Т†лен …бдiкµлы парасат майданы таЎдамалы Алматы «Раритет» 2012

– 539 –
Бiз т„нi ауыратындарЈа аяушылыј бiлдiрiп, оларды
жајсы к†ре тҐсемiз, ал жанныЎ дертiне шалдыјјандарды
к†ргенде, к†кейiмiзде „йтеуiр †зiмiздiЎ аман екенiмiзге
шҐкiршiлiк бiлдiретiн јаск†й јуаныш тґрады. ¤арiптi
аясаЎыз – ајыл-естен айырылЈандарды аяЎыз, соларды
сҐйiЎiз.
Мен сiздi бiр сенбiде алып барып, аурухана iшiн ара-
латайын. Асыјпай, „рјайсысымен жеке-жеке „Ўгiмелесiп
к†рiЎiз. С†зсiз жајсы к†рiп кетесiз. Мен тiптi бајылау
палатасындаЈы еЎ јауiптi аурулармен бiрге ґйыјтауЈа
„зiрмiн. Ѕорјынышты дейсiз бе? Ѕорјыныш деген не,
т„йiрi. Жајсы к†ру жетiспейдi. Жајсы к†ру арјылы б„рiн
жеЎуге болады.
Мен сонда iстеген бiраз жылдыЎ iшiнде неше тҐрлi
жайттарды басымнан кешiрдiм. «Дерт к†п, денсаулыј
бiреу» дептi Јой бiр халыј. Не к†п – аурудыЎ тҐрi к†п...
Бiрај солардыЎ iшiнде бiр ојиЈа есiмде айрыјша
јалды.
Наурыз айыныЎ аяј кезiнде бiзге жасы он жетiлер ша-
масындаЈы бiр јыз тҐстi. Ѕабылдау Ґстiнде ата-анасы
јыздыЎ †зiн †зi бiрнеше рет јылЈындырып †лтiрмек бол-
Јанын айтты. МаЎындаЈылардыЎ араласуымен аман јал-
Јан. Ал јыздыЎ †зi мҐлде басјаша баяндайды. Ол: «Ма-
Јан јастандыј жасаЈан мынау, бґл менiкi емес, мҐлде
б†тен јол, менi †лтiргiсi келiп жҐр», – деп †зiнiЎ оЎ јолын
к†рсетедi. Бiзде мґны iшкi тґлЈаныЎ екiге жарылуы деп
атайды. ПсихопатологияныЎ бiр тҐрi. ЯЈни бiр дененiЎ
iшiнде екi тҐрлi «жан иесiнiЎ» кезектесiп, не јатар †мiр
сҐруi. МґныЎ б„рi мидыЎ шешiлмей жатјан жґмбајтары
Јой...
Шешесi јызыныЎ киiмдерiн ґстап тґрып, ґзај жыла-
ды. Ѕызды шомылдырып, аурухананыЎ халатын ки-
гiзiп, бiрден бајылау палатасына жiбердiк. Аты Алма
екен.
Ѕыз †те сґлу едi. Шашы иыЈына тҐскен, бґйралау
кекiлi бар. Ѕатты азап шеккеннен екi јабаЈыныЎ арасы-
на жалЈыз сызыј – тiк „жiм тҐскен. Бiрај бой басы таза,
†зiн †зi кҐте алатын секiлдi.
БiздiЎ б†лiмшеге келгеннен кейiн мен Алманы жеке
бајылауЈа алдым. Тґйыј. Ешкiмге јосылмайды. ¦немi

– 540 –
јорјыныш Ґстiнде жҐретiнi к†рiнiп тґр. Бiр Јажабы,
јыздыЎ жҐрiс-тґрысынан, с†зiнен сырјат белгiсi бай-
јалмайды. Бiрај ґстамасы †те јатерлi екен. ОЎ јол
шынында да †з бетiнше ајылЈа сыймайтын „рекеттер
жасайды. Оны еЎ алЈаш кезекшiлiкте отырЈан тҐнi
к†рдiм.
СаЈат тҐнгi Ґш шамасында ашыј тґрЈан АлманыЎ па-
латасынан шыЎЈырЈан дыбыс шыјты. …лдејалай шыл-
дырлаЈан телефонныЎ трубкасын к†теруге Ґлгермей, тґра
жҐгiрдiм. Мен палатаЈа кiргенде, Алма кереуетте жатыр
екен. ОЎ јолы кеЎiрдегiн тас јылып јысып алЈан. Сол
јолымен жанталасып айырмај болды. Сестра екеуiмiз оЎ
јолЈа јатар жармастыј. Ѕолын јайырып, кереуеттiЎ ас-
тына апарЈанда, тҐрi к†кпеЎбек болып кеткен Алма к†зiн
ашты. Тґла бойы јалшылдап, к†пке дейiн †зiне-†зi келе
алмады. Мен јолынан, бетiнен сипап, Ґрейiн басуЈа ты-
рыстым.
– ЕштеЎе етпейдi, Алма, јазiр б„рi де басылады, – дедiм
к†зiне тҐскен шашын кейiн јайырып. – Бґндай „рекет-
тер жҐйкенiЎ шаршауына байланысты бола беретiн јґбы-
лыс. Сен јорыјпа! Неге сонша дiрiлдейсiЎ? ЕштеЎе де
болмайды. К„не, сабыр ет. Мен сенiЎ жаныЎда „лi ґзај
отырамын. (К†зiмнiЎ јырымен оЎ јолЈа јарадым. ТаЈы
бiр „рекетке дайындалып жатјандай кереует астында бiз
јайырып јойЈан жерде јимылсыз жатыр). Сабыр ет, бiлдiЎ
бе?.. ЕртеЎ жазылып шыјјаннан кейiн, бiздi туЈан кҐнiЎе
шајырасыЎ. ТуЈан кҐнiЎ јашан? ЅыркҐйек! ЅыркҐйек
айы жемiстiЎ пiскен шаЈы. Бiз сенiЎ туЈан кҐнiЎде мас
болЈанша лимонад iшемiз. (АлманыЎ тҐрiнен к†герген тҐс
кете бастады). Тґра тґр, терлеп кеттiЎ. СҐртейiн... Мiнеки,
осылай. …лде мен саЈан ертек айтып берейiн бе? (Алма
болмашы жымиды). ЅалайсыЎ?
Алма басын изедi. Содан кейiн Ґрейленiп, †зiнiЎ оЎ
јолына јарады.
– Ѕорыјпа, – дедiм, таЈы да бiр јалыпты, баяу дауыс-
пен, – бґл сенiЎ †з јолыЎ...
– Жој! – деп баж ете јалды Алма. – Жој, жој! Менiкi
емес... Жој, жој!.. – Алма таЈы да терлеп кеттi.
Мен АлманыЎ кереует астындаЈы јолын ґстадым. Ѕол
дiр ете јалды.

– 541 –
– Мiнеки, ештеЎе де жој. Ѕорјатын тҐк те жој... Бґдан
былай мен саЈан кҐнде жатарда „Ўгiме айтып берiп тґра-
мын. Жарай ма?
– Жарайды, – дедi аздап тынышталЈан Алма.
– Ѕарашы, јандай „демi јызсыЎ. ЕртеЎ жазылып
шыјјан соЎ, бiз сенi киноЈа тҐсiруге жiберемiз...
Алма ептеп к†Ўiлдене бастады. Мен оныЎ жанында таЎ
бозарЈанша отырдым.
Сол тҐннен бастап АлманыЎ наујасы туралы арнайы
кҐнделiк жҐргiздiм. Тiптi †зiме жеке Јылыми объектiнiЎ
табылЈанына јуанЈанымды да жасыра алмаймын. Алайда
аурудыЎ тҐпкi себебiн аныјтау, ол Ґшiн оныЎ тарихына
к†з жеткiзу, „лемдiк практикада кездесетiн орайлас ојиЈа-
ларды табу †те јиынЈа сојты. Тек итальян психиаторы
Чезаре ЛомброзоныЎ «Данышпандыј пен есi ауысјандыј»
атты „йгiлi еЎбегiнде осыЈан ґјсастау бiр ојиЈа Јана ойЈа
ой јосјандай болады. Онда наујас јыздыЎ сол јолы, †зi
тереЎ ґйјыда жатјанда, оныЎ тҐсiп јалЈан к†рпесiн
к†терiп, жетпей јалса, жанындаЈы шешесiн оятып, к†рпенi
к†рсетiп, ајылЈа сыймайтын „рекеттерiмен маЎындаЈы-
лардыЎ з„ресiн ґшырады. Бiрај онiкi – сол јол ж„не
јамјоршы. Ал Алманiкi – оЎ јол, јаск†й. Мґнда јандай
сыр бар екенiн бiр јґдайдыЎ †зi бiлсiн.
ОЎ јол АлмаЈа тек јалыЎ ґйјы јґшаЈына енгенде
шабуыл жасайды. ЯЈни †зiне јанша тҐсiнiксiз болЈанмен,
†зiн-†зi †лтiру ниетi јыздыЎ миында бар деген с†з. Бiрај
ол ниет кiмнiЎ ниетi, јайдан келген? АлманыЎ бҐкiл †ткен
†мiрiн, мiнез-јґлјын, адамдармен јарым-јатынасын зерт-
тей келiп, мґны †з басынан туЈан ниет деуге себеп таба
алмадым. Бґл јалайда јанмен, тґјым јуалап келген ниет.
НаујастыЎ шешесi, я „кесi, я „кесiнiЎ „кесi бiр кезде †зiн-
†зi †лтiрмек болЈан. Ендi олар „лдебiр јґпия заЎдылыј-
пен АлманыЎ санасында тґрып, †здерiн-†здерi †лтiргiлерi
келедi. Бiрај олардыЎ †здерi жој. СанасыныЎ иесi – јыз
†луге тиiстi. …лгi ниет јыздыЎ организмi толыј тыныш-
тыјја енген кезде таЎЈажайып јатерлi рефлекс арјылы
оянып, оЎ јолЈа сигнал бередi. µстама Ґш-т†рт кҐнде
бiр, кейде тiптi кҐн сайын болып тґрады. Алма Ґрей мен
шала ґйјыдан мҐлде жҐдеп кеттi. Бiз ендi оЎ јолды ке-
реуетке байлап тастайтын болдыј. Бґл алЈашјы кезде

– 542 –
жајсы н„тиже бердi. Алма бiр аптадай тамаша ґйыјтап
жҐрдi. Бiрај оЎ јол басја бiр јулыј ойлап тапты. Ол
АлманыЎ к†зi iлiнiсiмен байлаудан жґлјынып, дамыл-
сыз ырЈап, оята бастайды. µйјысыздыјтан азап шеккен
Алма галлюцинацияЈа ґшырады. Ендi оЎ јолды байлау-
дан босатып, тек тҐнгi саЈат Ґш пен бестiЎ арасында бґрын-
Јыша кҐзетiп отыратын болдыј.
Шынымызды айтсај, кҐзеткеннен басја ештеме
бiтiрмедiк. Ешјандай д„рiден де, электротерапиядан да
(јайта электротерапия жаЈдайды јиындатып жiбердi) „сер
болмады.
Сенбi кҐнi саЈат тоЈыздан бастап АлманыЎ шешесi мен
аЈасы келедi.
– Ѕґлыным, – дейдi анадайдан шешесi, – јалайсыЎ,
јґлыным?
Алма Ґнсiз басын изейдi.
Шешесi Ґйден „келген таЈамдары мен жемiстерiн
с†мкесiнен шыЈара бастайды.
– Керегi жој, – дейдi Алма басын шайјап. – Тамај-
тыЎ керегi жој.
Содан кейiн ораулы жемiстi алып, отырЈыштыЎ Ґстiне
јояды. Шешесi мен аЈасы АлманыЎ тҐрiне јарап бiраз
отырады.
– Ѕґлыным, – дейдi шешесi орамалымен к†зiн сҐртiп.
Сосын †ткен тҐнi Ґйге јонајтар келгенiн, олардыЎ
Алма жататын палатаныЎ н†мiрiн сґрап алЈанын, алда-
Јы сенбiде келiп јалулары мҐмкiн екенiн „Ўгiме јыла-
ды. Алма Ґндемейдi. Шешесi АлманыЎ бiр јґрбысыныЎ
теледидардан тајпај ојыЈанын айтады. Алма јабаЈын
шытады. Шешесi јызыныЎ тҐрiне Ґнсiз барлай јарап,
јабај шытуын дерттен болып отырЈан јґбылыс деп
†зiнше ґЈып, жым болды. Олар Ґйлерiнде болып жатјан
„рбiр јызыј ојиЈаныЎ АлмаЈа шаншудай јадалатынын
тҐсiнбейтiн.
Жандарына мен келемiн. Шешесi бҐкiл б„леден јґтја-
ратын јґдiрет менiЎ јолымда тґрЈандай маЈан сґраулы,
жалынышты к†збен јарай бередi. Мен АлманыЎ шашын
сипаймын:
– Алма ертеЎ-ај жазылып шыЈады, – деймiн сенiмдi,
к†терiЎкi дауыспен. – Сiздер бекерге јайЈыра бермеЎiздер.

– 543 –
Бiзде дертi асјынып кеткен аурулар да жатыр. ОныЎ жа-
нында Алманiкi ойыншыј јой...
Ѕызы мҐлде жазылып шыјјандай, шешесi есi шыЈып
јуанып, јайта-јайта орамалын алып, к†зiн сҐртедi.
– АйтјаныЎ келсiн, айналайын, – дейдi даусы јалты-
рап. – БаЈыЎ ашылсын! БајытыЎ жансын, айналайын!..
Содан кейiн бiр айтјан с†зiн „лденеше јайталап, Ал-
маныЎ сҐт кенжесi екенiн, к†зiнiЎ јарашыЈындай аялап,
т„рбиелегенiн, Ґйде де, тҐзде де тiрi пендеге јајтырып
к†рмегенiн, ал ендi мына дерт ешјайсысыныЎ тґјымын-
да болып к†рмеген сґмдыј екенiн айтып, мґЎын шаЈады.
Олар АлманыЎ к†Ўiлiн јайтiп аулау керек екенiн бiле
алмай, бiр-бiрiне жалтајтап јараумен тҐске дейiнгi уајыт-
ты †ткiзедi де, аѕылай-Ґѕiлей, к†здерiнiЎ жастарын сы-
Јып, Ґйлерiне јайтады.
Алма ештемеге селт етпеген кҐйi мелшиiп јала бердi.
ДҐниедегi еЎ јиын зат жалЈыздыј јой. Т†ЎiрегiЎде
iштегi јайЈыЎ мен јуанышыЎды †зiЎмен б†лiсе алатын
жан серiк адамдар барда тiрлiктiЎ де, †лiмнiЎ де бiр маЈы-
насы болуы хај. Бґдан рас, †лiмнiЎ салмаЈы жеЎiлдеп
кетпейдi. ‡лiм јашан да јорјынышты. Бiрај сенiЎ
†лiмнен јашып, тiршiлiкке ынтыЈуыЎныЎ †зi сол
тiршiлiктiЎ маЈынасы барын д„лелдейдi. Ал жер бетiнде
бҐкiл тiршiлiк атаулы жойылып, „лемде жалЈыз јалЈан
бiр с„тiЎдi елестетiп к†ршi. Мґндайда †лiм јорјынышты
емес, керiсiнше, тiрлiгiЎ јорјынышты болмај. Алма бо-
йындаЈы рухани жалЈыздыј та осыЈан ґјсас бiрдеЎе едi.
Мен АлманыЎ жалЈыздыјтан јґлазыЈан к†Ўiлiне јалай-
да жалЈыз јарасын болып енгiм келдi. ОйЈа алЈан мајса-
тыма берiлгенiм сонша, кҐн сайын тҐнгi кезекшiлiктi бiр
†зiм атјарып жҐрдiм. Мен јатерлi ґстаманыЎ јай мезгiлде
болатынын жајсы бiлетiнмiн, сондыјтан д„л осы уајыт-
та АлманыЎ јасында болып, оЎ јолын бајылап, кейде
тiптi тас јылып ґстап отыратынмын. Бiрде ґйыјтап жат-
јан АлманыЎ жанында кiтап ојып отырЈанмын. Кенет
т†Ўiректе „лдебiр јимылдыЎ болЈанын сездiм де, басым-
ды к†терiп алдым. Сол кезде мен оЎ јолдыЎ кеуде бойы-
мен алјымЈа јарай жылан секiлдi ајырын жылжып бара
жатјанын к†рдiм. Бґл, шынында да, †те јорјынышты
к†рiнiс едi. Алманы оятып алмауЈа тырысып, барынша

– 544 –
еппен јолды јыса ґстап, кереуетке бастым. Ѕол бiр-екi
жґлјынды да, јайтып јарсыласпады. Алма оянып кеттi.
МаЈан „лдекiмдi ажырата алмай отырЈандай, тҐйiле јарап
бiраз жатты. Сосын жґп-жґмсај алајанымен менiЎ
јолымды сипап жатып, јайтадан к†зiн жґмды. Бiрај к†п
ґзамай шошып оянды. ¦рейлене шыЎЈырЈан Алманы „реЎ
дегенде тојтаттым.
– Не болды? Неге шошыдыЎ?
– ТҐс к†рдiм, – дедi ол дiрiлдеген Ґнмен.
– Ѕандай тҐс?..
– ЅылЈындырды... – дедi даусы одан сайын дiрiлдеп.
Мен тiксiнiп јалдым. Егер оЎ јол тҐсiнде јылЈынды-
ра бастаса, оЈан менiЎ еш јайраным жој едi. Тек Алма-
ныЎ јорјынышын басу Ґшiн:
– Ол „ншейiн к†п ойланЈаннан болатын тҐстер Јой, –
дей бердiм. – Мен тiрi болсам, сенi аман сајтап јаламын.
ТҐсiнемiсiЎ?! Мен сенi кҐзетiп, кҐнi-тҐнi отыруЈа бар-
мын... Тек сен бҐйтiп јорыјпа. МаЈан сен...
Алма менiЎ мойнымнан јґшајтап, жылап јоя бердi.
Кiшкентай балаша к†з жасына малшынЈан бет-аузын
бетiме Ґйкедi. Аузыма к†з жасыныЎ кермек д„мi келдi...
Жалпы менiЎ †зiм де сол кезде болмашы шалыј дертiне
шалдыјјан болуым Јажап емес... АлмаЈа деген †зiмнiЎ
јґпия к†Ўiлiмдi тiптi јазiр де толыј д„лелдеп бере ал-
маймын. Бар бiлетiнiм – Алма рухани жалЈыз болатын.
Ал оны тґЎЈыш тҐсiнген менмiн. Ол жалЈыздыјтан
јашып, маЈан тыЈылды. Бiрај оЈан кiм болса да б„рiбiр
едi. …йтеуiр бiреуге тыЈылу јажет болды... Мен АлманыЎ
оЎ јолын алајаныма салып, с„би ерiндерi тҐрiлiп, ґйыј-
тап жатјан тҐрiне јалЈып-шґлЈып јарап отыруЈа „бден
даЈдыланып алдым.
МенiЎ кҐн сайын †з еркiммен тҐнгi кезекшiлiкте
јалып, диванЈа жатып, к†з шырымымды алып жҐргенiмдi
жґрт †зiнше ґјты. Ајыры жолдастарымныЎ арасында мен
туралы «ешкiмге айтпай, кандидаттыј диссертация жа-
зып жҐр» деген лајап тарап кеттi. Тегiнде, †зi емдеп жҐр-
ген жындылардыЎ бiреуiмен јґпиялас, сырлас екен деген
ойЈа ешјайсысыныЎ батылы жетпеген болу керек.
Мен бiр рет тҐнгi кезекшiлiкке бара алмай јалдым.
Келесi кҐнi Алма сол јолымен бiлегiмнен сипап отырып:

– 545 –
– Сiз болмасаЎыз мен „лдејашан †лiп јалар едiм, –
дедi сыбырлап. – Сiз неге келмедiЎiз, тҐнде јатты прис-
туп болды.
– Кешiр, келе алмадым...
– Сiз ылЈи кешкiлiк менiЎ жанымда боласыз... Ѕашан
јыдырасыз?.. – Алма халатыныЎ тҐймесiн шґјылай бас-
тады. – ЅызыЎыз бар шыЈар... Сiзге јыдыру керек јой...
ОныЎ бґл с†зi маЈан мҐлде ґнамады.
– МенiЎ јызым жој, сондыјтан кешке ешјайда
јыдырмаймын, – дедiм бетiне тура јарап.
АлманыЎ жҐзiнен бґрынЈы айыјпас азап белгiсi жоЈа-
лып, „лдејалай †зiмшiл шаттыј, еркiндiк, адамды
имендiретiн тергеушi к†зјарас пайда болыпты. Мен д„л
осы к†зјарасты, кiмнен екенi белгiсiз, бiрај д„л осы к†зја-
расты к†птен кҐтiп жҐргенiмдi сездiм.
– Кеше бiр ґлы ајынныЎ кiтабын ојыдым, – дедi Алма
бас жаЈындаЈы тумбочкаЈа јарап (кiтап сол тумбочканыЎ
iшiнде болу керек). Содан кейiн жас†спiрiмдерге т„н аЎ-
јаулыјпен тебiрене: – СоныЎ iшiнде «Дауыл» деген †леЎ
бар екен, – дедi к„дiмгiдей јатуланып. – КеменiЎ дiЎгегi
јирап, р†лi сынЈан, желкенi жыртылЈан. К†кжиекке ба-
тып бара жатјан кҐнмен бiрге кеме де теЎiзге батып ба-
рады. ЖґрттыЎ б„рi жанталасып, †лiм дґЈасын ојуда.
…ркiм †зiнiЎ жајын к†ретiн адамдарымен јґшајтасып,
јоштасып жатыр. Тек бiр адам Јана †лiмнен јорјуды да,
јашуды да ойламайды. Ол тек: «Шiркiн, осындай †лер
с„тте јґшајтасып јоштасатын адамныЎ болЈаны јан-
дай бајыт», – дейдi iшiнен кҐбiрлеп. (Алма †зiмен бiрге
менiЎ де таЎјалЈанымды тiлеп, бетiме јарады). ЅараЎыз-
шы, †лiм аузында тґрЈан еЎ бајытсыз жандар да ендi бiреу
Ґшiн соншалыј бајытты болып к†рiнедi. ‡йткенi олар-
дыЎ †лер с„тте јоштасатын жајындары бар. Сiз менi
тҐсiнiп тґрсыз ба?..
Мен Ґндемедiм. АлманыЎ осынша сап-сау адамша
с†йлеген с†здерi менiЎ з„ремдi ґшырды.
– К†мектесiЎiзшi, – дедi ол кенет жалынышты Ґнмен. –
Сыртја шыЈып, к†шемен жҐргiм келедi. ЅыдырЈым
келедi...
Не дерiмдi бiлмедiм, †йткенi ол менен д„рiгерлiк к†мек
сґрап тґрЈан жој едi. Рас, психиатриялыј ауруханада

– 546 –
жатјан адамдарда мґндай тiлектер к†п болады. Бiрај олар-
Ја айтатын жауабымды АлмаЈа айта алмас едiм.
– Б„рiбiр јайтып келем Јой, – дедi Алма таЈы да
бiлегiмдi сипап.
– Жарайды, ойланайын, – деп јалдым. Осы с†зден-ај
†зiмнiЎ тґзајја iлiнуге таяп јалЈанымды бiлдiм. Алма-
ныЎ Ґмiтпен, жалынышпен јараЈан к†здерiне к†зiм тҐс-
кенде тґзај мойныма бiржолата iлiккен едi. Осы с„тте
менi таЎЈажайып бiр т„уекел сезiм биледi.
– АяЈыЎа нешiншi размер киесiЎ? – дедiм †з с†зiме
†зiм онша м„н бермеген болып.
– Отыз алты...
– К†йлектен?
– Ѕырыј алты, – дедi Алма таЎырјай тҐсiп...
Мен сол кҐнгi жґмысты да, тҐнгi кезекшiлiктi де јалыЎ
ойдыЎ јґшаЈында жҐрiп †ткiздiм. Шынында да, менiЎ бґл
ойымды денi сау адамныЎ ойы деп айту јиын едi. Алайда
к†з алдыма †з јиялымнан туЈан суреттерге јґныјјаным
сонша, бґл пиЈылымныЎ дґрыс-бґрысын талдауЈа тiптi
уајытым болЈан жој. Алманы тҐнде јалаЈа алып шыЈып
јыдыртатынымды, оныЎ јалай м„з болып јуанатынын
к†з алдыма елестеткенде сол јуаныш †з бойыма тараЈан-
дай жҐрегiм †рекпiп, басылмай јойды. Мен тiрi жанЈа тiс
жаруЈа болмайтын †з јґпияма †зiм елтiп, есiм кеттi. µйјы-
дан тҐс кезiнде оянып, апыл-Јґпыл шайымды iшiп, дҐ-
кен аралауЈа шыјтым. Бiрiншi барЈан аяј киiм дҐкенiнен
сатушы „йелдiЎ ајылымен 36-размерлi, Ґстiнде доЈасы
бар ај туфли алдым. Одан к†йлек сататын дҐкендердi жа-
Јалап, ґзај жҐрдiм. К†йлектердi јараЈан кезде жајсы-
сын табуЈа тырысып, жанымды салЈаным сонша, борша-
борша болып терлеп кеттiм. Жајсы мен жаманды айыру
тап мен ойлаЈандай оп-оЎай н„рсе болмай шыјты. µста-
Јан к†йлектерiмдi ойша јалаЈан адамыма кигiзiп, к†з ал-
дыма елестетуге суреткерлiк јабiлетiм жетпедi.
Ајыры шеткерi дҐкендердiЎ бiрiнде „йелдер к†йлегiне
тґрЈан јалыЎ кезектiЎ Ґстiнен тҐстiм. Бґл бiр сырмасы
желкесiне салынЈан, етегi делдиiЎкi, к†кшiл тҐстi, жыл-
тыраЈан, шетелдiк к†йлек екен. ТґрЈан елдiЎ к†птiгiне
јарап, жаман болмас деп ойладым. Бiрај мен жете бер-
генде к†йлек бiтiп јалды. Шашын јап-јара јылып бояп

– 547 –
алЈан, ґлты белгiсiз, ажарлы сатушы „йел јанша жалын-
сам да, «бiтiп јалдыдан» басја с†з айтпады. Сонда да
табиЈатымда жој бiр †лермендiкпен сатушыныЎ јыр со-
Ўынан јалмадым. «ЕртеЎ Ґйлену тойым едi, тойЈа арнап
к†йлек тiктiре алмай јалдыј, ендiгi Ґмiтiм осы Јана», –
деп зуылдатјан кезiмде †зiмдi-†зiм танымай јалдым.
‡лермендiктiЎ пайдасы тидi. ХалыјтыЎ б„рi тарап бiткенде
Ґстiне 5 сом јосып, сатушыдан 46 размерлi бiр к†йлек
алдым.
Ѕас јарая сатып алЈан заттарымды, †зiмнiЎ кҐнге киетiн
јара к†зiлдiрiгiмдi с†мкеме салып, ауруханаЈа келдiм.
– Неге боп-бозсыЎ, ауырып тґрЈан жојсыЎ ба? – дедi
бiрiншi к†рген сестра.
– Жој... …ншейiн болар... Тыныштыј па? – дедiм јыз-
мет бабында с†йлеген тҐр бiлдiрiп.
– Тыныштыј.
Мен ауруларЈа рецепт жазылЈан кiтапшаны аударып
отырып, к†зiмнiЎ јырымен сестраны аЎдудамын. Сестра
шымылдыјпен јоршалЈан процедура кабинетiне кiргенде
с†мкемдi ала сала, жҐгiре басып, АлманыЎ б†лмесiне кiрiп
кеттiм.
Алма т†сегiнде кiтап ојып отыр екен, менiЎ тҐрiме
Ґрейлене, „рi таЎырјай јарады.
– М„, тез киiн, – дедiм, с†мкенi алдына тастай берiп. –
Мен Ґш рет јатты ж†телгенде б†лмеЎнен шыј та, т†мен
тҐсе бер. µјтыЎ ба? Тез!
Мен б†лмеден жылдам шыЈып, орныма келiп, бґрын-
Јыша рецепт кiтапшасын алып, беталды ајтара бастадым.
СаЈатыма јарап јоямын. «Неше минутта киiнiп болуы
мҐмкiн» деймiн iшiмнен дегбiрсiзденiп. «Екi туфлиi – «бiр,
екi», к†йлек – «Ґш, т†рт, бес», жарайды, «алты», к†зiлдiрiк –
«жетi» – бiттi Јой... Киiнiп болды Јой... Жарайды, таЈы
азЈантай уајыт. «Бiр, екi...» Бес минут †ттi. Мен процеду-
ра кабинетiне кiрдiм. Сестра ине јайнатып тґр екен. Ба-
рымша јатты Ґш рет ж†телдiм. Сестра таЎ јалып, бетiме
бажырая јарады.
– Апай, – дедiм жанына тајай тҐсiп. – Бiр Ґлкен ша-
руам болып тґр... Ѕызыма барушы едiм... Екi-Ґш саЈатта
ораламын. Аяј астынан ештеЎе бола јоймас... АлманыЎ
есiгiн ашпаЎыз мен келгенше... ґйыјтап жатыр...

– 548 –
Сестра жер ортаЈа келсе де „лi јартая јоймаЈан,
кҐлiмдеген к†зiнен жастыјтыЎ јызыЈынан кезiнде јґр
јалмаЈан адамныЎ нышаны байјалатын „йел едi.
– ‡з еркiЎде Јой, – дедi †ткен бiр јызыЈы есiне тҐс-
кендей жымыЎдап. – МаЈан несiне айтасыЎ?..
Мен Алма шыЈып Ґлгiрмедi ме екен деген кҐдiкпен
таЈы да сестраны таЎ јалдырып, мелшиiп бостан-босја
бiраз тґрдым. Сонан соЎ „лi де уајытты †ткiзе тҐсу Ґшiн,
сестраны таЎ-тамаша јалдырып:
– Рајмет, – деген с†здi (не Ґшiн айтјанымды бiлсем,
бґйырмасын) ежелеп, „реЎ айтып болдым да, бґрылып,
кабинеттен шыјтым. Т†мен тҐссем, басјыштыЎ бґры-
шында шашын омырауына тҐсiрiп, јара к†зiлдiрiк киген
Алма т†мен тҐсуге бата алмай тґр екен. Мен АлманыЎ
јолтыЈынан ґстаЈан кҐйi басымды кекiрейте ґстап, шы-
Јар есiкке беттедiм. Артымыздан:
– МынаныЎ бiр †зi кiрмеп пе едi, јызы јай жајтан
кiрiп кеткен? – деген с†здi екеуiмiз де естiдiк.
Сыртја шыјјанда тамыз айыныЎ тҐнгi самалы тыныс-
ты кеЎейтiп, еркiндiкке, оЎашаЈа шајырЈандай јуаныш-
ты, „уей сезiм „келдi. Мен к†зiмнiЎ јиыЈымен ґрланып,
АлмаЈа јарай бердiм.
Талдырмаш денесiне к†кшiл к†йлек јґйып јойЈандай
жараса јалыпты. Бет-жҐзiн жабыЎјырай тҐскен јап-јара
шаштары мен к†зiлдiрiгi „йел пiшiнiне јалыптасып
Ґлгiрмеген шыбыјтай „сем тґлЈасына тҐн iшiнде ерекше
бiр јґпия тҐр берiп тґр.
– К†йлегiЎ дґрыс па? – дедiм дґрыс екенiн к†рiп келе
жатсам да. Алма бетiне тҐскен шашын кейiн јарай сiлкiп
тастады да, баланыЎ мајтаныш бiлдiргенiндей бiр тҐрмен
бойын керiп, маЈан јарап жымиып јойды. Содан кейiн
еЎкейiп, аяЈыныЎ басына јарады:
– Ептеп јысады, – дедi.
– Отыз алтыншы размер Јой, – деп ајталдым мен.
Троллейбусја отырдыј. Таныс бiреудiЎ к†зiне тҐспес
Ґшiн, Алманы к†легейлеп, терiс јарап тґрдым.
– СенiЎ туысјандарыЎныЎ бiрi к†рiп јалса, масјара
боламыз, – дедiм јґлаЈына сыбырлап. Мен оныЎ туыс-
јандарын былай јойЈанда, басјалардыЎ да к†ргенiн јала-
мадым.

– 549 –
– Жарайды, – дедi Алма. Бiрај тҐрiнен онша м„н
бергендiк байјалмады. Тiптi осыдан б„лендей масјара
ештеЎе к†рмей тґрЈаны сезiлiп тґр.
Паркке келiп тҐстiк. Мен јараЎЈы бґрыштармен жҐр-
мек болып едiм, Алма ашыј алаЎмен †тудi јалады.
ЖолдыЎ екi жаЈына †скен алјызыл гҐлдер кешкi с„у-
лемен јґлпырып, дiрiл јаЈады. ЖазЈы сахнадан шуылда-
Јан оркестр Ґнi келдi. Алма к†Ўiлдене бастады. МенiЎ
јолымды жґп-жґмсај алајанымен јысып-јысып јойды.
КинотеатрдыЎ тґсынан †те бергенде:
– КиноЈа кiрейiк, – дедi тојтай јалып.
ЖҐрегiм зырј ете јалды. Бiрај АлманыЎ алдында јор-
јынышымды сездiргiм келмедi.
– Кiрсек, кiрейiк, – дедiм жан-жаЈыма алајтап.
КиноЈа билет аларда да, кiрерде де, залЈа енiп отыр-
Јаннан кейiн де менiЎ к†зiм „лдебiреулер к†рiп отырЈан
жој па деген кҐдiктен арыла алмай, айналаЈа жалтајтау-
мен болды.
Ајыры кино басталды. АдамныЎ iшiн пыстыратын, „рi
талай рет јойылЈан ескi фильм екен. Адамдар да аз жина-
лыпты. Мен киноны к†рмедiм десем де болЈандай. Ѕара-
к†леЎкеде экранЈа сҐзiле јарап, јимылсыз отырЈан Ал-
мадан екi к†зiмдi ала алмадым.
Мен оныЎ к†зiне јараЈан сайын, бҐкiл јиялымда
жҐрген сґлулыјтан АлманыЎ „лдејайда артыј екенiн
сездiм.
Айтып беруге келмейтiн, еЎ бiр јґпия, бейм„лiм „сер –
сґлулыј „серi. Бiз †зiмiздiЎ бҐкiл моралiмiздi адамныЎ
т„н сґлулыЈынан жан сґлулыЈын жоЈары јоюЈа негiздесек
те, †мiрде сол т„н сґлулыЈымен бетпе-бет келiп јалЈан
кезде †зiмiздiЎ „лгi јаЈидамызды јалай бґзып кеткенiмiздi
бiлмей јаламыз. ‡з еркiмiзбен ајылы аз болса да сґлу
„йелдерге Ґйленуге дайынбыз, бiрај ајылЈа бай, к†рiксiз
„йелдерге жолаЈымыз келмейдi. Санамызды жабайы инс-
тинкт секiлдi бiр „уей кҐш жеЎiп кетедi. Бiз еЎ осал
жерiнен јолЈа тҐсiп, тырп ете алмай јалЈан аЎЈа ґјсай-
мыз. Ендеше сґлулыјтыЎ „лi де зерттелмеген немесе бiле
тґрып, айтјымыз келмейтiн бiр сырлары болуы мҐмкiн...
Мен АлманыЎ тiзесiнiЎ Ґстiнде тґрЈан јолынан (сол
јолынан) ґстадым. ЖҐрексiнгеннен алајаным терлеп

– 550 –
кеттi. Алма жымиып, јолымды јґп-јґрЈај, жґп-жґмсај
алајанымен јысып јойды да, менiЎ тҐрiмде кiсi таЎја-
ларлыј бiрдеЎе бардай баданадай к†здерiн кеЎ ашып,
аЎтарыла јарады.
Кинодан шыјтыј. Алма к†Ўiлденiп, с†йлей бастады.
– Кинода неге ылЈи сґлу „йелдер ойнайтынына
тҐсiнбеймiн? – дедi јолын жайып. – Сґлу емес „йелдер
жґртја Ґлгi бола алмай ма? ОлардыЎ бойынан жајсы
јасиеттер табуЈа болмай ма?
– ЖајсылыјтыЎ еЎ тереЎ тамыры сґлулыјта, †йткенi
тiршiлiк т„ннен басталады. Ал сґлу адамдардыЎ ајыл-
сыз, жаман болып шыЈуы – диспропорция, †мiрдiЎ
кҐрделiлiгiнен, јиындыЈынан алЈашјы тепе-теЎдiктiЎ жиi-
жиi бґзылуы...
– Балмґздај жегiм келедi, – дедi ол менiЎ с†зiмнiЎ
аяЈын кҐтпей.
Балмґздај кездеспедi. Екеуiмiз јарак†леЎкеге јойыл-
Јан, арјалыЈы жој, жайдај орындыјја отырдыј.
– МаЈан гҐл жґлып бершi, – дедi кенет бетiме тесiле
јарап.
Мен оныЎ осынша јисынсыз талабын јалай ґЈарым-
ды бiлмей, даЈдарып јалдым.
– Ѕазiр, – дедiм де, јорјып тґрЈаныма јарамастан,
орнымнан тґрып, гҐл алаЎына беттедiм. Бґл бiздiЎ Ґлкен
јателiгiмiз болды. Алајандай болып, јауыз ашјан јып-
јызыл гҐлдердiЎ екi талын жґлып алып, жиекке шыјја-
нымда:
– Берi, берi жҐрiЎiз, – деп саусаЈымен iлiп тартып
тґрЈан, портфелi бар, јалјанјґлај милиционердi к†рдiм.
Мен жалтајтап Алма отырЈан жајја јарай бердiм.
– Берi дедiм Јой мен сiзге! …лде таЈы бiреулерiЎiз бар ма?
– Жо-жој, – дедiм з„рем ґшып.
– Б†лiмшеге!
– Сiз неге к†рiп тґрып, ысјырмайсыз, – дедiм мен ыза
болып. – Сiз „дейi жґлсын деп тґрсыз. ‡йткенi сiзге бiреудi
ґстау керек...
Милиционер бiр с„т аЎтарылып, жауап бере алмай
јалды. Содан кейiн менi „дейi сайјымазајтыјпен айтып
тґр деп ойлаЈан болуы керек, тајай бере жеЎiмнен ґста-
ды да, д†рекiлеу жґлјып јалып, б†лiмше тґрЈан жајты

– 551 –
иегiмен к†рсеттi. Б†лiмше iшiне кiргенде, аздап есiмдi
жидым. «К†п болса штрафын т†леп јґтылармын» дедiм
iшiмнен, юстициядан бiлетiн азЈантай заЎдарымды есiме
тҐсiрiп.
– К„не, јґжатыЎыз, – дедi телефонныЎ јґлаЈында
отырЈан егделеуi менi к†ргенге јуанышты жандай
к†Ўiлдене дауыстап.
Осы кезде б†лмеге Алма кiрiп келдi. Мен инфаркт бо-
луЈа с„л јалдым. «Бiттi ендi» дедiм iшiмнен Ґмiт атаулы-
дан кҐдерiмдi Ґзiп. Бiр с„ттiЎ iшiнде †зiмнiЎ д„рiгерлiк
атја сай емес, јылмысты „рекеттерiммен бҐкiл ауруха-
наЈа, д„рiгерлерге, јыздыЎ ата-анасына, јала бердi бҐкiл
јала халјына „йгiлi болЈан масјара кҐйiмдi елестетiп
Ґлгердiм.
Бiрај АлманыЎ келуi жаЈдайды мҐлде †згертiп
жiбердi. АлманыЎ сґлулыЈы отырЈандардыЎ б„рiне
бiрден апиын сорЈандай „сер еттi. Телефон јґлаЈында
отырЈан егде милиционер де, менi ертiп келген јалјан-
јґлај та, формасыз, жай киiнген жас жiгiт те ызЈарлы
жҐздерiн жылытып, мҐлде †зiмiз секiлдi јас-јабаЈы
тҐсiнiктi, ет-сҐйектен жаралЈан, к„дiмгi адам јалпына
келдi. Б„рiнiЎ к†здерiнен «и„, отырыЎыз, шаруаЎызды
айтыЎыз, к†мекке бiз дайын» деген секiлдi јґп ниет
сезiлдi.
Алма †з Ґстемдiгiн жајсы сезiнетiн, к„дiмгi т„жiри-
белi сґлу бикештердей маЎайына жымия к†з тастап,
менiЎ јасыма келдi де, јолымен шашымнан сипай
ґстап:
– Мен кiн„лiмiн, аЈай, – дедi милиционерге. – Мен
„дейi жґмсап едiм, гҐл жґлып бер деп...
– Неге? – дедi јалјанјґлај јатаЎ дауыспен, бiрај тҐрi
жымиып, „шейiн „зiл екенiн бiлдiрiп тґр.
– …дейi, – дедi Алма јайталап, – „дейi, менi сҐйе ме
екен деп...
МенiЎ бойымды ток соЈып †ткендей болды.
– Оѕо, – дедi телефон јґлаЈында отырЈан егделеу ми-
лиционер, – мiнеки, јазiргi жастар... Ѕандай ашыј мiнез!..
– Жiгiттi солай сынауЈа бола ма? – дедi формасыз жiгiт. –
Бґл јоЈамдыј т„ртiптi бґзу... Жiгiттi басја жерде сынау
јажет.

– 552 –
– КешiрiЎiз, – дедi Алма менi сол јолымен јапсыра
јґшајтап. – Бiр жолЈа кешiрiЎiздер... …йтпесе, жарайды,
менi-ај айыптаЎыздар...
– Жарайды. ЅыздыЎ алдында жiгiттiЎ беделiн тҐсiрмей-
ај јояйыј. Милиционерлер де тасбауыр жандар емес,
айналайын. Б„рiмiз де жiгiт болып к†ргенбiз. М„! – Егде
милиционер маЈан паспортымды ґсынды.
– Рајмет!
Сыртја шыјјаннан кейiн парктiЎ јајпасына жеткен-
ше бiр-бiрiмiзге тiл јатысјан жојпыз.
– ГҐл жґлып берейiн бе? – дедiм тојтай јалып, ыза
болып тґрЈанымды жасыра алмай.
Алма јолымды алып, жґп-жґмсај јолтыЈына јысты.
– Болады ендi, – дедi iлгерi тартып, – маЈан ештеЎенiЎ
јажетi жој.
Таксимен јайттыј. …лдејалай к†ше шамдары с†нiп
јалды. Ай ај бґлттардыЎ ар жаЈымен зымырап барады.
АурухананыЎ ауласындаЈы отырЈыштардыЎ тґсына кел-
генде Алма алЈа оза берген менi тојтатып, †зiне бґрды да,
мойнымнан јґшајтай алды. Мен ернiме жґп-жґмсај,
дымјыл ерiннiЎ тигенiн сездiм. Ѕґдай-ау, не деген жґп-
жґмсај, н„зiк ерiн. Мен АлманыЎ талдырмаш денесiн
јґшајтап, бауырыма бастым. Содан кейiн с„бидi
иiскегендей, жґп-жґмсај бет-аузына бетiмдi Ґйкеп, демiн
жґттым. …лдебiр жан јиюЈа болЈандай рухани тазалыјты
сезетiн секiлдiмiн. Бiрај ол АлманыЎ бойынан тапјан
тазалыЈым ба, †з бойымныЎ тазаруын сезгенiм бе – ол
арасын толыј айырмадым.
Iшке кiрдiк. Алма теЎ жартысын јара к†зiлдiрiк жап-
јан бетiн шашымен бҐркей тҐсiп, менi јолтыјтап алды.
Екiншi јабатја кiрер есiктiЎ алдында Алманы тојтаттым
да, †зiм iшке ендiм. Сестра процедура кабинетiнде жој екен.
– Тез б†лмеЎе бар, – деп сыбырладым АлмаЈа есiктi
јайта ашып.
Алма б†лмесiне кiрiп кеттi. Iле сестра да келдi.
– Сен бе едiЎ, – дедi маЈан жымиып.
– ‡згерiс жој па?
– Жој.
– Мен АлманыЎ палатасында отырамын, – дедiм хала-
тымды киiп жатып, – бҐгiн приступ болуы мҐмкiн.

– 553 –
Сосын Јылыми кҐнделiгiмдi алдым да, сестраЈа к†з
јылып, тҐк байланысы жој, тҐсiнiксiз с†здермен толты-
ра бастадым. Сестра д„рiгерлiк жґмысја жан-т„нiмен
берiлген менiЎ јазiргi тҐрiме сҐйсiне јарады.
Мен палатаЈа кiргенде Алма киiмiн ауыстырып, т†сегiне
жатып Ґлгерген екен. Ортај јґпиялары бар балалардыЎ
бiр-бiрiне к†з ым жасап, кҐле беретiнi секiлдi, менi к†рген
бетте Алма к†зiмен „лгi есiЎде ме дегендей мойнын iшiне
тыЈа жымиып, кҐлiп жiбермес Ґшiн јолымен аузын бас-
ты.
КҐнделiктi „детiммен кереуетiнiЎ жиегiне отырып,
јолынан ґстадым. Ол да кҐндегi „детiнше јґп-јґрЈај,
жґмсај алајанымен јолымды јысты. МҐлде емiн-еркiн.
Мен оныЎ к†зјарасынан, бҐкiл болмысынан ескен Јажа-
йып жылы аЈынды жаныммен сезiп, балјып тґрдым.
– µйыјта.
– Сен ше?
– Мен сенi кҐзетiп отырамын... таЎ атјанша... ‡мiр
бойы...
Алма к†зiн жґмды. Дем алысыныЎ жиiлiгiне јарап,
к†Ўiлiндегi толјуды сездiм.
МенiЎ ойларым сан-сајја б†лiндi. МаЈан мынау †зiм
кҐнде к†рiп, к†зјашты болЈан кҐнделiктi тiршiлiк аяј
астынан †згерiп кеткен секiлдi немесе осы тiршiлiкке
†зiм тґЎЈыш тап болып тґрЈан т„рiздiмiн. Бiрај мен
†мiрге м„н беретiн, с„н беретiн бiздiЎ †зiмiздiЎ жеке
бајытымыз екенiн, бiзге сырттан ешјандай с„уле
келмейтiнiн, тiршiлiкке, маЎайЈа с„уле т†гiп, жылу
шашатын адамдардыЎ †здерi екенiн кейiнiрек тҐсiндiм.
‡зiмнiЎ iшкi жан дҐнием „демi с„улелер шыЈара бас-
тап едi, менi јоршаЈан бҐкiл јауым, орта, тiршiлiк
јґлпырып сала бердi.
АлманыЎ наујасын есiме алдым. Оны емдеу м„селесi
д„рiгерлiк мiндет јалпынан табан астында †згерiп, ендi
тек †зiм Ґшiн жанын сајтап јалу деген т†тенше шешiмге
ґласып кеттi.
Бiр јызыЈы, сол тҐн оЎ јол ешјандай „рекет жасаЈан
жој.
Алма менiЎ к†з алдымда жорта ґйыјтап жатјандай,
к†зi с„л ашылЈан кҐйi таЎ атјанша тырп етпедi.

– 554 –
ТҐстен кейiн жґмысја меЎгерушi келдi. Жасы јырыј-
тарЈа келген, мiнезi шадырлау, арыј, к†се кiсi болатын.
МенiЎ ґйјыдан јажыЈан тҐрiмдi к†рiп:
– Немене, „лi тҐнгi кезекшiлiктi ешкiмге бермей жҐрсiЎ
бе? – дедi. ОныЎ с†зi сґрајтан г†рi менiЎ iсiмдi јґптайтын
ризашылыј секiлдi бiрдеЎеге ґјсайды. Сондыјтан мен:
– Саламатсыз ба? – дегеннен басја ештеЎе айтпадым.
– Фанатизм жој жерде ґлылыј та жој, – деп к†семсiдi
ол.
– Сiзбен с†йлесетiн маЎызды бiр шаруа болып тґр.
– Ѕандай шаруа?
– Айрыјша бајылаудаЈы Бiрiмжанова АлманыЎ жаЈ-
дайы †те ауыр. Тезiрек амал жасау керек.
– Ѕалай, јалай? – дедi меЎгерушi к†здерiн жыпылыј-
татып орындыјја отыра берiп.
– Ѕазiр ауру кризис Ґстiнде. Ѕызды јатерлi приступ-
тан јґтјару Ґшiн, оЎ јолдыЎ саусајтарын, болмаса тiптi
тґтастай †зiн операциямен алып тастау јажет...
Мен †зiмнiЎ бґл пiкiрiмдi меЎгерушiге бґдан бґрын да
айтјан болатынмын. Сондыјтан ол бґл ойдыЎ †зiне жа-
Ўалыј емес екенiн бiлдiрiп, кiржиiп жауап бермей, бiраз
отырып:
– Ол былай Јой... – дей бергенде:
– Жој! – дедiм таЈы да сол †зiме бейм„лiм
†лермендiкпен.
Ол менiЎ бетiме таЎырјай јарады. Содан кейiн
жҐзiмнен „лдебiр маЎызды бiрдеЎе ґјјандай болып, Ґнде-
мей јалды.
– Мен, мiнеки, бiрнеше ай бойы јатарынан к†з жаз-
бай бајылап келемiн, – дедiм жҐрегiм дҐрсiлдеп,
дегбiрiмнiЎ јашып тґрЈанын сездiрмеуге тырысып. – Бас-
ја ешјандай амал јалЈан жој... Егер олай жасамасај,
осы екi-Ґш кҐннiЎ iшiнде јыздыЎ †зiн-†зi †лтiрiп тына-
тынына кепiл боламын... (МеЎгерушiге „сер ету Ґшiн, осы
с†здi айтуын айтсам да, бойымныЎ „лденеге дiр ете јал-
Јанын, „лгi с†здi бекер айтјанымды тҐсiндiм. Кейде адам
таЈдырына кездейсој, јапияда санаЎнан тыс айтылЈан
с†здердiЎ „мiршiлiк ететiнi бар Јой). ТҐсiнемiсiз, басја
ешјандай амал жој... – МеЎгерушiнiЎ Ґндемей јалЈаны-
нан с†зiмнiЎ јґлајја кiре бастаЈанын сездiм.

– 555 –
– Сiз операциядан кейiн јызды јґлан-таза жазылып
кетедi деп ойлайсыз ба? – дедi маЈан к†зiнiЎ јиыЈымен
јарап.
– Мен олай деп Ґзiлдi-кесiлдi айта алмаймын. Бiрај
бiз еЎ алдымен адамды бҐгiнгi ажалдан алып јалуымыз
керек. ЕртеЎгiсiн содан кейiн к†ремiз. Сiз маЈан сенiЎiз.
Мен аурудыЎ јасында кҐнi-тҐнi болып, азабын јатар к†рiп
келе жатјан адаммын...
МеЎгерушiнiЎ кiржиген жҐзi жґмсара бастады.
– Ата-анасыныЎ келiсiмiнсiз б„рiбiр ештеЎе iстей ал-
маймыз, – дедi сонда да келiсе јоймай.
– Ата-анасы емес, алдымен †зiнiЎ келiсiмi керек. …рi-
берiден соЎ јалай болса да жасау јажет. ‡йткенi ауру-
дыЎ жаЈдайын олардан г†рi бiз, оныЎ iшiнде мен жајсы
бiлемiн.
– Жарайды, – дедi меЎгерушi маЈан тура јарап. – Бiрај
ертеЎ обходта †зiм јарап шыЈамын. Содан кейiн
кеЎесейiк...
МенiЎ жҐрегiм лҐпiлдеп јоя бердi. Мен сол с„тте-ај
ертеЎгi обходја дейiн операцияЈа Алманы јалай
к†ндiрерiмдi, меЎгерушiнiЎ алдында јалай болып к†рiнiп,
сґрајтарЈа јалай жауап беру керек екенiн Ґйрететiнiмдi
елестетiп шыјтым.
Бiрај оЈан бґл жайды јазiр айтјым келмедi. ТҐнгi
ґйјысына кесел болар деп ойладым. ЕртеЎ ертерек кiрiп,
б„рiн тҐсiндiрем...
Аурулар тыныш мезгiлден кейiн, саЈат 5 шамасында
сыртја серуенге шыјты. Мен Алманы беседканыЎ iшiнде
кiтап ојып отырЈан жерiнен таптым. Бетiме јарап кҐлдi.
– К†зiЎ јызарып кетiптi Јой.
– …шейiн Јой...
– Бар да ґйыјта.
– ЕштеЎе етпейдi...
– ЕштеЎе етпейдi емес, ґйыјтайсыЎ! Сен не, менiЎ
тiлiмдi алмайсыЎ ба?
Мен АлманыЎ бетiне јарадым. ТаЈы да оныЎ жанары-
нан ескен жанЈа жайлы, Јажайып, жылы аЈынды сезiп
тґрмын.
– Неге алмайын, – дедiм маЎайдаЈыларЈа естiрте кҐлiп. –
Ѕашан алмадым.

– 556 –
– Ендеше бар да ґйыјта, – дедi Алма тҐсiн јайтарып. –
БҐгiн жајсымын, ештеЎе етпейдi. ¦йiЎе бар. ТаЎертеЎ
келесiЎ Јой...
– ТаЎертеЎ айтатын бiр маЎызды шаруа бар.
– И„, таЎертеЎ айтарсыЎ.
Мен АлманыЎ б†лмесiне барып, киiм салынЈан
с†мкемдi алдым.
Кешкiлiк ґзај уајыт ґйыјтай алмадым. МеЎгерушiнiЎ
к†не јалЈанына таЎ јалдым. «‡зiн-†зi †лтiрiп тынаты-
нына кепiл боламын» деген с†з есiме тҐстi. Б„лкiм, осы
с†з „сер еткен болар. …йтпесе кесiп алса, јан шыјпай-
тын кесiр адам Јой...
Алманы алдымен оЎ јолыныЎ саусајтары жој кҐйiнде,
одан кейiн тґтас бiр јолы жој кҐйiнде к†з алдыма
елестеттiм. ТҐк те жој. Керемет сґлу. ЅыстыгҐнi пальто-
сымен жҐргенде тiптi бiлiнбейдi. Протез салдырамыз. Сол
јолымен жазып Ґйренедi... Жој-жој! Тiптi ешјандай про-
тез салдырмаймыз. Сол жалЈыз јолымен-ај бҐкiл халыј-
тыЎ к†зiнше к†шеде жҐруге болады. Оны жасыруЈа бол-
майды... СоЎЈы шешiм †зiме јатты ґнады. Д„л солай жҐру
менiЎ жҐрегiмдi шынайы таза сезiмге, жылылыјја
б†лейтiн секiлдi.
‡мiрдегi с„ттiлiк †те сирек н„рсе. Ол жґрттыЎ б„рiне
бiрдей жете бермейдi. Бiрај еЎ Ґлкен жалЈыз с„ттiлiктен
кейiн, јалЈан с„тсiздiктiЎ б„рiне де т†зуге болады. Ѕиын-
шылыјты жеЎудiЎ еЎ бiр Ґлкен јґралы – т†зiм. Т†зе
бiлсеЎ, барлыј азап атаулыныЎ жҐзi мґјалып, майыры-
лып, †тпей јалады. М„селен, бiреу мойныЎа 10 кг тас
байлап јойса, 20 кг тас байланбаЈанына шҐкiршiлiк
јылып, жаЎаЈы кҐйiЎдi бајытты халге айналдырып
жiберуге болар ма едi. …рине, болады. Сондыјтан јазiр
јандай ауыр жаЈдайдан да „лгi жолмен јґтылып кетуге
болады. Ол Ґшiн тек тiршiлiк керек. Тiрлiк керек... Ѕол
деген немене?.. Ѕол деген тҐк емес...
Рас, дҐниенiЎ б„рi адамныЎ јолымен жасалады... Бiрај
зґлымдыј та адамныЎ јолымен жасалмай ма?.. Зґлым-
дыј жасайтын јолды тез кесiп тастамаса, болмайды... Тез...
кесiп тастау керек... Тез...
Мен таЎертеЎ ерте ояндым. Кешегi ојиЈаны, тҐнгi ой-
ларымды еске алЈанда ґйјым бiрден шайдай ашылды.

– 557 –
ТаЎертеЎгi асымды шала-пґла iшiп, ауруханаЈа келдiм.
Сыртјы јајпаныЎ кҐзетшiсi „лi ґйыјтап жатјан болар
деп ойлап, јаЈуЈа ојталып едiм, бiрај ашыј екен. Есiк
алдында „лдејандай машина тґр. Iшке кiрiп, екiншi јабат-
ја к†терiлгенде јызметке менен де бґрын келген
„лдекiмдердiЎ дабырласјан дауыстарын естiдiм. Мен
шкафтан халатымды алып кидiм. …лдејайдан
меЎгерушiнiЎ јарлыјјан даусы шыЈады. Бґл неге ерте
келген?! Шошып јалдым. Жој, тҐк те жој. Обходја дейiн
б„рiбiр араламайды... ОЈан дейiн Ґлгеремiн Јой... Перде-
мен б†лiнген кабинеттен сестра „йел шыЈып, телефонЈа
жармасты. Менi к†рiп, басын изедi.
– Анда бардыЎ ба? – дедi телефон н†мiрiн айналды-
рып жатып.
– Ѕайда?
Сестра менiЎ бетiме таЎырјай јарады да, трубкасын
јоя салып:
– Ана јыз †лiп јалды Јой,– дедi ајырын Јана.
ЖҐрегiм аузыма тыЈылды. Демiм бiтiп, жаЈамды аЈыт-
тым. …лгi с†здi естiген с„тте к†ЎiлiмнiЎ тҐкпiрiнде осы
жаманатты бiлгендей, осылай боларын сезгендей бiр тҐйсiк
пайда болды. «Бiлiп ем Јой, осылай боларын сездiм Јой...
Сездiм Јой...» «‡зiн-†зi (япыр-ау) †лтiрiп тынатынына
(ґйып јалЈан шекемдi ґстадым) кепiл боламын...» (Мен
екем Јой †лтiрген... Мен Јой...) Б†лменiЎ iшiне јалай
кiргенiм есiмде жој. ¦ш-т†рт д„рiгер бар екен.
Т†секте шалјасынан жатјан Алманы к†рдiм. Аузынан
тiлi шыЈып, к†зiнiЎ јарашыЈы т†Ўкерiлiп кеткен. ТҐрiнен
јатты јиналЈаны к†рiнiп тґр.
Жајындап келiп, бiлегiн ґстадым. Суып кетiптi. Тама-
Јында к†кпеЎбек јолдыЎ iзi. ОЎ јолы кеудесiнде жатыр.
‡лгеннен кейiн ажыратјан болу керек.
«... Кепiл боламын... кепiл боламын... †лтiрiп тынаты-
ны...»
«Айттым ба? – дейдi бiреу iшiмнен. – Айтјаным келдi
ме?..» Мен жыламауЈа тырыстым. Есiрiк кҐйде:
– Болды ендi, холодильникке апару керек, – дедiм
дауыстап, не айтып тґрЈаныма †зiм тҐсiнбей.
Кешке †лiктi ата-анасы алып кеттi. Келесi кҐнi жер-
леуге јатынастым...

– 558 –
* * *
Ол „Ўгiмесiн аяјтап, сигарет тґтатты.
– Сыра iшiЎiз, – дедiм ґзај Ґнсiздiктен кейiн. С†здi
басја бiрдемеге аударЈым келдi. Бiрај ауа райыныЎ ыс-
тыЈынан да, газет бетiндегi саяси хабардан да, јарсы бетте
отырЈан бикештердiЎ тҐр-сипатынан да „Ўгiме †рбiмедi.
– Сырасы ескiлеу екен, – дедiм, тҐсiп јалЈан этикет-
каныЎ жазуына ҐЎiлiп.
Ол Ґндеген жој.
Ашыј кафе iшiнде сыра iздеушiлер јаптап кеттi.
– Рґјсат етiЎiз, – дедi даяшы јыз лангет пен шаныш-
јы, пышајтарды алдымызЈа јойып жатып. Содан кейiн
сыралардыЎ аузын ашты.
Мен †зiмнiЎ пышај ґстап тґрЈан оЎ јолыма Ґрейлене
јарадым.

– 559 –

жүктеу/скачать 2,27 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: