§6. Үғымдарды лексикалық тұрғыдан

Қазіргі ағылшын тіліндегі ас-суды жағымсыз бағалау ұғымы (дәмсіз 
сөзі) егжей-тегжейлі талданбады. Өйткені ұғымның лексикалық да- 
муы тым жұтаң екенін байқадық. Аталмыш ұғым негізінен not good 
(жақсы емес) деген тіркес арқылы бейнеленеді. Ұғымды эмоционал- 
ды бағалау коннотацияларында біршама дәл беретін монолексе- 
малық bad (жаман) сөзі қолданылмайды екен. Заманауи ағылшын 
қоғамындағы мәдени-этикалыңталапқа сай астуралы жағымсыз сөз 
айтуға болмайды, сондықтан бұл ұғым лексикалық тұрғыдан жетіл- 
мей қалған. Қарастырған материалдардың ешқайсысында дәмсіз 
ұғымын білдіретін сөзді кездестіре алмадық.
Асқа жағымды баға беруде қолданылатын «дәмді» ұғымы 
қазіргі ағылшын және америка әдебиеттерінде барынша айшықты 
етіп берілген. Бұл ұғым егжей-тегжейлі талданып, лексикалық 
тұрғыдан саналуан тәсілмен ұсынылған. «Дәмді» ұғымын беруде 
жиі қолданылатын good /жақсы/ сөзімен қатар delicious (өте дәмді), 
nice (ұнамды), excellent (өте жақсы), perfect (мінсіз), fine (тамаша), 
splendid (керемет), appetizing (дәмі тіл үйірер), beautiful (ғажап), 
savoury (татымды) деген сөздермен тіркесе қолданылады. Ас-суды 
мақтау (тіпті дәмді болмаса да) өркениетті қоғамдағы мәдени нор- 
малардың бірі. Ал ас туралы жағымсыз сөз айту, керісінше, әбестік 
болып көрінеді.
Аталмыш этикалық талап қазіргі ағылшын тілінде тікелей бей- 
неленіп, ас-суға жағымды баға беру ұғымы антонимдік ұғымы- 
на қарағанда, лексикалық турғыдан бай әрі саналуан сөздермен 
өрнектелген. Жиналған материалды симтоматикалық әдіспен сұ- 
рыптағанда мысалдардың 94%-ы жағымды бағалау ұғымын бейне- 
легені анықталды.
Сөйлеудің әлеуметтік аясына, жағдаят контексіне жүргізген зерт- 
теулеріміз кезінде де біршама қызық нәрселерді байқадық. Мәсе- 
лен, ас-суға баға беру негізінен ауқатты адамдарға, яғни қоғам- 
ның жоғары және орта тап өкілдеріне тән екені, олардың «асыра 
бағалауға» (overstatement) бейім келетіні белгілі болды. Кедейлер, 
қоғамның төменгі тап өкілдері керісінше ас-суға деген қатынаста- 
рын өте сирек білдіріп, «бағалай алмаушылық» (understatement) 
танытады екен. Екі жағдайға да түсінік беру қиынға соқпайды. 
Қоғамның ауқатты бөлігі үшін тамақ ішу - табиғи қажеттілік қана 
емес, сонымен қатар әлеуметтік дәстүр, қоғам өміріндегі маңызды 
құбылыс. Сондықтан олар үшін тамақ сапасының да мәні зор.
Қоғамның ауқатты бөлігінің асқа баға беруі (немесе тамақта- 
нуы), лексикалық саналуандылығымен, реңктерінің көптүрлілігі- 
мен ерекшеленеді.
The feature of the feast was red mullet. This delectable fish brought 
from considerable distance in a state of almost perfect preservation was
6-264
81

first fried, the boned, then served in ice according to a recipe known to a 
few men of the world (J. Galsworthy) /Мерекелік кеш бағдарламасы- 
ның сәнін келтірген қызыл тікенді балық болды. Алыстан жеткізіл- 
геніне қарамастан, тамаша сақталған. Дәмі тіл үйіретін бұл балык, 
алдымен қуырылып, қылтанақтарынан тазартылады екен. Сонан 
соң оны мұз үстіне қойып тартады. Бүлай дайындау тәсілін әлемде 
санаулы адам ғана біледі деседі (Дж. Голсуорси)/.

жүктеу/скачать 11,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: