Коммуникация
жүктеу/скачать 11,31 Mb. Pdf көрінісі
|
| мемлекеттің азаматтары секілді. Бәлкім, солай да шығар ? Тіпті
радио және телевидениедегі бағдарламалардың аты да сондай түсініксіз, шетелдік ойлап тапқандай: «Телемикст», «Бомонд», «Военноеревю», «Тинко», «Евромикс», «Телетайп», «Поп-магазин». Міне, кірме сөздердің тасқыны басталған кездің тағы бір куәсі. «Третье сословие» газеті (1993, № 1, авторсыз) - Мәскеу туралы: Маймылдық еліктеу синдромы астананың көшелерінен де көрініс тауыпты. Ақымақтың ағынан жарылуымен «жаңа сол- шылдар» өздерінің «білімділігін» паш етуде. «Шоп», «нонстоп», «литл бар» секілді әлем-жәлемдеріңіз жай сөзбен айтқанда, ло ток, ларек, забегаловка сөздеріне өзін агылшын королевасы сезін- ген көпестерге түрлі-түсті юбка кигізгендей эсер етеді екен. Сол газетте Сергей Краюхин Петербург жайлы: Мүнда ондаған жылдар бойы өмір сүретініме қарамастан, біраз уақыттан бері Невский даңғылын танымай қалдым. Сырттан кел- ген гастролерлер мен шетелдіктер үшін ондағы үйлер ЛАНКОМ», «АЛИВЕКТ», «БАБИЛОН», «Доктор Эткер»... жазуларымен алыстан мен мундалайды, тіпті дүкендердің ағылшын тіліндегі атауы шет- тілдік сүйемелдеумен беріледі: «Арт-шоп St. Petersburg». Алты жылдан соң, 1998 жылдың қарашасында, курскілік В. Пше ничных «Рашен-инглиш» («Советская Россия», 1998, № 139) мақа- ласында осы таңырыпта әңгіме қозғайды: «Газеттер мен журналдарды ашыңызшы. Олардың беттерін- де «Парламенттегі конфронтация» («конфронтация в парла менте»), «маркетингтегі рэкет» («рэкет в маркетинге»), «биз- нестегі менеджмент» («менеджмент в бизнесе») сөздерімен берілген мақалалар қаптап кетті. Қандай ақылды екеніңізді байқадыңыз ба? Әрине, баспасөзде мәселе дүкендердегідей (оның маңдайшасында «шоп намбу ван» деген жазулар іліне бастады, бүл бар болғаны №1 дүкен деген мағынаны ғана береді) жағдайға дейін жол беріле қойған жоқ, дегенмен әдеби орыс тілі күн өткен сайын сарқылып барады». Шынымен де, кірме сөздердің арасында «кембағал ағылшын» («изуродованный английский» сол В. Пшеничныхтың өз сөзі) сөз- дері өте көп. Курскіде - намбу ван болса, Мәскеудегі «Октябрьская» метро стансасының жанында найт шоптың орнына шоп найт сөзі тұр, яғни «түнгі дүкен» сөзінің орнына «дүкен түні» сөзі қолданылған. Бөтен тіл ғой, септелушінің орны ауысып тур. Кірме сөздердің көпшілігі формасы жағынан емес, мазмұны турғысынан кембағалдыққа ұшырайды. Қаланың шетіндегі Сер- пуховтағы тауықтың қорасындай үсқынсыз киоскідегі жазу: супер- маркет. Бұл әзіл емес, бул сөздің мәнін білмеушіліктің салдары. Бөтен тіл ғой. Калуга облысындағы Боровск қаласының маңындағы бос алаң- қайда боялмаған металл үйшік тұр, ал маңдайшасындағы жазуы өте керемет: Еуропалык, сервис. Шиномонтаж. Тіл - мәдениет айнасы. Алайда уақыт та өзгереді, тіпті «Рашен-инглиш» мақаласында да, «Советская Россия» газетіндегі автор да аяқасты аңтала кетуді жөн көреді: әрине, мен оған қарсы емеспін, мүлдем қолданбайық деп отырған жоқпын: Көптеген шетелдік сөз орыс тіліне енгелі де, мықтап орнық- қалы да, тіпті бөтен емес, өзіміздің сөз ретінде қабылданғалы да біраз болды. Керісінше, телефонды «узақпен байланысушы» (дальнеговорник) немесе микроскопты «усақты көруші» (мелко- смотритель) деп атағандарды ақымаққа балайтын кез келді! Тіл дегеніміз, көк майсаны manman салынған сүрлеу секілді, ортасы- нан қақ бөл де өте бер, бұйрыққа сай емес, қалай тиімді солай жур. Тікушақтың орнын геликоптер алмастыра алмады ғой. Ал дельтаплан крылолетті, парикмахер брадобрейді жеңіп шық- ты. Мотель қонақүйлермен, барлар тіскебасарлармен (закусоч ный) ың-шыңсыз қоңсы қонуда. Әрине, аузымнан ақ көбік аққан- ша дүкеннің (магазин) (бул да кірме сөз, бірақ оның көнеден келе жатқаны соншалық, әлдеқашан орыстікі болып кеткен) шоптан немесе бутиктен артық екенін дәлелдейін деп отырған жоқпын. Мәселе басқада: әдеби орыс тілінің тазалығын сақтайтын біреу болуы керек қой! Екі ғасыр бурын орыс тілі мүлдем болмады: орыс тілі қарапайым журттың тілі деп саналды, «ақсүйектер» өзара жат тілде сөйлесті, өзге халықтардың тілінде оқып, жазды. Ло моносов, Державин, Пушкин секілді ондаған батыл данамыздың арқасында біз бар байлығымыз - улттық әдебиетті жасап, сақ- тауға мумкіндік алдық! Жылдар жылжуда, 2003 жыл да аяқталып, кітап баспадан қайта шығаруға дайын болды. Бірақ кірме сөздердің тасқыны, негізінен американизмдер, толастар емес, керісінше, өсуде. Интернеттің таралу қарқыны бұл үдерісті одан сайын күшейтіп жатыр. Интернеттен бизнес пен менеджмент те қалысар емес. «О юзерах, джобберах и бизнес-ланчах» мақаласының авторы Ирина Короткина пародия мен әзілге толы мәтіндерден мысал кел- тіреді. Шын мәнісінде, бұл қазіргі Ресейдегі шынайы қарым-қаты- настың көрінісі болып тур. Міне, оның әлеуметтік өмірдің әртүрлі саласына қатысы бар материалы: 1. Интернет: «Хотел тут в чате посидеть, только приконнектился, зашел на сайт - и траффик-то неплохой, - так комп глючит, и коннект накрывается... То ли модем менять, то ли драйвера новые ставить», - парнишка вздыхает, а его собеседник сочувственно кивает и поддер живает беседу о винде, ламерах, сидюшниках и флопоглотах». 2. Бизнес: «Наша холдинговая компания выдала чартер на хай- ринг по фьючерсному контракту не тому дилеру. Теперь нам грозит форфейтинг». 3. Наука: «Структурирование генерирования и тестирования проблемы есть процесс альтернативных концептуализаций проб лемной ситуации». (Великобритания и Россия 2003. 450 лет дипло матических отношений, сс. 16-17). Бұл жағдайда таңғалдыратын бір жайт: Ресейдегі ағылшын тілін білмейтін жұрт газеттерді қалай оқиды, БАҚ-ты қалай пайдаланады? Мәселе тек юзерлер мен джобберлерде емес. Төменде Владимир Михеевтің «За что русские любят англичан» мақаласынан келтіріл- ген үзіндіні байқап көрелік: Британия әдебиетінің персонаждары сені «аңсүйектердің жиынында» отырғандай күйге түсіреді. Осы күймен сен көптеген дүниені тұздығымен қабылдай бастайды екенсің. Бәріне болмаса да, біраз елігіп, басың айналады. Турмыстық ырым-жоралғы деген осы ма? (Великобритания и Россия 2003. 450 лет дипломати ческих отношений. С.21). «С щепоткой солью» (неге «со»-ның орны- на, «с» тур)? Жарайды, менің 50 жылдан астам ағылшын тілін үйреніп жүрген тәжірибем бар, сол себепті де «with a pinch of salt» фраза- сымен таныспын. Ал қалған орыстілді халық қалай түсінеді? Кірме сөздердің лексика мен фразеологияға дендеп енгені бы- лай турсын, фонетиканы, морфология мен синтаксисті де қамтып, тереңдеп барады. Шынымен де, бундай ағылшын, дурысырағы, герман тілдері моделінің сөздердің мәнін жойып, түбірлерді жақындатуы тым жиілеп кетті: стресс ситуация ( орыстіліндегі стрессовая ситуация қурылымының орнына), быстросуп, кофе-пауза, бизнес-ланч т.с.с. 1998 жылы ММУ қабырғасында ілінген хабарландыру былай жазылған: ATTENTION Әлеуетті «өлі жандар»! Жатақханадан (тегін) орын алуға қуқы бар, бірақ әлі де тіркеліп улгірмеген, ерекше көңілді, өте-мөте жумысбасты, бірақ үнемі қур- метті студенттер, үлкен өтініш, тезірек хабарлассаңыздар екен! жүктеу/скачать 11,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|