Филологическая серия

1
серия
 ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ. 2014. №4
ÏÌÓ 
ÕÀÁÀÐØÛÑÛ 
ÂÅÑÒÍÈÊ ÏÃÓ
ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ СЕРИЯ
4
2014
С. Торайѓыров атындаѓы Павлодар мемлекеттік
университетініњ ѓылыми журналы
Научный журнал Павлодарского государственного
университета имени С. Торайгырова
1997 ж. ќ±рылѓан
Основан в 1997 г.

2
3
серия
 ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ. 2014. №4
ISSN 1811-1823. Вестник ПГУ
За достоверность материалов и рекламы ответственность несут авторы и рекламодатели.
Мнение авторов публикаций не всегда совпадает с мнением редакции.
Редакция оставляет за собой право на отклонение материалов.
Рукописи и дискеты не возвращаются.
При использовании материалов журнала ссылка на «Вестник ПГУ» обязательна.
© ПГУ им. С. Торайгырова
Научный журнал Павлодарского государственного университета  
имени С. Торайгырова
СВИДЕТЕЛЬСТВО
о постановке на учет средства массовой информации
№ 14210-Ж
выдано Министерством культуры, информации и общественного согласия
Республики Казахстан
4 марта 2014 года
Сарбалаев Ж. Т., к.ф.н., доцент (главный редактор)
Зейнуллина А.Ф., к.ф.н., доцент (зам. гл. редактора)
Азылбекова Г.О., к.ф.н., доцент (отв. секретарь) 
Редакционная коллегия:
Брицын В. М., д.ф.н., профессор (Украина);
Дементьев В. В., д.ф.н., профессор (Россия);
Еспенбетов А. С., д.ф.н., профессор;
Жусип К. П., д.ф.н., профессор;
Жусупов Н. К., д.ф.н., профессор;
Казимирова И. А., ст. науч. сотр. Института украинского языка
НАН, Украина; 
Маслова В. А., д.ф.н., профессор (Белоруссия);
Пименова М. В., д.ф.н., профессор (Россия);
Ыскак Д., д.ф.н., профессор;
Хасанулы Б., д.ф.н., профессор;
Нургожина Б. В. (тех. редактор).
МАЗМҰНЫ
Абдуллаева Қ. М.
Ә. Нұрпейісов прозасындағы этнографизмдер сипаты  ................................10
Агибаева С. С., Қадыров Ж. Т., Набиев Н. А., Баратова М. Н.
Ф. Оңғарсынова поэзиясындағы әлемнің ұлттық бейнесінің образдары 
мен компоненттері  ...........................................................................................18
Акошева М. Қ., Рақымжанов Қ. Х.   
Коммуникацияның вербалды емес құралдарының сөйлесу әрекетін 
адекватты емес интерпретациялау туралы  ...................................................22
Ақтанова А.
Шәкәрімнің «Мұтылғанның өмірі» поэмасының жанрлық ерекшелігі  ..........28
Андрющенко О. К., Сүйiнова Г. С. 
Ант беру  және қарғыс: экстралингвистік байланысы және орыс тіл 
мәдениетіндегі орны  ........................................................................................33
Балмағамбетова Ж. Т.  
Прецеденттілік және аударма  .........................................................................40
Баратова М. Н., Сіләмбекова Қ. С.
Мәшһүр-Жүсіп өлеңдеріндегі дін сөздерінің қолданыс ерекшеліктері  ........50
Ержанова С. Б., Сағынаева Г. Ә.
Қазіргі қазақ лирикасындағы түрлік ізденістер ...............................................56
Жүсіпов Н. Қ., Баратова М. Н., Мергалиев Д.
Мәшһүр Жүсіптің фольклорды жинау әдістері  ..............................................62
Жанұзақова Қ. Т. 
Қазіргі қазақ әдебиетіндегі романның жанрлық трансформациялануы  .......66
Жанұзақова Қ. Т., Дүйсекеева Б. Б.
Монологтың көркем шығармадағы түрлі функционалдық қызметі  ..............74
Жумабекова Б. К., Рахметова М. Р.
«Әйел» концептісінің лексика-семантикалық өрісі (Қазақ және ағылшын 
тілдері негізінде)  ..............................................................................................81
Зейнулина А. Ф.
Иса Байзақов поэмаларының көркемдік өрнегі  .............................................89
Зейнулина А. Ф.
Шәкәрім поэзиясындағы пәлсапалық ұстаным  .............................................95
Зейнулина А. Ф., Ибраева Ә. Т.
Жазушы шығармашылығындағы ұлттық мұрат пен шеберлік  ....................102
Зайкенова Р. З., Балтабаева Н. С.
Қазақ әдебиетіндегі роман-эссе жанрының дамуы  .....................................112
Ибраева А. Б., Авазбакиева Ф. Р. 
Түркі кірме сөздерінің морфемдік-морфологиялық ерекшеліктері  ............121
Қадырова Б. М., Ербол А. 
Қазақ тілі терминдерінің мәселесі  ................................................................129
Капанова Д. Е. 
Фразеологизмдердің ұлттық-мәдени ерекшеліктері  ...................................136

4
5
серия
 ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ. 2014. №4
ISSN 1811-1823. Вестник ПГУ
Қапасова Б. Қ., Муталиева Р. М.
Қазіргі қазақ прозасындағы көркем бейне философиясы  ..........................141
Капасова Б. К., Темиргалинова А. К.
Қазіргі кітапханалардың жарнамалық-ақпараттық қызметі  .........................149
Күдеринова Қ. Б. .
Қазақ емле ережелерінің қалыптасу жолдары  ............................................153
Қадыров Ж. Т., Таласпаева Ж. С., Агибаева С. С. 
С. Мұқанов шығармаларындағы мақал-мәтелдердің қолданысы  ..............159
Қоңыратбаева Ж. М.
Фразеологизмдердегі синкретизм құбылысы  ..............................................167
Мажит З. 
Аударма жасау мақсатында лексикалық семантиканы зерделеудің 
салыстыру-типологиялық аспектісі  ..............................................................175
Мейірбеков А. Қ., Елікбаев Б. К., Меирбеков А. Қ. 
Ғаламтордағы қазақ тіліндегі құттықтау және тілек мәнді 
сөйлеу актілерінің  лингвопрагматикалық аспектілері  ................................181
Мергалиев Д. М., Акпарова Г. Т.
Қазақтың фольклорлы-мифологиялық мұрасы және
халық музыкалық аспаптары  ........................................................................188
Муталиева Р. М., Қапасова Б. Қ., Жұмабекова Г. А.
М. Әуезовтің «Абай жолы» романындағы Құнанбай бейнесіне бүгінгі 
көзқарас  ..........................................................................................................192
Рахымов Б. С.
Кеңістіктің тарихи жырлардағы көркем берілісі  ...........................................197
Сарбалаев Ж. Т., Әбдіжүсіпова Б. Х.
Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының өлеңдеріндегі адамгершілік мәселелері  .....210
Сарсембаева А. Б. 
Бейнелі сөйлемшелерді аударудың лингво-мәдени ерекшеліктері  ...........217
Сарсенбаева А. С., Кулахметова М. С.
Ассоциативті эксперимент әдістемелі лингвистикалық 
зерттеулер ретінде  .........................................................................................225
Смольникова Е. И.
Ф. М. Достоевскийдiң шығармашылығының шетелдік деректері  ...............229
Таласпаева Ж. С., Қадыров Ж. Т.
Мағжан поэзиясында қолданылған сөз-символдар  ....................................237
Түйте Е. Е.
Қарым-қатынас үдерісіндегі паратілдік амалдар  .........................................243
Тюфекчиоглу Х., Жүсіпов Н. Қ., Баратова М. Н. 
Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы – сөз шебері .........................................................250
Шаймарданова С. К. 
Павел Васильевтің көркем мәнтіндегі сөз – образ – символы  ...................257
Авторлар үшін ереже ......................................................................................268
СОДЕРЖАНИЕ
Абдуллаева К. М.
Этнографизмы в прозе А. Нурпеисова  ..........................................................11
Агибаева С. С., Кадыров Ж. Т., Набиев Н. А., Баратова М. Н.
Образы-компоненты национальной картины мира 
в поэзии Ф. Онгарсыновой  ..............................................................................18
Акошева М. К., Рахимжанов К. Х. 
О невербальных средствах коммуникации как одной из причин 
неадекватной интерпретации речи .................................................................22
Актанова А.
Жанровые особенности поэмы Шакарима «Жизнь Забытого»  ....................28
Андрющенко О. К., Суюнова Г. С. 
Клятва и проклятие: экстралингвистическая связь и место в русской 
речевой культуре  .............................................................................................33
Балмагамбетова Ж. Т.  
Прецедентность и перевод  .............................................................................40
Баратова М. Н., Слямбекова К. С.
Особенности слов религии в стихотворениях Машхур-Жусипа  ..................50
Ержанова С. Б., Сагнаева Г. А.
Формы исследования в современной казахской лирике  ..............................56
Жусупов Н. К., Баратова М. Н., Мергалиев Д.
Методы используемые Машхур Жусипом в сборе фольклора  ....................62
Жанузакова К. Т. 
Жанровые трансформации романа в современной казахской прозе  .........66
Жанузакова К. Т., Дуйсекеева Б.
Значимые функции монолога в художественном произведении  .................74
Жумабекова Б. К., Рахметова М. Р.
Лексико-семантическое поле концепта «женщина» (в казахском и 
английском языках)  .........................................................................................81
Зейнулина А. Ф.
Художественное мастерство в поэмах Исы Байзакова  ................................89
Зейнулина А. Ф.
Философская концептуальность в поэзии Ш. Кудайбердиева  .....................95
Зейнулина А. Ф., Ибраева А. Т.
Национальная картина мира и мастерство в творчестве писателя  ..........102
Зайкенова Р. З., Балтабаева Н. С.
Развитие жанра романа-эссе в казахской литературе  ...............................112
Ибраева А. Б., Авазбакиева Ф. Р. 
Морфемно-морфологические особенности тюркских заимствований  ......121
Кадырова Б. М., Ербол А.
Проблемы казахской терминологии  .............................................................129
Капанова Д. Е. 
Национально-культурные особенности фразеологизма  ............................136

6
7
серия
 ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ. 2014. №4
ISSN 1811-1823. Вестник ПГУ
Капасова Б. К., Муталиева Р. М.
Философия художественного образа в современной казахской прозе  .....141
Капасова Б. К., Темиргалинова А. К.
Рекламно-информационная деятельность современной библиотеки  ......149
Кудеринова К. Б.
Пути формирования орфографических правил казахского языка  ............153
Кадыров Ж. Т., Таласпаева Ж. С., Агибаева С. С.
Особенности использования пословиц и поговорок 
в прозе С. Муканова  ......................................................................................159
Коныратбаева Ж. М.
Явление синкретизма во фразеологизмах  ..................................................167
Мажит З. 
Сопоставительно-типологический аспект изучения 
лексической семантики в переводческих целях  ..........................................175
Мейирбеков А. К., Еликбаев Б. К., Меирбеков А. К.
Лингвопрагматические аспекты речевых актов поздравления и 
пожелания казахского языка на материале интернет ресурсов  ................181
Мергалиев Д. М., Акпарова Г. Т.
Фольклорно – мифологическое наследие и народные музыкальные 
инструменты казахов  .....................................................................................188
Муталиева Р. М., Капасова Б. К., Жумабекова Г. А. 
Образ Кунанбая из романа «Путь Абая» М. Ауэзова 
в современном восприятии  ...........................................................................192
Рахимов Б. С.
Художественное отражение пространственности 
в исторических поэмах  ..................................................................................197
Сарбалаев Ж. Т., Абдижусипова Б. Х.
Вопросы человечности в поэзии М. Ж. Копеева
 
 .........................................210
Сарсембаева А. Б. 
Лингво-культурологические особенности перевода 
образных выражений  .....................................................................................217
Сарсенбаева А. С., Кулахметова М. С.
Ассоциативный эксперимент как метод 
лингвистических исследований  ................................................................... 225
Смольникова Е. И.
Зарубежные источники творчества Ф. М. Достоевского  .............................229
Таласпаева Ж. С., Кадыров Ж. Т. 
Слова-символы использованные в поэзии Магжана  ..................................237
Туйте Е. Е.
Параязыковые средства в процессе коммуникации  ...................................243
Тюфекчиоглу Х., Жусупов Н. К., Баратова М. Н.
Машхур Жусип Копеев – мастер слова  ........................................................250
Шаймарданова С. К.
Слово – образ – символ в художественном контексте 
Павла Васильева  ...........................................................................................257
Правила для авторов .....................................................................................268

8
9
серия
 ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ. 2014. №4
ISSN 1811-1823. Вестник ПГУ
CONTENT
Abdullayeva K. M.
Ethnographisms in A. Nurpeisov’s prose  ...........................................................10
Agibayeva S. S., Kadirov Z. T., Nabiev N. A., Baratova M. N.
Images and components of the national picture of the world in 
F. Ongarsinova’s poetry  .....................................................................................18
Akosheva M. K., Rakhimzhanov K. H.
About the nonverbal means of communication as one of the reasons 
of inadequate interpretation of the speech  ........................................................22
Aktanova А. 
Genre distinction of Shakarim’s poem «Life of Forgotten»  ................................28
Andryushchenko O. K., Suyunova G. S. 
Making oath and cursing: extralinguistic relation and place in the Russian 
speech culture  ...................................................................................................33
Balmagambetova Z. T.
Precedent and translation ..................................................................................40
Baratova M. N., Sliambekova K. S.
Оf words of religion in the songs of Mashur-Zhusip  ..........................................50
Erzhanova S. B., Sagnaeva G. A.
Forms of research in the modern Kazakh lyric  ..................................................56
Zhussupov N. K., Baratova M. N., Mergaliev D.
The methods used by Mashkhur Zhusip in the folklore collection  .....................62
Zhanuzakova K. T. 
Genre transformations of the novel in the modern Kazakh prose  .....................66
Zhanuzakova K. T., Duicekeeva B. 
Important functions of monologue in Kazakh literature  .....................................74
Zhumabekova B. K., Rakhmetova M. R.
Lexical-semantic field of the concept «woman» (in Kazakh and English 
languages  )  .........................................................................................................81
Zeinulina A. F.
Artistic skill in the poems of Isa Baizakov  ..........................................................89
Zeinulina A. F.
Philosophical conceptual importance in the poetry of Sh. Kudaiberdiyev  .........95
Zeinulina A. F., Ibrayeva A. T.
National worldview and skill in the writer’s creativeness  .................................102
Zaykenova R. Z., Baltabaeva N. S. 
Development of genre of novel-essay in Kazakh literature  .............................112
Ibrayeva A. B. Avazbakiyeva F. R. 
Morphemic and morphological peculiarities of Turkic borrowings 
in Polish language  ...........................................................................................121
Kadyrova B. M., Erbol A.
Problems of Kazakh terminology  .....................................................................129
Kapanova D. E.
National-cultural peculiarities of phraseological units  ......................................136
Kapasova B. K., Mutalyeva R. M. 
Philosophy of the artistic image of the modern Kazakh prose .........................141
Kapasova B. K., Temirgalinova A. K.
Promotional and informational activities of a modern library  ...........................149
Kuderinova K. B.
The ways of establishing of Kazakh spelling rules  ..........................................153
Kadyrov Zh. T., Talaspayeva Zh. S., Agibayeva S. S.
Peculiarities of using proverbs and sayings in Sabit Mukanov`s prose  ...........159
Konyratbaeva Z.
The phenomenon of syncretism in the idioms  .................................................167
Mazhit Z. 
The comparative-typological aspect of the lexical semantics 
study in translation ...........................................................................................175
Meiirbekov A. K., Elikbaev B. K., Meirbekov A. K.
The linguopragmatic aspects of speech acts of congratulation and 
wishes in Kazakh language on the online resource materials  .........................181
Mergaliev D. M., Akparova G. T.
Folklore and mythological heritage and national musical instruments 
of the kazakhs  .................................................................................................188
Mutalyeva R. M., Kapasova B. K., ZHumabekova G. A.
The character of Kunanbay in the novel of M. Auesov «Abay’s Way» 
in modern perception  .......................................................................................192
Rakhimov B. S.
Artistic reflection of spaciousness in the historical poems ...............................197
Sarbalayev Zh. T., Abdizhusipova B. Kh.
The issues of humaneness in the poetry of M. Zh. Kopeyev ...........................210
Sarsembayeva A. B.
Lingvo-culturological features of translation of vivid expressions  ....................217
Sarsenbayeva A. S., Kulakhmetova M. S.
Associative experiment as a method of linguistic research  .............................225
Smolnikova Y.
Foreign sources of creative work of  F. M. Dostoevsky  ...................................229
Talaspayeva Zh. S., Kadyrov Zh. T. 
Symbol words used in the poetry by Magzhan  ................................................237
Tuyte Y. Y.
Paralanguage means in the course of communication ....................................243
Tyufekchioglu H., Zhussupov N. K., Baratova M. N.
Mashkhur Zhussip Kopeev - master of a word  ................................................250
Shaymardanova S. K. 
Word-image-symbol in artistic context by Pavel Vasilyev  ................................257
Rules for authors ..............................................................................................268

10
11
серия
 ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ. 2014. №4
ISSN 1811-1823. Вестник ПГУ
ӘОЖ 81’1
Қ. М. Абдуллаева
С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті, Павлодар қ.
Ә. НҰРПЕЙІСОВ ПРОЗАСЫНДАҒЫ 
ЭТНОГРАФИЗМДЕР СИПАТЫ
Мақалада  Ә.  Нұрпейісов  прозасындағы  этнографизмдердің 
стильдік қызметі қарастырылады.
Кілтті сөздер: ұлт, стиль, үкілі тақия, кәмшат бөрік, жаулық, 
желек, кимешек, ою-өрнек, текемет, кілем тоқу.
Әбдіжәміл Нұрпейісов прозасында қазақ тілінің лексикалық байлығы 
молынан пайдаланылған десек, оның бір шоғырын этнографизмдер құрайды. 
Ғалым Ә. Қайдаровтың пікірінше: «Этнографизмдер – тұрмысымызда 
болған, әлі де қолданылып келе жатқан күнкөріс бұйымдарының белгілі 
бір кәсіпке, шаруашылыққа, салт-дәстүрге, әдет-ғұрыпқа, наным-сенімге, 
баспанаға,  киім-кешекке,  ішер  асқа,  туыстық  қатынаста,  ел  билеу 
ерекшелігіне, заң тәртібіне, әдеттік құқыққа байланысты қолданылатын, 
халқымыздың  тұрмыстық  және  тілдік  өзіндік  ерекшелігін  көрсететін 
арнаулы атаулар мен сөз тіркестері» [1,19]. Ғалымның ойын түйіндесек, 
этнографизмдер  дегеніміз  –  этнографиялық  заттар  мен  құбылыстардың 
атауы. Мұндай атаулар көркем әдебиетте қолданылатыны белгілі. Оны ғалым 
А. Сейілхан былайша түсіндіреді: «Этноатаулар көркем шығармада тіл мен 
әдебиеттің ғана байланысын көрсетпей, ұлттық болмыс пен ұлттық белгіні 
де танытады. Осының өзі қаламгер тілінде этномәдени фон жасаудың негізгі 
құралы»  [2,  41  б.].  Демек,  жазушы  шығармаларындағы  этнографизмдер 
ұлттық ерекшеліктерді танытатын, қазақ халқының ұлттық сипатын беретін 
лингвомәдени бірліктер болып табылады.
Біз  Ә.  Нұрпейісов  шығармаларындағы  этнографизмдерді  ғалым 
Ә.  Қайдаровтың  пікіріне  сүйене  отырып,  төмендегідей  топтарға  жіктеп 
қарастырдық:  ұлт  өкілдерінің  киіну  үрдісін  сипаттайтын  киім-кешек 
атаулары, жиһаз атауларына байланысты лингвомәдени бірліктер, қазақтың 
ас мәзірінен хабар беретін лексика, салт-дәстүрге байланысты қалыптасқан 
сөздер т.б.
Зерттеу барысында белгілі болғанындай, бұл аталған этнографизмдер 
жазушы  қолданысында  бір  жағынан  ұлттық  нақышты  көрсетсе,  екінші 
жағынан,  кейіпкер  бейнесін  ашуда  стильдік  қызмет  атқаратынын  да 
айтқымыз келеді. Енді мысалдармен ойымызды нақтыласақ:
«Алдаберген пұшпақ ішіктің омырауын ашып, тастапты. Тобылғы 
сапты  қамшы  ұстаған  қолымен  бір  бүйірін  таянып  ап,  көп  алдында 
тұмсығын көтере сөйлеп тұр» [3, 126 б.]. 
Мәтіндегі киім атауы бірінші кезекте ұлттық нақышты көрсетіп тұрса, 
екіншіден, кейіпкердің қандай ортадан шыққанын аңғартып тұр. Себебі 
көптеген  көркем  шығармалардағы  деректерге  сүйенсек,  ішік  жоғары 
әлеуметтік мәртебенің көрсеткіші саналған. Яғни хан-сұлтандар мен бай-
манаптардың  әйелдерінің  сырт  киімі  болған.  Оны  тек  дәулетті  адамдар 
ғана киген. Үшіншіден, қазақтың кей кездері тұмсығын көтере қалатын 
тәкаппарлық  мінезін,  ұлттық  психологиялық  ерекшелігін  кейіпкердің 
үстіндегі  киімі  мен  қимыл-қозғалысын  астастырып  дәл  беріп  тұр. 
Шығарманы  оқығанда,  шынында  да  көз  алдымызға  бай-манаптарының 
нағыз бейнесі елестейді.
Тағы бірер мысал: 
«Басынан сыпырылып түскен ақ жібек орамалды қайта тартып... 
Қара мақпал қамзолдың жеңін кигенше шыдамай жүгіріп шықты» [3, 58 б.]. 
«Ішке Ақбала кірді. Басында ақ жаулық. Үстінде қынамалы көк мақпал 
қамзол. Ақ торғын көйлектің етегі малынып, сызыла басып кеп қонақтың 
алдына шашақты жібек дастархан жайды» [3, 228 б.].
«Тәңірберген үстіне киіп жатқан қасқыры ішігі иығынан түсіп, аңырап 
тұрып қалды. Ақикөз жігіт оған қарауға бата алмады. Тәңірберген өң мен 
түстің арасында дел-сал күйде шанаға отырды. Жол бойы үнсіз салбырап 
өз ойына өзі уланып келе жатты. Татар байынан есіткен сұмдықты тісінен 
шығармады» [3, 79 б.].
Мұнда да кейіпкерлердің киім кию үлгісі мен қимыл-қозғалыстары қоса 
өрілген. Бірінші сөйлемдегі кейіпкердің асығыс қимылы оның шыдамсыздық 
әдетін  танытып  тұрса,  екінші  сөйлемдегі  кейіпкердің  баяу  қимылы  бай 
ауылдың  маңғаз  бәйбішесінің  бейнесін  елестетеді.  Соңғы  сөйлемде 
кейіпкердің оқыс жағдай үстіндегі ішкі психологиялық күйі суреттелген.
Сондай-ақ  киім-кешек  атаулары  қазақ  қоғамының  әлеуметтік 
ерекшеліктерін де танытқан. Әсіресе, әйел затының бас киімдерін ерекше 
атауға болады. Себебі қазақ қыздары мен әйел-аналарының, оның ішінде 
тұрмысқа жаңа шыққан жас әйелдің, дүниеге сәби әкелген ана мен салиқалы 
жасқа жеткен бәйбішенің бас киімдерінде өзіндік ерекшеліктері болған. 
Мәселен, қыздар бастарына үкілі тақия, кәмшат бөрік кисе, әйел-аналарымыз 
жаулық, желек, кимешек сияқты киімдерді жас ерекшеліктеріне қарай киген. 
Сырт көрген адам оларды бас киімдерінен ажырататын болған. Мысалы: 
«Үй алдындағы сай бойынан бұлаң еткен үкі шоғын көріп, жалт қарап 
еді, камшат бөркін бір шекесіне сәндеп киген қара торы қыз кішкентай 
қошақанды бауырына қысып отырып, сай бойының жас көгін жұлып беріп 
жатыр екен» [3,135 б.].