, біріншіден топтастыруға, екіншіден,
ажырату және салыстырмалы түрде қарастыруға жағдай туғызады:
202
-
мінез-құлық тақырыбы (мәселесі), оның ерекшеліктері;
-
психологиялық реттеу (жӛнге келтіру) деңгейі, тәсілдері, жолдары.
Д.Н.Узнадзе мінез-құлық сипаттамасының маңыздылығын терең түсіне
отырып, оларды топтастыруға қатысты әртүрлі тәсілдердің негізін қалады /5/.
Соның ішінде интенционалды критерийлер негізінде құрылған адам мінез-
құлқының түрлерін (формаларын) топтастыру кӛпшілікке таныс. Бұл
жағдайда мінез-құлық ерекшеліктеріне түрткі болатын (қозғаушы) күш –
қажеттілік. Ол екі топқа бӛлініп қарастырылды: функциялық, оны
қанағаттандыру белсенділік арқылы жүзеге асады және субстанциялық ол
шынайы қоршаған ортадағы заттар мен құбылыстардың кӛмегімен
қанағаттандырылады.
Сондай-ақ мінез-құлықтың интрогенді және экстерогенді түрлері
белгілі. Интрогенді – белсенділікке, ал экстерогенді түрі қарым-қатынасқа
бағытталған.
Бірінші
түріне:
эстетикалық
рақаттану,
кӛркемдік
шығармашылық, ойын, спорт, ермек, кӛңіл кӛтеру жатады. Екінші түріне:
тұтыну, қолдану, қызмет кӛрсету, күтім, білімге деген құмарлық, кәсіп, еңбек
жатады. Екеуіне де бірдей қатысты ол – білім.
Адамның белсенділік деңгейлері:
-
индивидтік деңгей (импульсивті – тәжірибелік мінез-құлық);
-
субъектік деңгей (танымдық -тәжірибелік мінез-құлық);
-
тұлғалық деңгей (әлеуметтік мінез-құлық) /5/;
Мінез-құлық біртұтас жүйе ретінде бір - бірімен байланысты
компоненттер жиынтығын құрайды. Адам мінез-құлқының басты реттеушісі
сана екендігі белгілі. Шынайы мінез құлықты реттейтін, жүйелейтін, оның
алғышарттарын анықтайтын фактор – жедел (белсенді) түрде бағыт сілтеу.
Сонымен қатар мінез-құлықты ішкі құрылымына байланысты бӛліп
қарастыруға болады. Оған себеп болатын ішкі қажеттілік пен түрткі.
Мотивация процесінде нақты бағытталған мінез-құлықтың психологиялық
негіздері қалыптасады және түзетіледі. Мінез-құлықтың қандай түрі немесе
деңгейі болмасын, түрткі міндетті түрде болады, бірақ ол жеке адамға
қатысты даралықпен ерекшеленеді. Ол іштей органикалық түрде мінез-
құлықтың нақты бір түрімен байланысты. Осыған байланысты мінез-
құлықтың политұтынушылық түрін, яғни бірқалыпты мінез-құлық және бір
мезгілде бірнеше мінез-құлықтың іске асырылатын түрін ажыратуға болады.
Бұлардың әрқайсысына ӛзіндік міндеттер, субъективтік құндылықтар
(мотив), мақсатты түрде орындалатын тағайындау механизмі тән.
Бүгінгі таңда технологияның қарқынды даму ғасырында адам мінез-
құлқынында, кӛп жағдайда жасӛспірімдер мен жеткіншектер арасында
әртүрлі мінез-құлық ауытқушылықтары байқалады. Олар: девиантты,
аддиктивті, конфликті, деликвентті т.б. Мұндай топтарды психологияда
«Қауіп тӛндіретін топ» немесе «Қауіп топтары» деп атап жүр. Мінез-құлық
ауытқушылықтарының ерекшеліктерін анықтауға байланысты түрлі
203
кӛзқарастар, тұжырымдамалар, ғылыми теориялар тәжірибеде қолданылуда.
Зерттеу жұмыстары жалғасуда. Мінез-құлық ауытқушылықтары бӛліну
түрлеріне қарай жеке – жеке топтастырылған.
Психологиялық ғылыми әдебиеттерді талдау барысы адам мінез-құлқына
қатысты формаларының топтастыруларының кӛптеген түрлерінің бар
екендігін кӛрсетті. Топтастырулардың әртүрлі болуы адам мінез-құлқының
күрделілігімен түсіндіріледі. Сонымен, адамның мінез-құлқы бір жағынан іс-
әрекетті сипаттайтын болса, екінші жағынан қарым-қатынас барысында
мақсатты түрде іске асатын әрекет түрі екендігімен айқындалады. Адам
баласы іс-әрекетінің ішкі және сыртқы белгілерін үйлесімді түрде реттеуге
талпынады. Үйлесімділіктің кӛрсеткіші нәтижелі - іс-әрекет.
ӘДЕБИЕТТЕР
1.
Тертель А.Л. Психология. Курс лекций. Учебное пособие. – М.,
«Проспект», 2009.
2.
Сейталиев Қ. «Жалпы психология». – А., «Білім» 2007.
3.
Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. – М., «Педагогика» 1989.
4.
Тоқсанбаева Н.Қ. Қарым-қатынас - бірлескен іс - әрекетті жүйелендіру
факторы ретінде. –Алматы., 2010.
5.
Узнадзе Д.Н. Психологические исследования. –М., 1966.
204
Білім берудің қазіргі әдістемелері мен технологиялары
Современные методики и технологии обучения
Г.Т. ХАЙРУЛЛИН
ИННОВАЦИИ И ИННОВАЦИОННАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ
В ОБРАЗОВАНИИ
Аннотация
Раскрыто
содержание понятий «инновация», «инновационная
деятельность». Рассмотрен полный цикл реализации инноваций в практике.
Раскрыты особенности инновационного образования и инновационного
реформирования образования.
«Инновация», «инновациялық іс-әрекет» ұғымдарының мазмұны
қарастырылған. Практикада инновацияның жүзеге асырудың толық циклын
қарастырылған. Инновациялық білім беру және білім беруді инновациялық
реформалаудың ерекшеліктері ашылған.
Annotation
The given work throws the light to the terms "innovation", "innovative
activity," and the features of innovative education reform. It considers the full
cycle of implementation of innovations in practice.
Ключевые слова: новация, инновация, инновационная деятельность,
образование, инновационное преобразование
Под инновацией понимают конечный результат творческого труда,
получивший реализацию в виде новой или усовершенствованной продукции,
нового
или
усовершенствованного
технологического
процесса,
используемого в экономическом обороте. Термин «Инновация» (лат.ин-нове)
появился в середине XVII века и означал вхождение нового в некоторую
сферу, вживление в неѐ и порождение целого ряда изменений в этой сфере. А
значит, инновация это, с одной стороны, процесс обновления, реализации,
внедрения, а с другой - это деятельность по взращиванию нового, по его
внедрению в определѐнную социальную практику.
Термин «инновация» появился в обиходе социальных наук в 1930-е
годы и был непосредственно связан с идеей диффузии культурных
феноменов. Этот подход, дифференцирующий пространственное и
временное распространение нововведений, рассматривающий изменения в
205
культуре как некий процесс, происходящий во времени, обладающий
разными скоростями, широко распространѐн и в настоящее время.
Инновация при таком подходе рассматривается как основание изменений в
культуре, как распространение особенностей культуры или субкультуры за еѐ
собственные пределы. Инновация противопоставлялась традиционным
формам действия, мышления и поведения. То, что выходило за рамки
традиции и обычая, то и является инновацией, - такова была позиция
культурологии в первой половине ХХ века.
В социологии образования инновационные процессы стали
исследоваться в 1960-х годах. В середине 1980-х годов проводятся широкие
исследования различных форм инноваций в педагогике и в системе
образования, осуществляется обобщение тех инноваций, которые
предложены педагогами различных ступеней в разных странах, налаживается
международное сотрудничество в разработке этого круга проблем. Под
инновацией стали понимать любую новую идею, новый метод или новый
проект, который намеренно вводился в систему традиционного образования.
Таким
образом,
инновации
продолжали
противопоставляться
традициям. Именно из такого противопоставления инноваций традициям
возникали различные бинарные варианты классификации, в частности,
деление всех обществ на традиционные и современные. При этой
классификации считается, что архаические общества основаны на традиции,
а современное общество - на доминировании научных и технических
инноваций. При таком противопоставлении инноваций − традициям, вообще
не охватываются процессы, присущие предшествующим обществам. Они
оцениваются как неподвижные, статичные, застойные. Однако и в
архаических обществах осуществляются изменения, пусть и в рамках
традиций, и происходит если не смена традиций, но всѐ же сдвиг
традиционных систем (ритуалов, обрядов, обычаев и т.д.).
В силу указанного подхода современное общество лишается какой-
либо устойчивости, каких-либо инвариантных характеристик., поскольку оно
связывается лишь с инновационными процессами. Абсолютизируется,
переоценивается, завышается инновационность современного общества, вне
поля зрения остаѐтся то, что инновации осуществляются на базе
определѐнных традиций, что инновация, если она должна стать социально
признанной, может стать таковой лишь в том случае, если формируется на
основе определѐнных инвариантных характеристик.
Противопоставление традиций и инноваций ориентировано только на
прошлое. Оно исходит из противопоставления сложившейся структуры
традиций (норм, верований, обычаев), наследуемых культурой из прошлого,
тем актам, которые осуществляются в настоящее время, происходят в данное
время. Однако необходимо учитывать направленность на перспективу;
следует направить взгляд в будущее с тем, чтобы можно было осмыслить то,
206
как инновационные процессы становятся социально признанными,
становятся социальными и культурными институциями, обретая новые
возможности и задавая новые горизонты.
«Традиции - инновации - институции»- такая должна быть
концептуальная схема, которая позволит понять инновационные процессы
как в контексте тех традиций, которые уже существуют в культуре и
обществе, так и в контексте социального признания инноваций, т.е.
институции. Такая схема позволяет избежать, с одной стороны,
противопоставления традиций и инноваций, превращения инноваций в нечто,
чуждое традициям, а с другой стороны, делает возможным осмысление
процессов превращения инноваций в социально признанные нормы и
ценности, т. е. в некие институции, формирующиеся в ходе социальных
действий и социальных коммуникаций между людьми. Эти институции со
временем становятся традицией (В.И.Слободчиков).
Инновации рассматриваются не как неупорядоченное множество
спонтанных «самовыражений» удачливых пророков или дельцов, а как
предпосылки интегративного процесса модернизации и глобализации. Этот
процесс раскрывается в его перспективе не ситуативно и хаотично, а в
контексте сложной исследовательской программы. Именно в рамках такой
программы на основе эмпирических исследований выявляется комплекс
основных тенденций развития общества на данном этапе в экономике,
технике,
информации,
во
всех
подразделениях
культурной
жизнедеятельности (в политике, праве, искусстве, в науке и образовании).
Дальнейшее развитие науки привело к различению разнообразных
инноваций, к типологии в соответствии с их направленностью, а также с
характером преодоления сопротивления со стороны различных инстанций
внутри организаций (от фирмы до рынка). Следовательно, сами инновации
стали рассматриваться как сложный и многоуровневый процесс, внутри
которого выделялись различные по своему содержанию акты (открытия,
изобретения, технические нововведения, появление нового продукта на
рынке, его маркетинг и т.д.).
Возникла потребность провести принципиальное различение между
понятиями «новация» и «инновация». Основанием такого различения стали
конкретные
формы,
содержание
и
масштаб
преобразовательной
деятельности. Если деятельность кратковременна, не носит целостного и
системного характера, ставит своей задачей обновление (изменение) лишь
отдельных элементов некоей системы, то речь идет о новации. Если
деятельность осуществляется на основе некоторого концептуального
подхода, и еѐ следствием становятся развитие данной системы или еѐ
принципиальное преобразование, то говорят об инновации.
207
Исследователи создали схему полного цикла возникновения и
реализации любой инновации в той или иной общественной практике,
который (цикл) включает в себя следующие элементы:
-источник инноваций (наука, политика, производство, экономика и
др.);
-инновационное предложение (новация, изобретение, открытие,
рационализация);
-деятельность (технология) по реализации новации (обучение,
внедрение, трансляция);
-инновационный процесс (формы и способы укоренения новации в
практике);
-новый тип или новая форма общественной практики.
С учетом указанного содержания полного цикла, инновационная
деятельность понимается как создание новой или усовершенствованной
продукции, нового или усовершенствованного технологического процесса,
реализуемых в экономическом обороте с использованием научных
исследований, разработок, опытно-конструкторских работ или иных научно-
технических достижений. Инфраструктурой инновационной деятельности
являются организации, предоставляющие субъектам инновационной
деятельности услуги, необходимые для осуществления инновационной
деятельности.
Очевидно, инновация − это главным образом и, в первую очередь,
деятельность (процесс), которую нельзя уподоблять деятельности в области
научного творчества, т. к. всякая научно-исследовательская деятельность по
природе своей инновационна. Поэтому инновационную деятельность
необходимо рассматривать в пространстве вполне определѐнной социальной
практики. С точки зрения конкретного субъекта этой практики
инновационной можно считать всякую деятельность, приводящую к еѐ
существенным изменениям по сравнению с существующей традиционной
деятельностью. Кроме того, нужно учитывать, что инновационная
деятельность - это деятельность, направленная на решение комплексной
проблемы, порождаемой столкновением сложившихся и ещѐ только
становящихся норм практики либо несоответствием традиционных норм
новым социальным ожиданиям. Только тогда инновация становится
оправданной и необходимой.
Особая роль и значимость инновационной деятельности заключаются
в том, что она направлена на преобразование существующей практики, либо
на порождение принципиально новой практики. Значит, в ней должен
присутствовать вектор «институциализации», т.е. организационно -
управленческое оформление нововведений и их нормативное закрепление в
изменяющейся практике.
208
Инновационная деятельность в своей наиболее полной развѐртке
предполагает систему взаимосвязанных видов работ, совокупность которых
обеспечивает появление настоящих инноваций:
- научно-исследовательская деятельность, направленная на получение
нового знания о том, как нечто может быть («открытие»), и о том, как нечто
можно сделать («изобретение»);
-
проектная деятельность, направленная на разработку особого
инструментально-технологического знания о том, как на основе научного
знания в заданных условиях необходимо действовать, чтобы получилось то,
что может или должно быть («инновационный проект»);
- образовательная деятельность, направленная на профессиональное
развитие субъектов определѐнной практики, на формирование у каждого
личного знания (опыта) о том, что и как они должны делать, чтобы
инновационный проект воплотился в практике («реализация»).
Указанные виды знаний могут лежать как в одной, так и в разных
областях научного познания. Следует учитывать, что это принципиально
разные знания, хотя и приуроченные к одной реальности. Собственно
инновационная деятельность направлена на то, чтобы открытие превратить в
изобретение, изобретение в проект, проект в технологию реальной
деятельности, результаты которой и выступают в качестве новации.
Отметим, что возможны и иные последовательности.
Если
ставится
задача
модернизации
системы
образования,
совершенствования образовательного процесса, то невозможно обойтись без
инноваций. Для этого требуется реализовать многофакторный подход к
образованию, что позволит выявить и обосновать систему норм
современного образования, определить и оценить те или иные инновации в
образовании, выработать критерии их оценки. Всѐ это необходимо для
отбора значимых инноваций, их соразмерения друг с другом, их синтеза в
инновационные проекты, программы и реформы. При этом следует
учитывать, что педагогические инновации явным образом обнаруживают
себя лишь в самой образовательной практике, в тех последствиях, которые
они порождают при своей реализации. Но тем самым инновационная
деятельность в образовании приобретает как бы прикладной характер,
характер практической разработки.
Современное образование является сложнейшей формой общественной
практики, его место и роль исключительны и уникальны на данном
историческом этапе развития человечества. В настоящее время образование
оказывается самым масштабным социальным институтом, через который
осуществляется трансляция и воплощение базовых ценностей и целей
развития общества. Этот широчайший институт своей деятельностью
охватывает всех людей без исключения. В условиях радикального
изменения идеологических воззрений, социальных представлений, идеалов
209
именно образование позволяет осуществить адаптацию к новым жизненным
формам, поддержать процесс воспроизводства социального опыта, закрепить
в общественном сознании и практике новые политические реалии и новые
ориентиры развития.
Образование всегда имело два стратегических ориентира: на личность
(еѐ духовное становление и развитие базовых способностей) и на общество
(его устойчивое развитие и способность к инновационным преобразованиям).
Стало быть, образование не представляет некое одномерное и качественно
однообразно определѐнное явление. Современное образование - это
самостоятельная форма общественной практики (система деятельностей,
структур организации и механизмов управления), особая социальная
инфраструктура, пронизывающая все другие социальные сферы, которая, с
одной стороны, обеспечивает целостность общественного организма, а с
другой - является мощным ресурсом его исторического развития; это
всеобщая культурно-историческая форма становления и развития
сущностных сил человека, обретения им образа человеческого во времени
истории и в пространстве культуры, человека, способного к
самообразованию, а тем самым и к саморазвитию.
Таким образом, главный смысл образования на современном этапе -это
целостность множества форм обучения и формирования, социализации и
взросления молодых людей. Образование может выступить одним из
важнейших факторов социального прогресса и духовного обновления мира
человека; условием динамичности, ускорения процессов развития в
различных сферах общественной жизни; мощным инструментом
становления общества, как общества образовательного, в котором само
образование станет личностно значимым, а образованность общественной
ценностью и национальным достоянием.
Исходя из этого, инновационным можно назвать образование, которое
способно к саморазвитию и которое создаѐт условия для полноценного
развития всех своих участников. Инновационное образование следует
понимать как развивающее и развивающееся образование. Оно
превращается в путь и форму становления целостного человека. Сущность и
цель инновационного образования- это действительное развитие общих,
родовых способностей человека, освоение им универсальных способов
деятельности и мышления.
Однако на пути практической реализации идей инновационного
образования существуют административные и психолого-педагогические
барьеры. Негативную роль сыграло превращение термина «инновация» в
модное понятие, которое якобы способно решить любую педагогическую
проблему немедленно, без особых трудовых усилий. Попытки любой ценой
обзавестись собственной инновацией в масштабах отдельного учебного
заведения, района, области и т.п. вызвало необоснованное увлечение
210
поисками «универсальных ключей» в педагогике. В то же время истинные
инновационные находки нередко не получают необходимого признания, а
также соответствующей психолого-педагогической поддержки, не допуская
институции отдельных новаций. Очевидно, в числе таких новаций могут
быть и такие, которые могли бы стать базой определенной инновации.
Административное засилье чиновников от образования без привлечения
научных сил чаще всего приводит к профанации самой идеи инновационного
образования.
Как считают российские исследователи, переход образования на
инновационные рельсы может быть осуществлено при обеспечении
следующих условий в трех сферах:
В сфере науки: более масштабные основания реализации главных
направлений проектно-исследовательской деятельности; прежде всего, это
гуманитарно-антропологические основания становления и развития человека
в пространстве образования. Только в этом случае становятся реальными:
-осмысленная
методология
проектирования
и
исследования
инновационного образования;
-общая теория развития индивидуальной субъектности и детско-
взрослых общностей в образовательных процессах;
-технология
реализации
и
экспертизы
разномасштабных
инновационных образовательных проектов.
2) В системе профессионального образования и профессионального
развития:
- последовательное введение в содержание образование культуры
проектирования инновационных образовательных практик;
- формирование психолого-педагогоической грамотности, более того-
психологической культуры педагогического труда;
- освоение норм и культуры управления развитием образования,
деятельностью профессиональных педагогических коллективов.
3)В
области
образовательной
политики:
ответственная
государственная и общественная поддержка научных проектов и программ,
связанных
с
проектированием
инновационного
развивающего
и
развивающегося образования.
Таким образом, инновационное образование - это необходимое,
неотложное будущее всей системы образования и педагогической
деятельности. Переход к инновационному образованию может быть
реализован в случае обеспечения определенных условий. В этом
заключается суть современного понимания инноваций, инновационной
деятельности вообще и инноваций в образовании, в частности
.
211
ЛИТЕРАТУРА
1.
Модернизация и глобализация: образы России в XXI веке. − М., 2002.
2.
Рапацевич Е.С. Педагогика. Современная энциклопедия. − Минск,
2010.
3.
Сластенин В.А., Исаев И.Ф., Шиянов Е.Н. Педагогика. − М., 2008.
4.
Слободчиков В.И. Инновации в образовании: основания и смысл. http
//www.researcher.ru /methodics/nauka/a_1xizkd.html
ОРХАНИ ОГУЗ, М.К. АСАНАЛИЕВ
Достарыңызбен бөлісу: |