Алматы 2011 Мұхитдин исаұлы мәҢгі мұҒжиза ислам мәдениеті мен білімін
жүктеу/скачать 1,61 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- «ЗІЛЗАЛА» СүРЕСІ
«БӘЙИНӘ» СүРЕСІ 385
Бухари. Ләйләтул-Қадр 1. 386
Тирмизи. Дауат 84. 350 Мәңгі мұғжиза ِمي ِحَّرلا ِنم ْحَّرلا ِللا ِم ْسِب ىَّت َح َنيِّكَفنُم َنيِكِر ْشُمْلاَو ِباَتِكْلا ِلْهَأ ْنِم اوُرَفَك َنيِذَّلا ِنُكَي ْمَل ٌبُتُك اَهيِف }2{ ًةَرَّهَطُّم ًاف ُح ُص وُلْتَي ِ َّللا َنِّم ٌلو ُسَر }1{ ُةَنِّيَبْلا ُمُهَيِتْأَت ُةَنِّيَبْلا ُمُهْتءا َج اَم ِدْعَب نِم َّلاِإ َباَتِكْلا اوُتوُأ َنيِذَّلا َقَّرَفَت اَمَو }3{ ٌةَمِّيَق او ُميِقُيَو ءاَفَن ُح َنيِّدلا ُهَل َني ِصِل ْخُم َ َّللا اوُدُبْعَيِل َّلاِإ اوُرِمُأ اَمَو }4{ ِلْهَأ ْنِم اوُرَفَك َنيِذَّلا َّنِإ }5{ ِةَمِّيَقْلا ُنيِد َكِلَذَو َةاَكَّزلا اوُتْؤُيَو َة َلا َّصلا ِةَّيِرَبْلا ُّرَش ْمُه َكِئَلْوُأ اَهيِف َنيِدِلا َخ َمَّنَه َج ِراَن يِف َنيِكِر ْشُمْلاَو ِباَتِكْلا }7{ ِةَّيِرَبْلا ُرْي َخ ْمُه َكِئَلْوُأ ِتا َحِلا َّصلا اوُلِمَعَو اوُنَمآ َنيِذَّلا َّنِإ }6{ اَهيِف َنيِدِلا َخ ُراَهْنَ ْلأا اَهِت ْحَت نِم يِر ْجَت ٍنْدَع ُتاَّن َج ْمِهِّبَر َدنِع ْمُهُؤاَز َج }8{ ُهَّبَر َيِش َخ ْنَمِل َكِلَذ ُهْنَع او ُضَرَو ْمُهْنَع َُّللا َي ِضَّر ًادَبَأ
1. «Мейлі Әһлі кітаптан, мейлі мүшрік болған кәпірлерден болсын, ешбірі өздеріне ап-айқын әрі анық дәлел келгенге дейін күпірліктерінен бас тар- ту ниеттері жоқ еді. 2-3. Ал, бұл дәлел – ақиқат, хикмет және әділдік хақында жазылған пәк парақтарды оқитын Аллаһ Тағала тарапынан жіберілген Пайғамбар еді. 4. Кітап иелері сол айқын дәлел келгенге дейін (бұл тақырыпта) қарама-қайшылыққа түспеген-ді. 5. Алайда оларға ширктен қашық, шынайы түрде Аллаһ Тағалаға ғана құлшылық қылулары, намаз- ды лайықты етіп оқулары, зекет берулері әмір етіл- ген-ді. Міне, нағыз тұп-тура дін осы. 351 Құран бақтары 6. Кітап иелері мен мүшіріктер арасындағы дінге қарсы шығып, күпірлік еткендер жаһаннамға кіріп, мәңгі бақи сонда қалады. Олар жаратылғандардың ең жаманы. 7. Алайда, иман келтіріп, қабыл етілуге лайықты ғажап амал жасағандарға келсек, олар күллі жаратылғанның ең жақсы
да қайырлы
болғандары. 8. Бұлардың Раббыларының қасындағы сыйлықтары: астарынан өзендер ағатын Ғадын жаннаттары. Олар сол жерде мәңгі бақи қалады. Аллаһ Тағала олардан, олар да Аллаһ Тағаладан разы болған. Бұған Құдай Тағаладан қорыққан пенде ғана қол жеткізе алмақ».
«Бәйинә» сүресі Мәдинада түскен. Сүре сегіз аяттан тұрады. Сүре атын алғаш аятта кездескен «әл-Бәйинә» (анық дәлел) сөзінен алған. Сондай-ақ, бұл сүрені «Қайимә», «Мунфәккин», «Бәрия», «Ләмиакун» сүресі деп те атайды. Ол мына тақырыптарды қамтиды: а. Хазіреті Мұхаммед (с.а.с.) пайғамбарлығына мүшірік пен әһлі кітаптың 387 көзқарастары. ә. Аллаһ Тағалаға шынайы ықыласпен құлшылық қылу.
б. Бақытты мен бақытсыздардың ақыретте бара- тын жерлері. Яғни, жаман адамдар жаһаннамдық, ізгі жандардың жаннаттық болу мәселесі. Бұл сүренің Құрандағы орналасу тәртібі жағынан «Алақ» пен «Қадір» сүресінен кейін орын алуын- да үлкен мән бар. «Алақ» сүресі – алғашқы уахиды, 387 Әһлі кітап: Христиандар мен еврейлер. 352 Мәңгі мұғжиза «Қадір» сүресі осы уахидың түсу уақытын білдір- ген. Сүреде қасиетті кітаппен бірге пайғамбардың жіберілуінің ақиқаты айтылған. Алғашқыда Пайғамбар жіберілуінің қажеттілігі былайша баяндалған: Дүниеде кітап иелері болсын, мүшрік болсын адамдардың түскен күпірліктерінен құтылуы тек қана Пайғамбар жіберілу арқылы ғана жүзеге аспақ. Осы елші Хақ Тағаланың кітабын адамдарға айқын түрде баяндауы және сол әкелген кітабының пәк болуы әрі дұрыс тағылымдарды қамтуы тұрғысынан пайғамбарлығы үшін ап-айқын дәлел бола алады. Тәпсірі 1.
ىَّت َح َنيِّكَفنُم َنيِكِر ْشُمْلاَو ِباَتِكْلا ِلْهَأ ْنِم اوُرَفَك َنيِذَّلا ْنُكَي ْمَل ُةَنِّيَبْلا ْمُهَيِتْأَت – «Мейлі Әһлі кітаптан, мейлі мүшрік болған
бірдей болғанмен, олар жеке айтылған. Әһлі кітап деп – бұрынғы пайғамбарлардың әкелгендері өзгеріске ұшыраса да, оған көзжұмбайлықпен сенгендер. Мүшіріктер – ешқандай пайғамбарға сенбеген және қолдарына киелі кітап ұстамаған адамдар. Алғашқылар кітап иелері бола тұра Аллаһ Тағалаға баласы бар деп ортақ қосып, Оны жаратылысқа ұқсатып ширк келтірген. Құранда олардың ширк келтіргендері хақында көп жерде айтылады. Бірақ, Құранның ешбір жерінде олар үшін «мүшрік» сөзі қолданылмаған. Оларға «Әһлі кітап» деп қана айтылған. Кейде «Яһуди» және «Насара» деп те берілген. Өйткені, олардың негіз- гі діні – Тәухид діні еді. Бірақ, солай бола тұра ширкке бой алдырған.
353 Құран бақтары Мұнда әһлі кітаптан «күпірлік етушілер» деп ай- тылуында мынадай мән бар. Олардың арасында соңғы кітап Құран мен ақырғы Пайғамбарға иман келтірмеу- лері өздеріндегі Тәурат пен Інжілге де күпірлік етумен бірдей екендігін көрсетуі. Христиан мен яһуди Құранға сенбесе, өздерінің кітаптарына да сенбейді деген сөз. Аяттағы мүшріктер – Аллаһ Тағалаға ортақ қосқандар және Хақ Тағаладан өзге нәрселерді тіке- лей құдай деп танығандар. Мысалы, жеке бір адамға Жаратушы Құдай сипатын тағып, соған табыну. Яки Перғауынның: ىَل ْعَ ْلأا ْمُكُّبَر اَنَأ َلاَقَف – «Мен сендердің ең үлкен раббыларыңмын» 388
– деп өзін құдай санауы. Не болмаса атеист-дінсіздердің Жаратушыны жоққа шығарып, табиғатқа, көсемдеріне, өз нәпсілеріне табынушылықтары, т.с.с. ُةَنِّيَبْلا – «Бәиинә» – ап-анық, айқын дәлел деген сөз. Өзі нұр тәрізді айқын болуы арқылы өзгені де айқындауы. Бұл жерде ақиқатты баяндап, айқындаған ап-айқын айғақ, дәлел деген мағынада берілген. Бұл аяттағы «анық дәлел» – Ақырғы елші (с.а.с.). Оның мөп-мөлдір өмірі – діннің ең айқын дәлелі. Оның шыншыл, сенімді болуы және мінез-құлқының түгелдей ғажайып көркем болуы, сауат ашпағанына қарамастан, оған Құранның берілуі діннің Хақ Тағаладан екендігінің айқын куәсі. Ол сол кітап арқылы қараңғы қоғамды жиырма үш жылдың ішінде түгелдей надандық сенім- дері мен мінез-құлықтарынан өзгертіп, заттық һәм ру- хани тұрғыдан кемелдік биікке жеткізіп, идеал қоғамға айналдырған. Міне, осылардың барлығы оның айқын елші екендігінің талассыз дәлелі еді. 388 «Назиғат» сүресі, 24. 354 Мәңгі мұғжиза Дәлел болмай әһлі кітап иелері мен мүшріктердің теріс құндылықтары мен адасушылықтарынан айығулары әсте мүмкін емес еді. Алайда осы дәлелдер келгеннен соң да олардың кейбіреулерінің өзгермей ескі әдетінде қалып қоюына Аллаһ елшісі кінәлі емес. Бір ақиқаттың дәлелі қашан да оның ақиқаттығын айқындайды. Бірақ, сол айқын –өзгені өзіне мақұлдатуға мәжбүр емес. Дәлелді көргенмен оны мойындау, әрі ақиқатты нақ тану әркімнің өз еркінде. Сондықтан да дінді қабыл етпегендер ақыретте «біз тура жолға түсірілмедік» деп сылтау айта алмайды. 2-3. ًةَرَّهَطُم اًف ُح ُص اوُلْتَي ِ َّللا ْنِم ٌلو ُسَر ٌةَمِّيَق ٌبُتُك اَهيِف – «Ал, бұл дәлел – ақиқат, хикмет және әділдік хақында жазылған пәк парақтарды оқитын Аллаһ Тағала тарапынан жі- берілген пайғамбар еді». Яғни, олар Хақ Тағаладан пайғамбарлық міндетімен бір пайғамбар келгенге дейін күпірліктен айығып, түзелу ойларында жоқ болатын. Сол елші оларға ًةَرَّهَطُم اًف ُح ُص اوُلْتَي қателік пен өзгеруден және жалғаннан ада, пәк парақтарды оқиды. اًف ُح ُص – «сухуф» сөзі – сөздікте «жазылған парақтар» деген мағынаны береді. Бірақ, Құран тер- минінде «пайғамбарларға түскен кітаптар» мағынасы да беріледі. «Пәк парақтар» – жалған мен күмәннан ада, ақиқат сөздер 389
. 3.
ٌةَمِّيَق ٌبُتُك اَهيِف – «Сол парақтарда ең тура үкімдер бар». Яғни, ақиқат пен әділеттілікті қамтыған тұп-тура кітаптар
390 , өзгермейтін ақиқи, дана, жазулар сол бір парақтардың ішінде жатыр. Міне, сол парақтарда да 389
Тәфсирул-Бәғәуи, 8-том, 495-бет. 390
әс-Сағди.Тәйсирул-Кәримир-Рахмән, 5-том, 425-бет. 355 Құран бақтары «оқы» деп оқуға әмір етілген Құран сүрелері. Құран бұрынғы илаһи кітаптардың жемісін жинағандығы үшін Аллаһ Тағала: ٌةَمِّيَق ٌبُتُك اَهيِف – «Сол парақтарда ең тура үкімдер бар», – деді. 4.
ُةَنِّيَبْلا ْمُهْتَءا َج اَم ِدْعَب ْنِم َّلاِإ َباَتِكْلا اوُتوُأ َنيِذَّلا َقَّرَفَت اَمَو –
«Кітап иелері сол айқын дәлел келгенге дейін (бұл тақырыпта) қарама-қайшылыққа түспеген-ді». Кітап иелері әсіресе олардың ғұламалары өздеріне «бәиинә» ап-айқын мұғжиза келгеннен кейін ғана ой-түсініктері екіге бөлінді. Бір жағы сол айқын дәлел, яғни, Елшіні мойындап, иман келтірсе, бір жағы күпірлік құшағынан шыға алмай қалды. Олар өздерінің ғасырлар бойы күткен Ақырғы елші өз қауымынан шықпағандығы үшін пендешілікке салынып, қызғаныштан өрт болып жанып, мұсылман бола алмады. Олар Ақырғы елшіні танып, біле тұра қасақана мойынсұнбады. Құранда ْمُهَءاَنْبَأ َنوُفِرْعَي اَمَك ُهَنوُفِرْعَي َباَت ِكْلا ْمُهاَنْيَتآ َنيِذَّلا – «Өздеріне к - тап берілген адамдар Оны (Мұхаммедті) тура өз балаларын танығандай таниды» 391
аяты олардың хазіреті Мұхаммедті (с.а.с.) өте жақын білетіндіктерін айқындайды. Ал, олардың Абдуллаһ ибн Сәләм тәрізді ниеті түзу атақты ғұламалары оны бір көрген сәттен-ақ танып, иман келтіреді. Басқа бір мағынасында күпірлік етушілер өзгеріске ұшыраған діндері мен ескі әдеттерінен бас тартқысы кел- меді. Өйткені, оларға ол уақытта ақиқатты айқындайтын дәлел келмеген еді. «Фәтрәт» аралық заманда өмір сүріп жатқан-ды. Кейіннен оларға хақ пен жалғанды айырып, ғаламды нұрға бөлейтін айқын дәлелмен пайғамбар жі- берілді. Ақырғы пайғамбар келген соң мүшріктерден 391 «Бақара» сүресі, 46. 356 Мәңгі мұғжиза бұрын ең алдымен кітап иелері бұрынғы қателіктерін түзеп, оған иман келтірулері қажет еді. Олар өзара ешқандай қарама-қайшылыққа түспеулері керек еді. Сан ғасырлар бойы күткен елшілері – осы болатын. Олар оны кітаптарында жазылған түр-түсі, туған жері, мінез-құлқы арқылы бірден таныса да Оның соңына ер- меді. Елші келер келместен өзара қарама-қайшылыққа түсіп, пұтқа табынушылар тәрізді оған қарсы шықты. Олардың
мұншалықты көреалмаушылықтары пайғамбардың араб нәсілінен болуы ғана емес, олар өздерінің ескі әдеттерінен арылғылары келмеді. Өйткені, олар шариғатты өз нәпсілерінің пайдаларына қарай өзгертіп отырған-ды. Оларға тікелей ақиқатқа мойынсұну өте ауыр тиді. Ақырғы дін дінбасыларының жеке мүдделерін қорғамайтын еді. Сол себепті олар өткінші дүниесінің пайдасына бола, ақыреттегі мәңгілік пайдасын жоққа шығарды. Фәни мансабы үшін, мәңгі бақи жаһаннамда қалуды жөн көрді. 5.
َة َلا َّصلا اوُميِقُيَو َءاَفَن ُح َنيِّدلا ُهَل َني ِصِل ْخُم َ َّللا اوُدُبْعَيِل َّلاِإ اوُرِمُأ اَمَو
ِةَمِّيَقْلا ُنيِد َكِلَذَو َةاَكَّزلا اوُتْؤُيَو – «Алайда, оларға ширктен қашық шынайы түрде Аллаһ Тағалаға ғана құлшылық қылулары, намазды лайықты етіп оқулары, зекет бе- рулері әмір етілген-ді. Міне, нағыз тұп-тура дін осы». Яғни, оларға ілгеріден бері тек қана Аллаһ Тағалаға құлшылық қылуға әмір етілген еді. Тәурат пен Інжілде де, Құранда да әмір етілген міндет біреу болатын. Яғни, Хақ Тағалаға ортақ қоспай, шынайы құлшылық қылу жарлығы. Аятта «Ханифтер» делінген. Бұл жалған сенімдер мен бұралаң пікір және қисық мінездерден айығып, үнемі ақиқаттан ажырамай, Хақ Тағалаға ортақ қоспай,
357 Құран бақтары Оған ғана құлшылық қылып, сауабын Одан ғана күтуші деген сөз 392
. Ханифтік хазіреті Ибраһим дінінің сипаты болуымен қатар жалпы пайғамбарлардың тәухид пен хас діннің атауы. Ханиф сөзін Аллаһ Тағалаға ғана бас иіп, құлшылық қылған мұсылман деп түсіндірсек бола- ды. Ханиф – ширктен аулақ, тек қана Аллаһ Тағалаға құлшылық діні. Бұл барлық пайғамбарлардың тәблиғ еткен діндерінің негізі саналады. Міне, кітап иелері әу бастан осы ханифтікпен міндеттелген болатын. Ендеше, олар Аллаһ Тағалаға ханиф болып құлшылық қылып, намаз оқып, зекет беруге әмір етілген-ді. Міне, осы үш негіз тұрақты елдің діні. Бұл үш негіз Хақ діндердің өзгермейтін мызғымас діңгегі. Намаз бен зекет иман- нан кейінгі барлық құлшылықтардың діңі. Ендеше кі- тап иелері мен хазіреті Мұхаммедтің (с.а.с.) әмір еткен нәрселері бірдейлігіне қарағанда, әһлі кітаптың Ислам дінін жоққа шығарып, хазіреті Мұхаммедке (с.а.с.) қарсы шығуларының себебі қызғаныш пен күншілдіктен басқа ешнәрсе емес еді. Құранда: لاِإ َباَتِكْلا اوُتوُأ َنيِذَّلا َفَلَت ْخا اَمَو ْمُهَنْيَب اًيْغَب ُمْلِعْلا ْمُهَءا َج اَم ِدْعَب ْنِم – «Аллаһ құзырындағы дін –
393
– деп олардың қарсы шығуларының себеп- терін ашық айтқан. 6. َمَّنَه َج ِراَن يِف َنيِكِر ْش ُمْلاَو ِباَت ِكْلا ِل ْهَأ ْنِم اوُرَفَك َنيِذَّلا َّنِإ ِةَّيِرَبْلا ُّرَش ْمُه َكِئَلْوُأ اَهيِف َنيِدِلا َخ – «Кітап иелері мен мүшріктер арасындағы дінге қарсы шығып күпірлік еткендер жаһаннамға кіріп, мәңгі бақи сонда қалады. Олар жаратылғандардың ең жаманы». Бұл ара- 392
Тәфсирул-Бәғәуи, 8-том, 496-бет. 393
Әли Имран, 19. 358 Мәңгі мұғжиза да күпірліктегі мақсат – Хазіреті Мұхаммедті (с.а.с.) теріске шығару. Яғни, әһлі кітап иелері мен мүшріктер Оған пайғамбарлық келген соң қарсы шығып, дінін мақұлдамаған. ِةَّيِرَبْلا ُّرَش – «шәррул-бәрия» – «жаратылыстың іші - де ең жаманы» деген сөз. Тіпті жан-жануарлардан да төмен. Өйткені, жан-жануарларға ақыл мен ерік беріл- меген. Алайда адамдар сана мен ерікке ие болғанына қарамастан, ақиқаттан теріс айналып кеткен. Қиямет күні жаһаннамға түсіп, сол жерде мәңгі бақи қалады. Олардың тозақта мәңгілік қалып қоюының себебі: Олар жаратылыстың ең жаманы. Азғындардың тұрағы да Жаһаннам болуы тиіс. 7.
ِةَّيِرَبْلا ُرْي َخ ْمُه َكِئَلْوُأ ِتا َحِلا َّصلا اوُلِمَعَو اوُنَمآ َنيِذَّلا َّنِإ – «Алай- да иман келтіріп, қабыл етілуге лайықты ғажап амал жасағандарға келсек, олар күллі жаратылғанның ең жақсы да қайырлы болғандары». Күллі жаратылыстың ең жақсысы. Амалы да қайырлы, Аллаһ құзырындағы мансабы тұрғысынан да қайырлы 394
. Ендеше, иман кел- тіріп ізгі амал жасамаса, олар ең жақсысы бола алмай- ды. «Хайрул-бәрия» әрі иман келтіруші әрі ізгі амал жасағандар. 8. َنيِدِلا َخ ُراَهْنَ ْلأا اَهِت ْحَت ْنِم يِر ْجَت ٍن ْدَع ُتاَّن َج ْمِهِّبَر َدْنِع ْمُهُؤاَز َج ُهَّبَر َي ِش َخ ْنَمِل َكِلَذ ُهْنَع او ُضَرَو ْمُهْنَع ُ َّللا َي ِضَر اًدَبَأ اَهيِف – «Бұлардың Раббыларының қасындағы сыйлықтары: астарынан өзендер ағатын Ғадын жаннаттары. Олар сол жер- де мәңгі бақи қалады. Аллаһ Тағала олардан, Аллаһ Тағаладан олар да разы болған. Бұған Құдай Тағаладан қорыққан пенде ғана қол жеткізе алмақ». 394
Уәһбә Зухәйли. әт-Тәфсирул-мунир, 15-том, 743-бет. 359 Құран бақтары Бұл аятта «әбәд» сөзі берілген. Яғни, жаннаттағылардың мәңгі бақи сол жерде бақытты ғұмыр кешетіндігін білдіру мақсатымен айтылған. Және бұдан абзалы – Аллаһ Тағала Өзінің шарапатын сүйіншілеп, «Аллаһ Тағала олардан, олар да Аллаһ Тағаладан разы болған» дейді. Өйткені, барлық арман- қалаудың ең жоғарғысы мен барлық ләззаттың ең ғажайыбы саналған Аллаһтың ризалығына жетіп «көз көріп, құлақ естімеген, ешбір адамның санасына да сыймаған» ең үлкен ризалық мәртебесіне жеткен. Міне, осы сый-сияпат пен ризалық мәртебесі – «Раббысынан қорыққандарға тиісті». Яғни, осы табыстың жалғыз себебі мен сыры Хақ Тағалаға деген ізгі сезім мен қорқыныш сезімі. Құрандағы «Хаши- ят» сөзі тағзым ету мен сүйіспеншіліктің нәтижесінен туындаған қорқыныш. Пайғамбарымыз да: «Хикметтің басы – Аллаһ Тағалаға деген ізгі қорқыныш» 395 , –
дейді. Бұның дәрежесі де ілім мен мағрипаттың дәрежесіне сәйкес келмек. Сондықтан да Құранда: ُءاَمَلُعْلا ِهِداَبِع ْنِم َ َّللا ى َش ْخَي اَمَّنِإ – «Шындығында, Аллаһ Тағаладан құлдары арасында нағыз қорқатындар ғұламалар ғана» («Фатыр», 28) деп айтылады. Осы қорқынышта сүйіспеншілік пен құрметтеу де бар. Бұл қорқынышты әрбір адамның өз сүйіктісінен көз жа- зып қалудан туындайтын қорқынышқа ұқсатуға бола- ды. Бұл қорқынышта уайымның әрі мөлдір мұңның ізі бар, сол себепті осы қорқынышта ізгіліктің дәнегі бар. Сондықтан Құдайдан қорыққан, Оған жақындау үшін қолдан келгенін жасайды. Алайда, кәдімгі табиғи қара дүрсін қорқынышта адам қорыққан нәрсесінен алшақ 395
Суити. әл-Фәтхул-Кәбир. 360 Мәңгі мұғжиза тұруға тырысады. Мысалы, оттан қорыққан одан аулақ жүреді. Ал, Аллаһтан қорыққан, керісінше Одан алшақ қалмауға тырысып, бар күш-қуатын Оған жақындауға жұмсайды. Ендеше, Аллаһ Тағалаға деген қорқыныш пен басқа қорқынышты салыстырып қарауға да кел- мейді. Екеуінің арасындағы айырмашылық жер мен көктей.
«ЗІЛЗАЛА» СүРЕСІ ِمي ِحَّرلا ِنم ْحَّرلا ِللا ِم ْسِب َلاَقَو }2{ اَهَلاَقْثَأ ُضْرَ ْلأا ِت َجَر ْخَأَو }1{ اَهَلاَزْلِز ُضْرَ ْلأا ِتَلِزْلُز اَذِإ اَهَل ى َحْوَأ َكَّبَر َّنَأِب }4{ اَهَراَب ْخَأ ُثِّد َحُت ٍذِئَمْوَي }3{ اَهَل اَم ُناَسنِ ْلا َلاَقْثِم ْلَمْعَي نَمَف }6{ ْمُهَلاَمْعَأ اْوَرُيِّل ًاتاَت ْشَأ ُساَّنلا ُرُد ْصَي ٍذِئَمْوَي }5{ }8{ ُهَرَي ًاّرَش ٍةَّرَذ َلاَقْثِم ْلَمْعَي نَمَو }7{ ُهَرَي ًارْي َخ ٍةَّرَذ Мағынасы 1. «Жер қатты сілкіндіріліп қозғалған сәтте. 2. Жер ішіндегі жүгін шығарған сәтте. 3. Адам баласы: «Бұған не болды?» – деген сәтте. 4. Ол күні жер уақиғасын түсіндіреді. 5. Раббыңның оған білдіруімен. 6. Сол күні адам баласы амалдары көрсетілуі үшін топ-тобымен келеді. 7. Сонда кім тозаң салмағындай жақсылық істеген болса, ол оны көреді. 8. Ал, және кім тозаң салмағындай жамандық істесе, оны көреді». 361 Құран бақтары Түсу себебі «Зілзала» сүресі Мәдинада түскен. Сегіз аяттан тұрады. Бірақ, тәсілі жағынан Меккеде түскен сүрелерге ұқсағандықтан, сонда түскендігін айтқан ғалымдар да бар. Сүре аты бірінші аятындағы сөзден алынған. Бұл сүре қияметтен бұрын болатын қатты зілзаладан және одан кейінгі өлілердің қабірлерінен шығып, есеп бере- тіндігінен хабар береді. Сахих хадисте: «Зілзала сүресі Құранның жарты- сына тең» 396 – десе, басқа хадисте: «Төрттен бірі», – дейді. Бірінші хадис былайша түсіндірілген: Құранның үкімдері – дүние үкімдері мен ақырет үкімдері болып екіге бөлінген. Бұл сүре қысқаша ақырет үкімдерін қамтыған. Тәпсірі 1. اَهَلاَزْلِز ُضْرَ ْلأا ْتَلِزْلُز اَذِإ – «Жер қатты сілкіндіріліп қозғалған сәтте». Бұл аятта «зілзала» сөзі екі рет қайталанған. Бұл зілзаланың күштілігін білдіреді. Жер беті тоқтаусыз сілкінеді және жер бетінің бір бөлігі емес, түгелдей сілкінетіні айтылады. Одан кейін ешқандай зілзала жоқ 397
. «Хаж» сүресінде де: َّنِإ ْم ُكَّبَر اوُقَّتا ُساَّنلا اَهُّيَأاَي ٌمي ِظَع ٌء ْي َش ِةَعا َّسلا َةَلَزْلَز – «Ей, адамдар! Раббыларыңа қарсы келуден қорқыңдар. Шындығында қиямет сағатының зілзаласы үлкен оқиға» 398
– делінген. «Уақиға» сүресінде де: «Жер қатты сілкініп таулар жермен-жексен ұшқан тозаңдай болады» деген аятта және басқа да көптеген аяттарда осы қиямет зілзаласы сөз болады. Барлық тір- 396 Тирмизи. Сәуәбул-Қуран 10. 397 Тәфсирун-Нәсәфи, 4-том. 372-бет. 398 «Хаж» сүресі, 1. 362 Мәңгі мұғжиза шілік атаулы жермен-жексен болып, дүниенің барша жүйесі бұзылып құрдымға кетеді. 2.
اَهَلاَقْثَأ ُضْرَ ْلأا ْت َجَر ْخَأَو – «Жер ішіндегі жүгін шығарған сәтте». Бұл жерде екі мағына бар. Бірі: өлілерді қабірлерінен лақтырып шығаруы. ْتَرِثْعُب ُروُبُقْلا اَذِإَو
– «Қабірлердің ішіндегілер сыртқа шығарылған кезде» 399
аятының мағынасына сай келеді. Бұл қайта тірілудің мағынасына келгендіктен, екінші Сұр үрлеуіне ишарат етеді. Келесі жер қойнауындағы қазына байлықтардың, кендердің сыртқа шығарылуы. Бұл алғашқы Сұр үрленген уақытта, яғни, алғашқы зілзала кезеңі екені белгілі. Көптеген тәпсіршілер бұл аяттың екі мағынаны да, яғни, өлілер мен қазыналардың жер бетіне шығарылу мағынасын қамтығандығын айтады 400
. Алайда осы көзқарасқа кейбір ғұламалар қосылмай: «Жер қойнауындағы ауырлықтарын шығарған кезде» деген аяттағы ауырлық пен жүктің «қазыналар» екен- дігіне қатысты Құранның ешбір жерінде белгі жоқ. Бұл тек қана тәпсіршілердің жорамалдары. Ал жердің қойнындағы өлілердің сыртқа лақтырылу мағынасы дұрыс
401 . Өйткені, адам баласы жауапкершіліктері мен күнәлары тұрғысынан халі мүшкіл. Бұл, әлбетте, жерге ауырлық түсіреді. Сондықтан адамдардың ру- хани ауырлығынан жер иығын сілкіп, оларға сыртқа шығыңдар деуі мүмкін, – деген пікір білдіреді. Қазіргі заман тәпсіршілері бұны жер астындағы лавалардың сыртқа атқылап шығуы деп те түсіндірме 399 «Инфитар» сүресі, 4. 400 әс-Сағди. Тәйсирул-Кәримир-Рахмән, 5-том, 427-бет; Тереңірек мағлұмат үшін қараңыз: әр-Рази. әт-Тәфсирул- кәбир, 32-том, «Зілзала» сүресі 401 Тәфсирул-Бәғәуи, 8-том, 501-бет. 363 Құран бақтары жасаған. Яғни, жер орталығындағы ядроның қатты қысыммен сыртқа атқылауы. Міне, бұлардың барлығы қияметтің қорқыныштылығын суреттейді. 3. اَهَل اَم ُنا َسنِ ْلا َلاَقَو – «Адам баласы «Бұған не бол- ды?» – деген сәтте». Оны аса қорқынышты сурет- теу үшін айтылған. Яғни, жер жарылып, жанартау- лар атқылап, сілкініп жатқанда адам не істерін біл- мей сасып: «Мына жерге не болған?», «Бұл не деген сұмдық?!» деп қатты қорыққан, үрейге толы кезең. Бұл аяттағы «адам» кез келген, тіпті ақыретті жоққа шығарған дінсіз жан да болуы мүмкін. Өйткені, оның мүмкін емес деген нәрселері көз алдында көрініп, не іс- терін білмей жан ұшыра аласұрады. Алайда иман кел- тірушілер осы оқиғаға қайран қалып қарауы мүмкін. Олар бұл құбылысқа күйгелектемейді де, үрейленбейді де. Өйткені, олар осы күннің міндетті түрде болатынын алдын ала білетін. 4-5.
اَهَراَب ْخَأ ُثِّد َحُت ٍذِئَمْوَي اَهَل ى َحْوَأ َكَّبَر َّنَأِب – «Ол күні жер уақиғасын түсіндіреді. Раббыңның оған білдіруімен». Аллаһ Тағаланың әмірімен сол күні жер өзінің үстінде болған барлық уақиғаларды баяндайды. Кімнің қай жерде жамандық істегенін, кімнің қалай ізгі амалдар жасағанынан түгелдей хабар бермек. Пайғамбарымыз бір хадисінде де: «Жер әрбір адамның жасаған амалда- рына куәлік етеді», – дейді 402
. Тәпсірші Мәудуди: Жер қиямет күні үстінде болған барлық жайттарды баян етеді. Жердің қалай тілге ке- летінін бұрынғының адамдарына таңсық әрі түсініксіз болуы мүмкін. Алайда, ғылым қарыштап дамыған қазіргі заманда мұны аңғару қиынға соқпайды. Мы- 402 Тирмизи. Қиямәт 7, Тәфсиру Сурә 99. 364 Мәңгі мұғжиза салы, радио, кино, теледидар, т.б. техникалар болған оқиғаларды қайтадан сол күйінше көрсете алады. Сондай-ақ, адамның аузынан шыққан әрбір сөз ауаға көтеріліп тарайды. Радио толқындары арқылы үйдің қабырғалары мен төбесінде және жолда, егін даласын- да сөйлеген сөздердің атомдары сақталады. Айтылған әрбір сөз ешқашан жоғалмайды. Міне, Аллаһ Тағала қалаған уақытта осы дауыстарды адамдардың аузынан алғаш рет шыққандай қайталата алады. Естіген адам өзінің дауысын жазбай таниды. Өзгелер де куәлік етеді. Сондай-ақ адамдар жер бетінде қай жерде, қай уақытта қандай да бір қарекет жасаған болса, соның көрінісі айналасындағы заттарда бейне бір фотоапарат яки таспаға жазылғандай сол күйінше сақталып қалады. Тіпті түн қараңғылығында жасалған әрбір әрекет те, сол жердегі кейбір толқындар арқылы дәл күндізгідей суреті түсіріліп алынады. Міне, осы суреттер қиямет күні киноэкран тәрізді адамға көрсетіледі. Адамның дүниеде қай жерде, қалай қимыл жасағанын түгелдей көрсетіп, куәлік етеді. Аллаһ Тағала әрбір пенденің жасаған амалын қалт жібермейді. Алайда ақыретте, «сот» құрылған кезде Аллаһ Тағала біреуге жазаны әділ бағасын беру арқылы жаза береді. Сондықтан да, Оның сотында әрбір күнәкар пенденің жасаған қылмыстары түгелдей дәлелденіп, жан-жақтан оны жасаған қылмысына қарай куәлар кел- тіреді. Мысалы, пенде бір бақтың ішінде қылмыс жа- саса сол жердегі жанды-жансыздың барлығы бірдей айғақтық танытады. Адамның өзінің дене мүшелері де куәлік етпек. «Ясин» сүресіндегі: «Ол күні олардың ауыздарын мөрлейміз. Бізге олардың қолдары сөйлеп, 365 Құран бақтары не істегендеріне аяқтары айғақ болады» аяты да осыны қуаттайды 403
. Әбу Хурайра: Пайғамбарымыздың (с.а.с.) «Міне, сол күні жер уақиғасын түсіндіреді» аятын оқыды да: «Жердің қандай хабар беретінін білесіңдер ме?» деп сұрады. Сахабалар да: «Аллаһ пен елшісі (с.а.с.) әлдеқайда жақсы біледі», – дейді. Сонда Аллаһ ел- шісі: «Жердің хабар беруі – әрбір ер мен әйелдің не істегендерінен айтып куәлік етуі. Пәлен күні мына нәрселерді жасадың деуі. Міне, бұлар жердің жеткі- зетін хабарлары» 404 – деген сөзін риуаят еткен. 6. ْمُهَلاَم ْعَأ ا ْوَرُيِل اًتاَت ْشَأ ُساَّنلا ُرُد ْصَي ٍذِئَمْوَي – «Сол күні адам
Қара жерге берілген денелері қайтадан қабірлерінен шығып, мақшар алаңына қарай ұмтылады 405
. Бірінің жүзі ақ, енді бірінің жүзі қап-қара болады. Енді бірі сабырлы қалпынан танбаса, енді бірі қорқыныштан бойын үрей билейді. Һәм енді бірі көлік үстінде, енді бірі жаяу, енді бірі емін-еркін, енді бірінің аяқ-қолы шынжырға байла- нады, сол күні адамдардың бір тобы бақытты болса бір тобы қара бет болып, жерге қарайды. ْمُهَلاَم ْعَأ ا ْوَرُيِل – «Амалдары өздеріне көрсетілуі үшін». Жақсы немесе жаман амалдарының қарымын алу мақсатымен келеді. Келеді де, жасаған амалдарын өз көздерімен қайта көреді. Амалдары таразыға тартыла- ды. 7-8.
اًرْي َخ ٍةَّرَذ َلاَقْثِم ْلَمْعَي ْنَمَف هَرَي اًّرَش ٍةَّرَذ َلاَقْثِم ْلَمْعَي ْنَمَو هَرَي
– «Сонда кім тозаңның түйірінің салмағындай 403
Ясин сүресі, 65. 404
Тирмизи. Қиямәт 7. 405
Тәфсирул-Бәғәуи, 8-том, 502-бет. 366 Мәңгі мұғжиза жақсылық істеген болса, ол оны көреді. Ал, кім тозаңның түйірінің салмағындай жамандық істе- се, ол оны да көреді». Аяттағы ةَّرَذ
– «зәррә» – ең кіш- кентай нәрсе, атом деген мағынаға саяды. Адамның жауапкершілігінің ең кішкене түрі. Бұндағы мақсат – титтей жақсылық, яки, жамандық Аллаһ Тағаланың назарынан жоғалмайтындығын, қағыс қалмайтынын білдіру. Бұл аят адамға маңызды бір шындықты ескертуде. Ол мынау: әрбір кішкене жақсылықтың бір салмағы мен қадірі бар. Сондай-ақ жамандық та солай. Олар есепке тартылады. Сондықтан, бұл жағынан жеңілтектікпен қарамау қажет. Болар-болмас жақсылықтарға да бейқам қарамаған абзал. Өйткені, бұлар жинала келіп, таудай жақсылыққа айналмақ. Онда тұрған не бар деп кішкене күнәларды да көзге ілмеу дұрыс емес. Кішкене күнәлар да бір күні жиналып, таудай болып алдыңды кес-кестеуі мүмкін. Болар-болмас жақсылықтың өзін елеп-ескеру мәселесінде Аллаһ елшісі (с.а.с.): «Жарым
406
, – дейді. Хазіреті Айша бірде жүзімнің бір түйірін садақа қып беріп: «Осының өзінде қаншама зәредей ауырлық бар», – деген. Ол осы сөзімен кішкене садақаның өзі, адамға пайдалы болатындығын көрсеткен. Зәредей жақсылық мен жамандықтың қарымы берілетіндігін аятта айқын баян етеді. Сонымен қатар Құран осы мәселені бірнеше ұстаным арқылы былайша өреді: 406
Бухари. Әдәб 34, Зәкәт 10, Тәухид 36; Муслим. Зәкәт 66-68. 367 Құран бақтары Біріншісі: Кәпір, мүшірік және мұнафықтардың амалдары (яғни, жақсы саналған амалдары) босқа кет- кен. Ақыретте оларға ешқандай сый-сияпат берілмей- ді. Егер қандай бір сый-сияпаттары болса, осы дүниеде беріледі. Мысалы қараңыз. («Ағраф», 147; «Тәубе», 17, 67-69; «Һуд», 15-16; «Ибраһим», 18; «Кәһф», 104-105; «Нұр», 39; «Фұрқан», 23; «Зүмер», 65; «Ахқаф», 20.) Екіншісі: Жамандықтардың жазасы жасалғанына қарай беріледі. Артық та, кем де берілмейді. Алай- да, жақсылықтардың қарымы жасалғаннан әлдеқайда артығымен ұсынылады. Тіпті кей жерде жақсылықтың қарымы он есе артық, кей жерлерде де Аллаһ Тағала қанша қаласа сонша беретіндігі айтылған. Қараңыз. («Бақара», 261; «Әнғам», 160; «Жүніс», 26-27; «Нұр», 38; «Қасас», 84; «Сәбә», 37; «Мүмин», 40.) Үшіншісі: Мұсылман үлкен күнәлардан бойын аулақ салып жүрсе, кішкене күнәлары кешіріледі. Қараңыз. («Ниса», 31; «Шура», 37; «Нәжім», 32.) Төртіншісі: Салиқалы мұсылмандар есепке жеңіл тартылады. Оның жамандықтары кешіріліп, жасаған ең жақсы амалдарына қарай сый-сияпат беріледі. Қараңыз. («Анкабут», 7; «Зумер», 35; «Ахқаф», 16; «Иншиқақ», 8.)
|