Методические рекомендации для педагогов-ассистентов по сопровождению

25 
Ресей авторлары оқытушылардың қолдауымен олардың қызметінің басым 
бағыттарын айқындауды кәсіби мамандықтардың әр маманның ерекшеліктеріне 
сәйкес нақты бөлуін ұсынады: 
- 
әлеуметтік және психологиялық қызметтердің басшысы: инклюзивті 
процестің мақсаттарын жүзеге асыру үшін қажетті шараларды жоспарлап, 
құқықтық реттеу, инклюзивті тәжірибесін, мамандар мен педагогтардың кәсіби 
шекаралары құзыретін қамтамасыз ету, инклюзивті тәжірибенің басым 
мақсаттарын іске асыруды басты назарда ұстау; 
- 
педагог-психологтың жұмысы, міндеттері мен жауапкершіліктері, 
бірлескен сабақтар мен сыныптан тыс іс-шараларды бөлу, психологиялық 
диагностика нәтижелері туралы бірлескен жұмыс жоспарын дайындау, 
мұғалімдерді хабардар ету; 
- 
логопедтің қызметі диагностика нәтижелерін талқылау мен «мұғалім - 
логопед» сабақтарын жүргізу әдістеріне бағытталған; 
- 
дефектолог «мұғалім-дефектолог» болып жұптық сабақ жоспарлаумен 
айналысады, әдістемелер бойынша оқытушыға нұсқауларды береді, бірге 
нәтижелерін талқылайды; 
- 
әдіскерге инклюзивті тәжірибелерді, педагогтердің кәсіби қоғамдастығы 
енгізген оқу жоспарын, құрылымын, инклюзивті білім беру бойынша оқыту 
жүйесін ақпараттандыру міндеті беріледі; 
- 
тьютор қызметі сабақтан тыс іс-шаралар кезінде бірлескен жұмыс 
бағдарламасын әзірлеу және сабақтан тыс инклюзивті практика субъектілеріне 
қатысты функционалдық рөлдерін тарату болып табылады [16]. 
Қазіргі заманғы ресейлік заңнама, сондай-ақ халықаралық-құқықтық 
актілер әрбір адамның мәдени-этникалық, діни, жыныстық, нәсілдік немесе 
тілдік қатынастағы, әлеуметтік тегіне, материалдық жағдайына, денсаулық 
жағдайына, босқындық жағдайының болуы, мигрант, ішкі жер аударылған адам 
және басқа жағдайға қарамастан қандай да бір себептермен оған қатысты 
кемсітуге жол бермейтін білім беру құқығын растайды.
Ресейде инклюзивті білім беру мәселесіне осы ғасырдың алғашқы 
жылдарында үлкен көңіл бөлінді. 2009 жылы Мәскеу қалалық психологиялық-
педагогикалық университеті инклюзивті білім беру проблемалары институтын 
құрды. 2010 жылы инклюзивті білім беру тұжырымдамасы «Біздің жаңа 
мектеп» ұлттық білім беру бастамасында, 2012 жылы «2012-2017 жылдардағы 
балаларға арналған Ұлттық іс-қимыл стратегиясында», сондай-ақ 2013 жылғы 1 
қыркүйекте күшіне енген «Ресей Федерациясындағы Білім туралы» жаңа заңда 
көрініс тапты. 
Осы заңға сәйкес, инклюзивті білім беру - бұл барлық білім алушыларға 
ерекше білім беруге қажеттілігі мен жеке мүмкіндіктерінің алуан түрлерін 
ескере отырып, білім алуға тең қол жеткізуді қамтамасыз ету.
Заңның баптары мүгедектігі бар балалардың, соның ішінде мүмкіндігі 
шектеулі балалардың қажеттіліктерін ескере отырып, сапалы білім алу құқығын 
бекітетін (мысалы, 42, 55, 59, 79) мүмкіндіктерді қамтиды. Заң білім берудің 

26 
жалпы қолжетімділігін, білім беру жүйесінде оқушыларды дамыту мен 
оқытудың деңгейлері мен сипаттамаларына бейімделуін белгілейді.
42-
бап жалпы негізгі білім беру бағдарламаларын меңгеру, даму және 
әлеуметтік бейімдеу, қиындықтарға тап болған білім алушыларға 
психологиялық, педагогикалық, медициналық және әлеуметтік көмек көрсетуді 
қамтамасыз етеді.
79-
бап мүгедектерді оқытуды ұйымдастыру үшін жағдайлар жасайды.
Ресей Федерациясы Үкіметінің 2008 жылғы 17 қарашадағы № 1662-р сәйкес 
Ресей Федерациясының 2020 жылға дейінгі кезеңге арналған ұзақ мерзімді 
әлеуметтік-экономикалық дамуының тұжырымдамасын бекітті, оның 
шеңберінде білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың стратегиялық 
мақсаты қалыптастырылды: инновациялық экономикалық даму талаптарына 
жауап беретін сапалы білімнің қолжетімділігін арттыру, қоғамның және әрбір 
азаматтың қажеттіліктері. ресейлік білім беру жүйесінің институттарын 
жаңғыртудың негізгі міндеттері: 
- 
балалардың тұрғылықты жеріне, денсаулық жағдайына, әлеуметтік 
мәртебесіне қарамастан ерте дамуын қамтамасыз ететін білім беру 
қызметтерінің жүйесін құру; 
- 
мүмкіндігі шектеулі жандарға сапалы білім алуға және табысты 
әлеуметтендіруге қол жеткізуге мүмкіндік беретін білім беру ортасын құру. 
Ресейде заманауи инновациялық білім беру ортасын ұйымдастырудың 
ерекшелігі елдегі білім беру жүйесінде теңдесі жоқ тьюторлық институттың 
пайда болуы. 2008 жылдың 5 мамырында Ресей Федерациясының Денсаулық 
сақтау және әлеуметтік даму министрлігінің бұйрығымен Ресей 
Федерациясындағы тьютор қызметі бекітілді және Ресейдің білім беру жүйесіне 
енгізілді. Мамандықтар тізіміне «Тьютор» мамандығы енгізілді, біліктілігі және 
осы мамандықтың басқа да сипаттамалары анықталды. 2012 жылы «Тьютор» 
мамандығы бойынша кәсіптік стандарттар қабылданды, біліктілік 
сипаттамалары енгізілді, жалақы мөлшеріне педагогикалық жұмыстың 
сағаттары қабылданды. 2011 жылдан бастап «Tьюторлық қолдау» журналы 
жарияланды [17].
Сонымен бірге, репетиторлық технологияның білім беру жүйесінің 
барлық деңгейлерімен бірге жүретінін атап өту маңызды. Оларды жүзеге асыру 
үздіксіз білім берудің түбегейлі жаңа жүйесін қалыптастыру шеңберінде 
«Біздің жаңа мектеп» атты білім беру саласындағы ұлттық бастаманың
«тұрақты жаңару, сұранысты даралау және оны қанағаттандыру мүмкіндіктері» 
міндеттерін шешуге мүмкіндік береді»
[18]. 
Оқу процесіне тартылған қатысушылардың өзара қарым-қатынас тәсілі 
және қызмет түрі: онлайн-тьюторлық, стратегиялық тактикалық, студенттік 
тьюторлық, топтық тьюторлық, жеке тьюторлық, проблемалық жағдаяттағы 
тьюторлық, академиялық дайындық, үйдегі тьюторлық, жекеменшік тьюторлық 
бағыттары бар [19].
Ең перспективалы түрлер - компьютерлік және интернет-технологияларға 
негізделген онлайн-тьюторлық және қазіргі уақытта ғылым мен қоғам 

27 
дамуының бағыттарының бірі оқу процесінде өзара тиімді іс-қимыл болып 
табылады. 
Кәсіптік орта білім беруде, тьюторлық тәжірибе әлі кең таралмаған. 
Кейбір колледждерде ғана «тьютор» мамандығы бар [20].
Тьютор қызметінің негізгі қызметі дәрістер мен практикалық жаттығулар 
барысында, және білім беру ресурстарын, тәлімгерлік оқу материалдарын беру 
емес, қазіргі заманғы жоғары оқу орнында әлдеқайда белсенді, жоғары білім 
тьюторлық технологиясымен ықпал етіп; мұғалім студентті жеке оқытуда 
жолбасшы болады.
Репетиторлық қызметтің негізі жеке жетістіктерге бағдарланған 
оқушыларды оқытуға арналған қолайлы орта құрудан тұрады. Сондықтан, 
тьютордың негізгі міндеті студентке әрдайым жаңарып және жаңартылып 
жатқан жеке білім беру бағдарламасын құруға көмектесу болып табылады. 
Қазіргі тәрбиеші арнайы және жалпы құзыреттілікті біріктіруі керек [20].
2010 жылғы 26 тамызда Ресей Федерациясының Денсаулық сақтау және 
әлеуметтік даму министрлігі «білім беру қызметкерлерінің біліктілік 
сипаттамалары» бөлімінде тьютордың мынадай міндеттерін анықтайды: 
- 
олардың танымдық мүдделерін анықтау, құру және дамыту 
студенттермен жеке жұмыс процесін ұйымдастырады; 
- 
мектепке дейінгі білім беру және оқу саласындағы олардың жеке 
қолдауын ұйымдастыру; 
- 
өзін-өзі оқыту үшін білім алушылардың ақпаратты іздеуін үйлестіреді; 
- 
олардың тұлғасын қалыптастыру жүзеге асады (болашақ мақсаттар құру 
үшін оқыту процесіне жеке тапсырыс тұжырымдау, олардың түсінуіне 
көмектеседі); 
- 
білім алушылармен бірге жүзеге асыру және оның мақсаттарына жету 
үшін ресурстардың барлық түрлерін бағалайды; 
- 
білім алушылардың танымдық қызығушылығын және бейіналды 
дайындық және бейіндік оқыту бағыттарының өзара байланысын үйлестіреді: 
оқытылатын пәндік және бағдарлық курстар тізімі мен әдістемесін, ақпараттық-
кеңес беру жұмысын, кәсіптік бағдарлау жүйесін анықтайды, осы қатынас үшін 
оңтайлы ұйымдастыру құрылымын таңдайды; 
- 
білім беру стратегиясын саналы таңдауда, өз бетінше білім алу 
процесінің проблемалары мен қиындықтарын жеңуде білім алушыға көмек 
көрсетеді; 
- 
оқыту процесін нақты дараландыру үшін жағдайлар жасайды (жеке оқу 
жоспарларын жасау және жеке кәсіптік білім беру траекторияларын 
жоспарлау); 
- 
білім алушыларды дайындаудың федералдық мемлекеттік білім беру 
стандартының талаптарына сәйкес келетін деңгейін қамтамасыз етеді, білім 
алушылармен бірлесіп, оның әрекетін және оқытудағы стратегиясын 
таңдауына, жеке оқу жоспарларын түзетуге бағытталған нәтижелеріне 
рефлексивті талдау жүргізеді; 

28 
- 
жеке оқу жоспарын түзету үшін білім алушының мұғалімдермен және 
басқа да педагогикалық қызметкерлермен өзара іс-қимыл әрекетін 
ұйымдастырады, оның қызығушылықтарын ескере отырып, шығармашылық 
әлеуетін түрлендіруге, жобалау және ғылыми-зерттеу әрекетіне қатысуына 
көмектеседі; 
- 
білім алушылардың, оның ішінде кіші және орта мектеп 
жасындағылардың танымдық қызығушылықтарын анықтау, қалыптастыру және 
дамыту, білім алушылардың жеке оқу (білім беру) жоспарларын құрастыру, 
түзеу бойынша ата-аналармен, оларды алмастыратын адамдармен өзара іс-
қимыл жасауды ұйымдастырады, олармен осы жоспарларды іске асыру барысы 
мен нәтижелерін талдайды және талқылайды;
- 
білім алушылардың өз бетімен білім алу жолдарын таңдауының 
қалыптасу процесі динамикасына мониторинг жүргізуді жүзеге асырады; 
- 
білім алушымен (білім алушылар тобымен) коммуникацияның әртүрлі 
технологиялары мен тәсілдерін пайдаланып бірлесіп әрекет етуді сапалы іске 
асыру үшін электрондық формаларды (интернет-технологияларды) қоса 
алғанда, оқудағы қиындықтарды жою, жеке қажеттіліктерді түзеу, қабілеттері 
мен мүмкіндіктерін дамыту және іске асыру мәселелері бойынша білім 
алушылар мен ата-аналар (оларды алмастыратын адамдар) үшін жеке және 
топтық консультациялар ұйымдастырады; 
- 
даму перспективаларына және оның ауқымын кеңейту мүмкіндіктеріне 
талдау жасап, білім алушының танымдық қызығушылығына қолдау көрсетеді; 
- 
танымдық қызығушылығын басқа қызығушылықтармен, оқыту 
пәндерімен синтездейді; 
- 
білім алушының шығармашылық әлеуетін және танымдық 
белсенділігін едәуір толық іске асыруға ықпал етеді; 
- 
педагогикалық, әдістемелік кеңестердің жұмысына, әдістемелік 
жұмыстың басқа да түрлеріне, ата-аналар жиналыстарын, сауықтыру, тәрбиелік 
және білім беру мекемесінің білім беру бағдарламасымен көзделген басқа да іс-
шараларды дайындауға және өткізуге, білім алушылардың ата-аналарына 
(оларды алмастыратын адамдарға) әдістемелік және консултациялық көмек 
ұйымдастыруға және өткізуге қатысады; 
- 
білім алушылардың білім беру деңгейіне (білім беру шегі) қол 
жеткізуін және растауын қамтамасыз етеді және талдайды; 
- 
білім алушылардың өзін-өзі анықтау табыстылығын, біліктерді 
меңгеруін, 
шығармашылық 
қызмет 
тәжірибесін, 
компьютерлік 
технологияларды, оның ішінде мәтіндік редакторлар мен электрондық 
кестелерді өз қызметінде пайдаланып, білім алушылардың танымдық 
қызығушылығын дамытуын ескере отырып, білім беру (жеке және білім беру 
мекемесінің) бағдарламасын құру мен іске асыру тиімділігін бақылайды және 
бағалайды; 
- 
білім беру процесі кезінде білім алушылардың өмірі мен денсаулығын 
сақтауды қамтамасыз етеді; 
- 
еңбекті қорғау және өрт қауіпсіздігі қағидаларын орындайды. 

29 
Білуі тиіс: Ресей Федерациясының білім беру жүйесін дамытудың басым 
бағыттары; білім беру, дене шынықтыру-спорт қызметін регламенттейтін 
заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық актілер; Балалардың құқықтары 
туралы конвенция; педагогика, балалар, жас ерекшеліктері және әлеуметтік 
психология негіздері; қарым-қатынастар психологиясы, балалар мен 
жасөспірімдердің жеке және жас ерекшеліктері, жас ерекшеліктері 
физиологиясы, мектеп гигиенасы; білім алушылардың қызметіне монитринг 
жүргізудің әдістері мен нысандары; педагогикалық этика; тәрбие жұмысының, 
білім алушылардың бос уақытын ұйымдастырудың теориясы мен әдістемесі; 
ашық білім беру технологиялары және тьюторлық технологиялар; білім беру 
жүйелерін басқару әдістері; өнімдік, саралап, дамыта оқытудың, біліктілік 
тәсілін іске асырудың заманауи педагогикалық технологиялары; әртүрлі 
жастағы білім алушылармен және олардың ата-аналарымен (оларды 
алмастыратын адамдармен), жұмыстағы әріптестермен байланыс орнату, өз 
ұстанымына сендіру, дәлелдеу әдістері; кикілжің жағдайлардың себептерін 
диагностикалау, олардың алдын алу және шешу технологиялары; экология, 
экономика, құқық, әлеуметтану негіздері; білім беру мекемесінің қаржы-
шаруашылық қызметін ұйымдастыру; әкімшілік, еңбек заңнамасы; мәтіндік 
редакторлармен, электрондық кестелермен, электрондық поштамен және 
браузерлермен, мультимедиялық жабдықпен жұмыс істеу негіздері; білім беру 
мекемесінің ішкі еңбек тәртібі қағидалары; еңбекті және өрт қауіпсіздігін 
сақтау қағидалары. 
Біліктілікке қойылатын талаптар. Дайындықтың «Білім беру және 
педагогика» бағыты бойынша жоғары кәсіби білімі мен кемінде 2 жыл 
педагогикалық жұмыс өтілінің болуы. 
Осылайша, 
білім 
беру 
жүйесі 
тұлғаның 
құндылықтарына, 
қажеттіліктеріне және қызығушылықтарына ұдайы жүгініп отырады, 
сондықтан педагогтың қызметі оның кәсіптік құзыреттілігін нақтылауды және 
кеңейтуді меңзейді, соның нәтижесінде басшылықтан тьюторлыққа ауысу 
байқалады. 
Тьюторлық қолдау 
технологиялары үздіксіз білім 
берудің 
принципиалды жаңа жүйесін қалыптастыру шеңберінде «ұдайы жаңартуды, 
оның сұранысын және қанағаттандыру мүмкіндіктерін дараландыруды» 
болжайтын, «Біздің жаңа мектеп» ұлттық білім беру бастамасында ұсынылған 
міндеттерді шешуге мүмкіндік береді. Бұл ретте, осындай білім берудің негізгі 
сипаттамасы білім беру және түрлі технологияларды қолдану ғана емес, 
сонымен қатар шығармашылық құзыреттіліктерді, «қайта оқытуға» даярлықты 
қалыптастыру, «бүкіл өмір бойы оқи білу, кәсіби жолын таңдау және жаңарта 
білу» болып табылады [19]. 
Ресейде 
тьюторлық 
қолдауды 
ұйымдастыру 
саласында
И.В. Карпенкованың зерттеулері мен әдістемелік әзірлемелері зерделеу үшін 
үлкен қызығушылық тудырады, оның тұжырымдауынша, инклюзия – бұл жас 
ұрпақтың білім алуын ұйымдастырудағы көнерген түсініктер мен тәсілдерге 
байланысты жинақталған проблемаларды жеңу мүмкіндігі. Оның пікірінше, 

30 
бүгінгі күні білім беру кеңістігінде қалыптасқан жағдай жаңа педагогикалық 
ұстаным –инклюзивті мектепте тьютор қалыптастыру үшін қолайлы. Дамуында 
ерекшеліктері бар бала (немесе осындай бала оқитын топ) үшін тьютор – бұл 
ресурс, соның арқасында дамуында ерекшеліктері бар балада біршама жоғары 
білім беру және әлеуметтік деңгейге көтерілу мүмкіндігі пайда болады.
Автордың айтуынша, тьютор инклюзивті ұйымда білім беру процесін 
одан да тиімді етуге көмектеседі. Мәні бойынша, бұл оның борышы. Қазіргі 
заманғы ресейлік білім беру үшін инклюзивті практиканы іске асыратын білім 
беру ұйымындағы тьютордың ұстанымы әзірге инновациялық болып табылады. 
Денсаулық мүмкіндіктері шектеулі оқушылар ересектердің тарапынан өздеріне 
көп көңіл бөлуді талап ететіні анық.
Сондықтан, бүгінгі күні, көптеген мектептерде денсаулық мүмкіндіктері 
шектеулі балаларды тьюторлық қолдауды ұйымдастыру тәжірибесі жеткіліксіз. 
Тьюторлық құзыреті бар маманды табу бұрынғыдай қиын. Инклюзияны 
сауатты ұйымдастыруға мүмкіндік беретін құжат ретінде «Білім туралы» Заңға 
мұқият көңіл бөлу білім беру ұйымына баратын балалардың барлығы 
жоспарланып отырған оқыту нәтижелеріне қол жеткізе алмайды деген фактімен 
байланысты мұғалімдер мен оқытушылардың үрейін болдырмауға мүмкіндік 
береді. Сондай-ақ ПМПК денсаулығының мүмкіндіктері шектеулі бала деген 
жағдайға сәйкес балалардың барлығына тьютор ұсына бермейді. Тьюторлық 
қолдау қағидаттарына сүйену мұғалімге денсаулық мүмкіндіктері шектеулі 
оқушының оқу әрекетін бұдан да тиімді ұйымдастыруға мүмкіндік береді [20]. 
Бұдан әрі автор даму ерекшеліктері бар оқушы үшін оқу процесіне 
тьютор енгізу кезіндегі маңызды ерекшеліктерді бөліп көрсетеді.
1. Барлық мұғалімдер бірдей өзінің сабақтарында басқа маманның 
қатысатынына дайын емес. Мұғалім жоғары эмоционалдық қобалжуды сезінеді.
2. Мұғалім тьютордың жұмысының мәнін әлі де анық түсінбейді. 
Көптеген мұғалімдер тьютор арбаны (егер бала арбамен жүретін болса) алып 
жүруге немесе барлық жерде баланы қолынан жетектеп жүруге тиіс деп 
есептейді.
Бұл ретте олар тьютордың кәсіби дайындығын дамуында ерекшеліктері 
бар бала үшін білім беру ресурсы ретінде пайдаланбайды. Басқа жағдайларда 
мұғалім тьюторға қамқорлығындағы балаға сабақ үстінде не істеу керектігін 
түсіндіреді деген болжаммен жүгінеді, бірақ оқушымен тікелей байланысқа 
түспейді, осылайша оны өзінің назарынан тыс қалдырады.
Егер мұғалім тьютормен бірге білім беру процесінің сапасы үшін 
жауапкершілікті бөлісетін болса, ол өзін сенімдірек сезінеді, тьютор мұғалімнің 
әдістемелік жүктемесін жеңілдетеді.
3. Мұғалім дамуында ерекшеліктері бар балалармен ортақ тіл табады, 
бірақ, өздері ата-ана бола тұра, олардың балалары осындай балалармен бірге 
оқығанын қаламайды.
Құндылықтармен, жалпы ізгілікпен және төзімділікпен жұмыс істеуге 
бағытталған, мектеп психологының мұғалімдермен әңгімелесуі осы мәселенің 
шешуі болуы мүмкін.

31 
4. Мұғалімде дамуында ерекшеліктері бар бала дами алатын және өзінің 
әлеуметтік дағдыларын жетілдіре алатын арнайы әлеуметтік орта ұйымдастыру 
мүмкіндігі жоқ. Мұндай ортада барлық балалар ерекше балаға жай ғана «оған 
жақсы қарау, ренжітпеу» емес, онымен өзара әрекет жасауға әлеуметтік 
тұрғыдан дайын болуы тиіс. Қадағалау барысы көрсеткендей, инклюзивті 
сыныптың балалары алғашқыда ерекше баламен байланыс жасауға тырысады, 
үлкендерге сұрақтар қояды және ересектердің тарапынан балаға дұрыс көзқарас 
болған жағдайда өзінің сыныптасына көмектесуге, өзінің ойынына тартуға 
талпынады. Бұл процесс осы жастағы балаларға арналған білім беру және 
әлеуметтік міндеттерге сәйкес ересектерден ұдайы түзетуді талап етеді. 
Ең бастысы, мұғалім, ата-ана ретінде біз «кәдімгі» балаларды неге 
үйретуіміз керек – бұл ерекше баланың тұлғасын қабылдау, өзара қолдау 
көрсету, оған мұқтаж адамдарға қамқорлық жасау. Мектеп (отбасымен 
достастықта) осы процесс тиімді жүретін орта болып табылады.
Көптеген инклюзивті сыныптардың нақты жұмыс тәжірибесі көрсетіп 
отырғандай, дәл осы денсаулық мүмкіндігі шектеулі баланы тьюторлық қолдау, 
ПМПК қорытындысымен ұсынылған немесе ұсынылмағанына қарамастан, 
тьютордың көптеген жағдайларда, ерекше баланы оқыту табыстылығы мен 
әлеуметтендірудің міндетті шарты болып табылады. Бірақ мектеп әкімшілігі, 
өкінішке орай, инклюзивті практиканы іске асыру мүмкіндігі үшін тьютордың 
қаншалықты маңызды екенін түсінбейді.
Тьютор баламен және ол оқитын сыныппен көп уақыт өткізеді, сондықтан 
өзінің қамқорлығындағы баланың білім беру ортасының жағдайын едәуір 
толық біледі. Ол үшін, педагогика, психология, дефектология саласындағы 
білімінен басқа, оның дәл қандай ресурстарды тарту қажет екенін айқындау 
үшін талдамалық ойлау жүйесі мен басқарушылық құзыреттері болуы тиіс. 
Мұндай маманды табу – бүгінгі күні өте қиын міндет болып табылады. 
Мысалы, бастауыш мектептің мұғалімдерін даярлайтындай көлемде 
инклюзия үшін тьюторлар дайындау үшін арнайы оқу бағдарламасы қажет, оны 
іске асыруға бір жылдан көп уақыт кетеді.
Ерекше баламен жұмыс істейтін ересектер бір команда құруы тиіс, оның 
міндеті – денсаулық мүмкіндіктері шектеулі баланы мектеп өміріне табысты 
тарту мақсатында жан-жақты күш-жігерді біріктіру. Денсаулық мүмкіндіктері 
шектеулі балаларға білім берудің федералдық мемлекеттік білім беру 
стандарына (бұдан әрі - ФМБС) сәйкес бұл міндеттерді толығымен мектеп 
мамандарының консилиумы шешеді. Одан басқа, күрделі мәселелерді шешу 
үшін сырттан да мамандар тартылуы мүмкін.
Білім беру ұйымының консилиумы Ресей Федерациясы Білім және ғылым 
министрлігінің тиісті ережесінің (Ресей Федерациясы Білім және ғылым 
министрлігінің 2000 жылғы 27 наурыздағы № 27/901-6 хаты) негізінде әрекет 
етеді. ПМПК және оңалту мен сауықтырудың жеке бағдарламасының (бұдан 
әрі - ОСЖБ) ұсынымдарына сәйкес Консилиум баланың жеке білім беру 
бағытын құрастырады, Бейімделген білім беру бағдарламасын (бұдан әрі - БББ) 
құрады.

32 
Тьютор консилиумның жұмысына белсенді қатысады, өйткені оқыту 
процесінде (әсіресе бейімдеу кезеңінде) балаға ең жақын адам болып табылады. 
Консилиум тьютор үшін баламен жұмыс істеуде нақты міндеттер құрады не 
тьютор оларды өзі мәлімдеп, мамандар командасымен келіседі. Егер тьютор 
мен мұғалім оқу барысында туындаған проблеманы шеше алмаса, олар соны 
жедел шешу үшін консилиум жинауды сұрай алады не сырттан мамандар 
шақырады.
Мұғаліммен және басқа да мамандармен бірлесіп, тьютор тьюторант үшін 
жұмыс бағдарламаларын бейімдеу, сыныптың басқа балаларында төзімділік, 
адами тұлғаның құндылықтары туралы түсініктер қалыптастыру бойынша 
жұмыстарды жүзеге асырады. 
Тьютордың жұмысы, тиісінше, алдымен интеграцияға да, инклюзияға да 
бағытталған, бірақ дәл осы инклюзияға тырысу керек.
Кәсіби тьюторлық қызметтің мақсаты – оқушының бейімделген негізгі 
жалпы білім бағдарламасын (бұдан әрі - БНЖББ) іске асыруын қолдау.
БНЖББ және жеке оқу жоспары (бұдан әрі - ЖОЖ) – бұл ресми құжаттар, 
оны мектеп консилиумы құрастырады.
ФМБС БНЖББ нұсқаларының бірін ұсынады, оған сәйкес оқушы үшін 
ЖОЖ әзірленеді. ЖОЖ сағаттар санын, пәндерді, сабақтан тыс сабақтарды 
қамтиды. Бұл нұсқалар әр баланың танымдық қызығушылықтарын, жетекші 
қабылдау тәсілін, жеке психологиялық портретін нақтыламайды.
Тьютор БНЖББ-мен және ЖОЖ-бен танысады, содан кейін олардың 
негізінде екі өзіндік жұмыс құжатын құрастырады: оқушымен жұмыс жоспары 
(мысалы, «баланың жанында отырмын; өзі ынта білдіргенде – мақтаймын») 
және оқушының жеке білім беру бағдарламасы (ЖББ), ол баламен бірге 
әзірленеді. Бұл құжат оқушыға және оның ата-аналарына оқу процесінің 
мақсаттары мен міндеттерін (ол неге және неліктен оқитынын) нақтырақ 
түсінуге көмектеседі, сондықтан бала мен ата-ана үшін түсінікті қарапайым 
тілде жазылуы, мысалы, кесте түрінде берілуі тиіс. 
Беларусь Республикасында адам мен қоғамның дамуы үшін жағдай 
жасайтын әлеуметтік жүйе ретінде білім берудің жаңа құндылықтарын 
мойындау интеграция процестерін дамытуға ықпал етті. «Балалардың 
құқықтары туралы» Беларусь Республикасының Заңында мемлекет қабылдап 
жатқан іс-әрекеттердің негізгі бағыттары айқындалған: мүгедек балаларға, 
ақыл-ой кемістігі немесе физикалық дамуында кемістік бар балаларға тегін 
медициналық, дефектологиялық және психологиялық көмек көрсету 
кепілдіктерін қамтамасыз ету, ата-аналардың оқу орнын, негізгі және кәсіптік 
білім беруді таңдау мүмкіндіктері, олардың мүмкіндіктеріне сәйкес жұмысқа 
орналастыру, әлеуметтік оңалту, қоғам өміріне белсенді қосылуға көмектесу 
[21].
1995 жылы елде « Психофизикалық даму ерекшеліктері бар балаларды
кіріктіріп оқыту туралы уақытша ереже » қабылданды, бұл бірыңғай білім беру 
кеңістігін құру, олардың оқшаулануын жеңу және әдеттегі балалармен бірге 
оқуын ұйымдастыру үшін алғышарт болып табылды. 

33 
Беларусь Республикасында мемлекеттік деңгейде мектеп жасындағы 
балаларды кіріктіріп оқытудың үш формасы айқындалған. 
1) Жалпы білім беретін мектептердің жанындағы арнайы сыныптар. 
Толықтырылуы – әр санаттағы балалар үшін белгіленген сыныптағы 
оқушылардың нормативтік санына сәйкес 6-12 адам (психофизикалық 
дамуында әртүрлі ауытқулары бар балалар).
2) Интеграцияланған оқыту сыныбы. Толықтырылуы – 20 адам. Сыныпта 
дамуында бір санаттағы ауыр бұзылулары бар 3 баладан (естімейтін, көрмейтін, 
зердесі бұзылған немесе көптеген бұзылулар) не біртекті, ауыр бұзылулары аз 
байқалатын 6 баладан (нашар көретін, нашар еститін, сөйлеу тілі, тірек-
қозғалыс аппаратының функциялары бұзылған) көп болмауы тиіс. Біртекті емес 
бұзылулары бар балалар аз болуы мүмкін: 2-4 адам (ауыр емес бұзылулары бар, 
бірақ екі типтен көп емес бұзылулары бар 4 адам). Оларды оқыту үшін мұғалім 
мен мұғалім-дефектолог тартылады. Мұғалім-дефектолог негізгі пәндер немесе 
осы пәндердің күрделі тақырыптары бойынша дамуында ерекшеліктері бар 
балалармен жеке сабақтар өткізеді. Арнайы сыныптар мен кіріктірілген оқыту 
сыныптарын құру үшін мектепте білікті мамандардың, қажетті жағдайлардың 
және қолайлы ережені қамтамасыз етуге және түзетулік-дамытушылық оқу 
процесін ұйымдастыруға мүмкіндік беретін жабдықтың болуы талап етіледі 
[21].
Беларустық мамандардың пікірі бойынша білім беру интеграциясындағы 
жеделдік оқу-тәрбие процесінің әлеуметтік бағыттылығына, баладағы 
психофизикалық бұзылудың байқалуын және сипатын есепке алуды дұрыс 
ұйымдастыруға байланысты. Бұл ретте кіріктірілген оқытудың психологиялық-
педагогикалық шарттары: дараландыруды, тиімді эмоционалдық негіз құруды, 
оқушылардың әлеуметтік өзара іс-қимыл жасасу тәжірибесін жобалауды сақтау 
өте маңызды. 
Сондай-ақ кіріктірілген оқытуды жүзеге асыратын, басты әрекет етуші 
адамдар ретінде жалпы білім беретін мектептің педагогі (мұғалімі, тәрбиешісі) 
мен педагог-дефектологтың, педагог пен психологтың, педагогтер мен ата-
аналардың өзара байланысы үлкен мағынаға ие. Қазіргі уақытта Беларусияда 
білім беруде кірігудің табыстылығы мен арнайы мектептердің қатар жұмыс 
істеу қажеттілігі мойындалады. Арнайы білім беру жүйесінің икемділігін 
қамтамасыз ету психофизикалық дамуында ерекшеліктері (ПФДЕ) бар 
балалардың әртүрлі қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін негіз болып 
табылады.
Барлық балаларды (оның ішінде психофизикалық дамуында 
ерекшеліктері бар балалар) олардың араларындағы айырмашылықтарға 
қарамастан, бірыңғай білім беру процесіне қосуды болжайтын, жалпы білім 
беруді дамытудың әлемдік тенденциялары Беларусь Республикасының
2006 жылы БҰҰ қабылдаған Мүгедектердің құқықтары туралы конвенцияға 
қосылуына себепші болды. Бұл халықаралық құжат Конвенцияға қатысушы 
мемлекеттердің инклюзивті білім беруді барлық деңгейлерде және оқытуды 
өмір бойы қамтамасыз ету міндеттілігін жариялайды, бұл білім беру жүйесін әр 

34 
баланың жеке қажеттіліктеріне, танымдық мүмкіндіктеріне және қабілеттеріне 
сәйкес икемді трансформациялауды көздейді.
Республикада психофизикалық дамуында ерекшеліктері бар адамдарға 
инклюзивті білім беруді дамыту тұжырымдамасы қабылданды, оны іске асыру 
жөніндегі 2016-2020 жылдарға арналған жоспар іске асырылуда. Максим Танк 
атындағы Беларусь мемлекеттік педагогикалық университетінде (БМПУ) 2016 
жылы 1 қыркүйекте арнайы білім беру факультетінің базасында Инклюзивті 
білім беру институты ашылған болатын. Институттың міндеті Беларусь 
Республикасында инклюзивті және арнайы білім беру саласында 
тұжырымдамалық негіздерді әзірлеу және білім беру, ғылыми, оқу-әдістемелік, 
практикалық және ағартушылық қызметті жүзеге асыру болып табылады. 
ЮНИСЕФ бастамасы бойынша және қолдауымен Институттың құрылымында 
Республикалық ресурстық инклюзивті білім беру орталығын, ал келешекте – 
барлық республика бойынша оның филиалдары желісін құру туралы шешім 
қабылданды [22].
Беларусь Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау 
министрлігінің 2016 жылғы 6 маусымдағы қаулысымен «Мектепке дейінгі білім 
беру 
тәрбиешісі» 
және 
«Тәрбиеші» 
лауазымдарының 
біліктілік 
сипаттамаларына өзгерістер енгізілді. Тәрбиешінің лауазымдық міндеттеріне 
көпшілік қабылдаған талаптармен қатар ПФДЕ бар, жеке қолдауға мұқтаж 
білім алушылармен жұмыс істеген кезде қажетті міндеттер енгізілді: 
«- 
аутистикалық бұзылулары бар баланы (бұдан әрі – қолдау көрсетілетін
білім алушы) жеке қолдау шеңберінде оның жеке тұлғасын дамытуға және 
білім беру бағдарламаларын іске асыру кезінде бұзылуларды түзеуге 
бағытталған педагогикалық қызметті жоспарлайды, ұйымдастырады және 
жүзеге асырады; 
- 
қолдау көрсетілетін баланың жас және жеке мүмкіндіктеріне, 
қабілеттері мен қажеттіліктеріне сәйкес байланыстың әртүрлі технологиялары 
мен тәсілдерін пайдаланып, оның қызметін ұйымдастырады, оқу сабақтарының 
тәртібі мен режимін сақтауда күн сайын көмек көрсетеді, білім беру процесін 
дараландыруды қамтамасыз етеді, оқу сабағында барлық тапсырма түрлерін 
орындаған кезде оларға көмектеседі; 
- 
бейімделген білім беру ортасын құруға қатысады; 
- 
қолдау көрсетілетін білім алушының құрбыларымен өзара іс-қимыл 
жасасуын ұйымдастырады, қолдау көрсетілетін білім алушының мәдени-
көпшілік және спорттық іс-шараларға, қоғамдық пайдалы еңбекке қатысуын 
қолдайды және ұйымдастырады, балалар мен жастарға білім берудің қосымша 
білім беру бағдарламаларын меңгеруге көмектеседі; 
- 
аутистикалық көріністермен байланысты мінез-құлық бұзылуларын 
бақылауды және түзетуді жүзеге асырады; 
- 
қолдау көрсетілетін білім алушымен және оның ата-аналарымен (заңды 
өкілдерімен) бірлесіп, барлық көмек түрлерінің қолда бар ресурстарын бөледі 
және бағалайды, балалар ұжымында әлеуметтік бейімделу процесінің өзгерісін 
талқылайды; 

35 
- 
педагогикалық қызметті білім беру мекемесінің педагогикалық, 
медициналық және өзге де қызметкерлерімен тығыз байланыста жүзеге 
асырады; 
- 
психофизикалық дамуында ерекшеліктері бар баланың жағымды 
бейнесін қалыптастыру бойынша ақпараттық-түсіндіру жұмысын жүргізеді; 
- 
кәсіби біліктілігін жүйелі арттырады; 
- 
еңбекті қорғау және өрт қауіпсіздігі бойынша белгіленген талаптарды 
сақтайды. 
Білуі тиіс: Беларусь Республикасының Білім туралы кодексі, білім беру 
жүйесінің жұмыс істеу және оны дамыту (оның ішінде өңірде) мәселелері; бала 
құқықтары бойынша өзге де нормативтік құқықтық актілер, әдістемелік 
құжаттар мен материалдар; тәрбиенің бағдарламалық-жоспарлау құжаттамасы; 
педагогика, психология, жас ерекшеліктері физиологиясы; дефектология 
негіздері; жеке жұмыс кезінде ПФДЕ бар адамдарға түзеу көмегін көрсетудің 
әдістемесі мен технологиясы; педагогикалық ғылым мен алдыңғы қатарлы 
тәжірибе жетістіктері; еңбек туралы заңнама негіздері; еңбекті қорғау және өрт 
қауіпсіздігі бойынша белгіленген талаптар. 
Біліктілік талаптары. Гимназияларда гимназия-интернатта, лицейде, 
колледжде, кәсіптік-техникалық колледжде, жоғары білім беру мекемелерінде 
«Педагогика», «Педагогика. Кәсіби білім» бейіндері бойынша жоғары білім – 
жалпы орта, кәсіптік-техникалық, арнайы орта білім берудің білім 
бағдарламаларын іске асыру кезінде немесе «Педагогика», «Педагогика. Кәсіби 
білім» бейіндері бойынша жоғары (арнайы орта) білім немесе жұмыс өтіліне 
талаптар қоймай, «Педагогика», «Педагогика. Кәсіби білім» бейіндері бойынша 
жоғары (арнайы орта) білім және қайта дайындықтан өту. 
Дербес қолдауға мұқтаж, ПФДЕ бар тәрбиеленушілермен жұмыс 
істегенде жоғарыда көрсетілген біліктілік талаптарына қосымша – 
аутистикалық бұзылулары бар балаларға түзеу көмегін көрсету мәселелері 
бойынша біліктілікті арттыру қажет [23] . 
Сондықтан, елдің педагогикалық қауымдастығы психофизикалық 
дамуында ерекшеліктері бар білім алушыларды психологиялық-педагогикалық 
қолдау кіріктірілген оқыту мен тәрбиені ұйымдастырудың маңызды бөлігі мен 
міндетті шарты деп есептейді. Олардың пікірінше, білім беру мекемесінің 
әкімшілігі, әлеуметтік-педагогикалық және психологиялық қызмет, мұғалімдер, 
тәрбиешілер, мұғалім-дефектологтар және балалардың ата-аналары өзара 
әрекет жасаған жағдайда ғана психофизикалық дамуында ерекшеліктері бар 
балаға білім беру және әлеуметтік бейімдеу процесін ұйымдастыруда оңтайлы 
нәтижеге қол жеткізуге болады [24]. 
Сонымен бірге, психологиялық-педагогикалық қолдаудың басты 
міндеттері мыналар болып табылады: психофизикалық дамуында ерекшеліктері 
бар бала үшін білімнің қол жетімділігін қамтамасыз ету, бейімделген білім беру 
ортасын құру; барлық білім беру процесіне қатысушылардың психофизикалық 
дамуында ерекшеліктері бар балалармен өзара әрекет жасауға дайындығы мен 
қабілеттілігін қалыптастыру; психофизикалық дамуында ерекшеліктері бар 

36 
балаларды білім беру кеңістігінде белсенді өзара іс-қимыл жасасуға тарту. 
Беларусь Республикасында кіріктірілген оқыту мен тәрбие беру 
жағдайында психофизикалық дамуында ерекшеліктері бар балаларды 
психологиялық-педагогикалық қолдауды: 

жүктеу/скачать 1,65 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: