Тараз мемлекеттік педагогикалық институтының хабаршысы ғылыми-педагогикалық журнал

 
130 
В 
обеспечении 
нормального 
функционирования 
любой 
современной 
экономической  системы  важная  роль  принадлежит  государству.  Государство  на 
протяжении  всей  истории  своего  существования  наряду  с  задачами  поддержания 
порядка,  законности,  организации  национальной  обороны,  выполняло  определенные 
функции  в  сфере  экономики.  Государственное  регулирование  экономики  имеет 
долгую  историю  -  даже  в  период  раннего  капитализма  в  Европе  существовал 
централизованный  контроль  над  ценами,  качеством  товаров  и  услуг,  процентными 
ставками и внешней торговле.   
 В  современных  условиях  любое  государство  осуществляет  регулирование 
национальной  экономики,  с  различной  степенью  государственного  вмешательства  в 
экономику.  
По  вопросам,  в  каких  пропорциях  должно  сочетаться  государственное  и 
рыночное  регулирование,  каковы  границы  и  направления  государственного 
вмешательства,  существует  широкий  спектр  мнений  и  подходов  -  от  полного 
государственного  монополизма  до  крайнего  экономического  либерализма.  Однако 
необходимость  выполнения  государством  определенных  функций  в  экономике  не 
подвергается сомнению. Это еще раз получило подтверждение в ходе «Кейнсианской 
модели» (назвал свою теорию спроса на деньги  теорией предпочтения ликвидности), 
которая  совершила переворот в  классических  воззрениях  на  рыночную экономику  и 
доказала невозможность самоисцеления экономического спада.  
Вне зависимости от господствующих экономических доктрин никто не снимал с 
национальных правительств ответственности за экономическое положение страны.  
Таким  образом,  государственное  регулирование  экономики  имеет  важное 
значение для экономического и социального развития страны. При этом, осуществляя 
регулирование экономики, государство использует широкий набор средств и методов 
воздействия  на  экономику  таких  как  бюджет,  налоги,  кредитно-денежная  политика, 
экономическое законодательство и т.д. 
В  любой  экономической  системе,  в  том  числе  и  рыночной  экономике, 
государство  выступает  в  известном  смысле  как  экономический  агент,  обладающий 
правом  и  возможностью  принуждения,  например  в  сфере  налоговой  политики, 
государственного 
законодательства. 
Принуждение 
часто 
обосновывается 
политической 
философией, 
требующей 
подчинения 
личных 
интересов 
общественным.  
 В  любой  экономической  системе,  в  том  числе  и  рыночной  экономике, 
государство  выступает  в  известном  смысле  как  экономический  агент,  обладающий 
правом  и  возможностью  принуждения,  например  в  сфере  налоговой  политики, 
государственного 
законодательства. 
Принуждение 
часто 
обосновывается 
политической 
философией, 
требующей 
подчинения 
личных 
интересов 
общественным.  
Как  бы  там  ни  было,  государство  всегда,  во  все  времена  и  во  всех  странах 
оказывало  ключевое  влияние  на  функционирование  экономики,  и  вследствие  этого, 
на  развитие  общества  в  целом.  Таким  образом,    государственное  регулирование 
является  важной  частью  функционирования  экономики  и,  поэтому,  заслуживает 
самого пристального внимания.  
Многообразие  задач,  которые  стоят  перед  государством  в  рыночной  экономике 
определяют  выполняемые  государством  [экономические  функции].  Для  решения 
задач,  стоящих  перед  государством  в  процессе  выполнения  этих  функций  в 
распоряжении  государства  имеется  ряд  инструментов,  к  важнейшим  из  которых 

 
131 
относятся:  [фискальная      политика];  социальная  политика,  политика  регулирования 
доходов;  [финансовая  политика];        внешнеэкономическая  политика;  и  другие.  Не 
менее  важной  по  значимости  является  денежная  политика.  Регулируя  денежную 
массу,  государство  может  влиять  на  цены,  инвестиционные  проекты  и  потребление 
населения,  объем  национального  производства,  инфляцию  и  темпы  экономического 
роста.  
Денежная политика, как и фискальная, может служить средством стабилизации, 
но  может  и  отрицательно  воздействовать  на  экономику.  Без  отлаженной  денежной 
политики борьба с  инфляцией   невозможна. 
Од  денежно-кредитной  политикой  государства  понимается  совокупность  мер 
экономического  регулирования  денежного  обращения  и  кредита,  направленных  на 
обеспечение  устойчивого  экономического  роста  путем  воздействия  на  уровень  и 
динамику  инфляции,  инвестиционную  активность  и  другие  важнейшие 
макроэкономические процессы.          
Денежно-кредитная 
политика 
– 
важнейший 
метод 
государственного 
регулирования  общественного  воспроизводства  с  целью  обеспечения  наиболее 
благоприятных условий для развития рыночной экономики. 
Деньги  существуют  на  протяжении  тысячелетий.  Напротив,  центральные  банки 
появились на исторической сцене сравнительно недавно.  
[фискальная  политика]  –  комплексное  понятие  государственной  налогово-
бюджетной политики и механизма ее реализации в экономических процессах  
[финансовая  политика]  –  это  совокупность  целенаправленных  намерений  и 
мероприятий,  проводимых  государством  в  области  финансов  для  осуществления 
функций и задач 
[экономические  функции]  –  это  переменные  величины,  зависящие  от  других 
переменных величин 
Деньги  существуют  на  протяжении  тысячелетий.  Напротив,  центральные  банки 
появились на исторической сцене сравнительно недавно.  
Что  же  касается  современной  модели  центральных  банков,  то  ее  формирование 
восходит,  когда  начали  определяться  функции  центральных  банков  в  экономике  с 
[бумажными деньгами] и коммерческими банками.  
Сегодня  в  любой,  даже  самой  маленькой,  стране  мира  есть  свой  центральный 
банк.  Он  выполняет  2  основные  задачи.  Первая  задача  –  центральный  банк  должен 
обеспечить  стабильность  функционирования  банковской  и  финансовой  систем.  В 
частности, он должен предупреждать возникновение финансовой паники, вероятность 
которой  в  финансовой  системе  с  широким  набором  посреднических  институтов 
весьма велика. При выполнении этой задачи центральный банк играет роль кредитора 
в  последней  инстанции.  [  бумажные  деньги]  –  это  средства  платежа  и  средства 
обращения 
___________________ 
1.Журнал для клиентов «Просто о финансах», Весна-лето 2011г. 
2.Мамедов  О.  Политическая  экономия.  Элективное  пособие  по  курсу  «Основы 
экономической теории». – Ростов н/Д: изд-во «Феникс»,1999с.. 
3.Нестеров Л.И., Амирова Г.Т. Методологические проблемы совершенствования 
статистики национального богатства. Воп.статистики, 2001.  
4.Борисов Е.Ф. Экономическая теория: Учебник. – М.: Юрист, 1997с.  
 

 
132 
Аннотация.  Ақша  –  несиелі  саясат  -    нарықтық  экономиканың  дамуы  үшін 
оңтайлы  жағдайларды  қамтамасыз  ету  мақсатында  қоғамдық  ӛндірісті  мемлекеттік 
реттеудің маңызды әдісі болып табылады.    
Annotation.  A  monetary  policy  is  a  major  method  of  government  control  of  public 
reproduction with the purpose of providing of the most favorable terms for development of 
market economy. 
 
 
Ш.М. Тойганбекова 
 
ЗАКОНОДАТЕЛЬНЫЕ ОСНОВЫ ПОВЫШЕНИЯ СТАТУСА 
ПЕДАГОГИЧЕСКОГО РАБОТНИКА 
 
УДК: 227.51.55 
 
Государственная  программа  развития  образования  на  2011-2020  годы  для  всего 
образовательного  пространства    дала  новый    импульс    для  формирования  
качественно  новой  образовательной  системы  и  созданию   динамичного 
интеллектуального  общества.  Стратегия  развития  Казахстана,  определенная  Главой 
государства,  направлена  на  повышение  конкурентоспособности  страны  в  мировом 
сообществе.  Одним  из  факторов  успешной  реализации  этой  задачи   является 
реформирование  системы  образования  с  тем,  чтобы  будущие  специалисты  были 
подготовлены  с  учетом  реалий  сегодняшнего  дня  и  конкурентоспособны  на 
международном рынке.  
Кадровый  потенциал  учебного  заведения  во  многом  определяет   качество 
образовательного  процесса.  Наличие  творчески  мыслящих,  неравнодушных 
преподавателей,  готовых  к  внедрению  инноваций,  постоянному  развитию  –  это 
важная  составляющая  часть  системы  эффективного  управления  качеством 
образования и создание собственного имиджа учебного заведения.  В педагогическом  
вузе  активно совершенствуется система  управления образовательным процессом на 
основе  современных  подходов.  Поэтому    Государственная    программа    развития 
образования на 2011-2020 годы содержит обоснованную концепцию очередного этапа 
развития образовательной системы.  
Госпрограмма    развития  образования  рассчитана    до  2020  года,  ее  ключевыми 
направлениями станут совершенствование финансирования, улучшение менеджмента 
образования,  повышение  статуса  педагога,  внедрение  системы  электронного 
обучения,  полный  охват  дошкольным  воспитанием  и  обучением,  дальнейшее 
развитие  среднего,  технического  и  профессионального,  высшего  и  послевузовского 
образования.  Так  как  образование  является  не  только  важнейшей  сферой  духовного 
производства, которое создает не только интеллектуальную, но и экономическую базу 
процветания  общества.    Основные  шаги  в  реформировании  системы  образования 
стали  осуществляться  после  принятия  принципиально  новых  законов  «Об 
образовании»  и «О высшем образовании».  
Проведенный  нами  анализ  законодательства  об  образовании  Республики 
Казахстан  свидетельствует,  что  оно  состоит  из  ряда  нормативных  блоков, 
регулирующих  отношения  в  области:  семейного  воспитания;  дошкольного 
воспитания;  общего  среднего  образования;  внешкольного  воспитания  и  обучения; 
профессионально-технического  образования;  среднего  специального  образования; 

 
133 
высшего  образования;  послевузовского  образования;  повышение  квалификации  и 
переподготовки  кадров;  дополнительного  образования.  Каждый  из  этих  блоков 
характеризуется  правовыми  нормами,  направленными:  на  организационное 
обеспечение;  на  определение  содержания  образования;  на  установление  прав  и 
обязанностей 
субъектов 
образовательного 
процесса; 
на 
регулирование 
организационных  отношений  внутри  учебно-воспитательного  учреждения;  на 
материальное обеспечение обучающихся и работающих в сфере образования.  
Этими  законами  была  определена  главная  задача  образования  -  создание 
государством  необходимых  условий  для  формирования  и  развития  личности  на 
основе  национальной  и  мировой  культуры,  общечеловеческих  ценностей,  свободы 
выбора  языка  обучения  и  типа  учебных  заведений.  Учреждение  образования 
законодательно  получили  долгожданную  свободу  в  выборе  программ,  форм  и 
методов  обучения  и  воспитания.  В  основу  реформирования  положены  принципы 
демократизации  обучения  и  воспитания,  многоукладное,  вариативность  и 
непрерывность  образования,  дифференциация  и  мобильность  образовательной 
системы.  Первостепенное  значение  придается  региональному  образованию    и 
национальному  самоопределению  школы,  основанных  на  принципах  гуманизации  и 
гуманитаризации.  В  принятой  в  1995  году      Конституции  РК  (ст.  30)  определено:  - 
гражданам  гарантируется  бесплатное  среднее  образование  в  государственных 
учебных заведениях.  
Среднее  образование  обязательно,  граждане  имеют  право  на  получение  на 
конкурсной  основе  высшего  образования  в  государственном  высшем  учебном 
заведении,    получение  платного  образования  в  частных  учебных  заведениях 
осуществляется  на  основаниях  и  в  порядке,  установленных  законом,    государство 
устанавливает  общеобязательные  стандарты  образования.  Деятельность      любых   
учебных   заведений   должна   соответствовать    этим стандартам. Законы РК  «Об 
образовании»  и  «О  высшем  образовании»  предполагают  принятие  множества 
подзаконных  актов,  в  том  числе  в  области  дошкольного  воспитания  и  общего 
среднего  образования  на  уровне  Правительства  Республики  Казахстан  и  МОН  РК. 
Управление  системой  образования  Казахстана  имеет  государственно-общественный 
характер.   
Государственную  политику  в  области  образования  определяет  Президент 
Республики  Казахстан,  а  ее  реализацию  осуществляет  Кабинет  Министров 
Республики  Казахстан.  Центральным  органом  государственного  управления  в 
области образования является МОН РК. Органы управления отраслевых министерств 
и  ведомств,  имеющих  учебные  заведения,  осуществляют  непосредственно 
руководство  подведомственными  учреждениями.  Все  государственные  высшие  и 
средние специальные учебные заведения, как правило, находятся в ведении МОН РК.  
В  разработке  политики  в  области  образования  наиболее  важную  роль  играет 
Правительство.      Правительство  и  МОН  РК    выступают  инициатором  подготовки 
проектов  руководящих  документов,  проверяет  проекты  и  готовит  их  для 
окончательного  утверждения,    по  своему  усмотрению  привлекает  к  формированию 
политики  в  области  образования  работников    образования,  ученых,  зарубежных 
экспертов и других специалистов. В настоящее время активно формируется политика 
в области реформирования образования. Трижды внесены изменения и дополнения в 
Закон «Об образовании» и дважды - в Закон «О высшем образовании».  
Разработаны:  «Концепция  общего  среднего  образования  в  Республике 
Казахстан»;  «Концепция  гуманитарного  образования  в  Республике  Казахстан»; 

 
134 
Государственный 
стандарт 
высшего 
образования 
Республики 
Казахстан; 
Государственный 
образовательный 
стандарт. 
Классификатор 
(перечень) 
специальностей  и  направлений  подготовки  высшего  образования  Республики 
Казахстан;  Концепция государственной политики в области образования; Положение 
о  высшем  учебном  заведении  Республики  Казахстан;    Программа  действий 
Правительства  по  углублению  реформ  на  2010-2015  годы;  Положение  о 
государственном  стандарте  общего  среднего  образования;  Концепция  развития 
общеобразовательной  школы  РК;  Базисный  учебный  план  общеобразовательной 
школы Республики Казахстан. 
Начало  реформирования  образования  на  современном  этапе,  было  положено 
республиканским    совещанием      работников  образования,    выступлением  на  нем 
Президента Республики Казахстан Н.А.Назарбаева. В сфере образования Республики 
Казахстан  возросла  инновационная  активность,  начали  интенсивно  развиваться 
учебные  заведения  нового  типа,  в  том  числе  негосударственные,  налаживаться 
международные  связи  и  сотрудничество.  Учреждения  образования  стали  находить 
дополнительные  источники  финансирования  для  укрепления  материальной  базы, 
социальной поддержки своих работников и учащихся.  
В  вузах  и  колледжах    получила  развитие  практика  набора  абитуриентов  на 
договорной  основе.    В  соответствии  с  постановлением  Правительства  Республики 
Казахстан от 1 января 2009 года № 256 «О плане действий Правительства Республики 
Казахстан  по  углублению  реформ  на  2010-2015  годы»  была  разработана 
Государственная программа развития образования Республики Казахстан.  
Главной  целью  Государственной  программы  развития образования  Республики 
Казахстан,  является  сохранение  и  развитие  потенциала  системы  образования 
Республики  Казахстан,  создание  нормативно-правовых,  организационных  и 
содержательных основ для проведения в жизнь принципов государственной политики 
в  сфере  образования,  соответствующей  требованиям  демократизации  политической, 
экономической  и  социальной  жизни  казахстанского  общества,  зафиксированных  в 
Законах  Республики  Казахстан  «Об  образовании»  и  «О  высшем  образовании», 
действующих 
нормативно-правовых 
актах, 
 
решениях 
высших 
органов 
законодательной и исполнительной власти. 
В  программе  раскрыты  основные  цели  и  задачи  реформирования  и  развития 
системы  образования  и  ожидаемые  результаты,  которые  будут  достигнуты 
выполнением  намеченных  задач.  Основными  направлениями  реформирования 
системы образования определены: управление образованием, научно-методическое и 
кадровое  обеспечение,  законодательное  регулирование  процесса  реформирования  и 
развития  образования,  материально-техническое  обеспечение,  социальная  защита, 
международное  сотрудничество,  осуществление  языковой  политики  в  системе 
образования,  информатизация  образования,  финансирование  Государственной 
программы.  При  разработке  Государственной  программы  было  учтено,  что 
государственная политика в процессе реформирования образования как в Казахстане, 
так  и  в  развитых  странах  мира,  определяется  законодательством,  управлением  и 
финансированием.  От  каждого  из  этих  звеньев  зависит  в  целом  успех  проводимых 
реформ. 
Предполагаемое глубокое и масштабное реформирование системы  образования 
Республики  Казахстан  может  быть  осуществлено  при  активной  и  целенаправленной 
государственной поддержке образования. 

 
135 
_________________ 
1.Конституция Республики Казахстан. - Алматы: Казахстан, 1995.-48 С. 
2.Закон Республики Казахстан «Об образовании» (2011г). 
3.Государственный 
образовательный 
стандарт. 
Классификатор 
(перечень) 
специальностей  направлений  подготовки  высшего  образования  Республики 
Казахстан. – МОН РК , 2010 
4.Государственный  стандарт  высшего  образования  Республики  Казахстан. 
Министерство образования Республики Казахстан, 2009г. 
 
 
 
Н.Н. Тулекова 
 
МЕМЛЕКЕТТІҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ  
ДАМУЫНДАҒЫ БЮДЖЕТТІҢ АЛАТЫН ОРНЫ 
 
ӘӚЖ 314.56 
 
Соңғы  жылдардағы  оқиғалар  экономиканы  нарықтық  қатынастар  негізінде 
түбегейлі  қайта  ӛзгерту  кең  ауқымды  экономикалық  іркілістермен  және 
дағдарыстармен  ұласатынын  және  қоғам  тарапынан  кӛп  күш-жігер  жұмсауды  қажет 
ететінін  кӛрсетті.  Ӛтпелі  кезеңде  әртүрлі  асығыс,  жеткілікті  дәрежеде  негізделмеген 
шаралардың  жүзеге  асырылуы  қауіпті  теріс  зардаптарға  сӛзсіз  әкеліп  соғады.  Мұны 
нарықтық даму жолына түскен елдердің тәжрибесі айқын дәлелдейді.   
Ӛткен  жылдардың  қорытындылары  оптилистік  тұжырымдар  жасау  үшін  негіз 
бермейді.  Кезенде  жарияланған  негіздер  жасау  мен  бағыттар  тым  қарама-қайшы 
жүзеге  асырылуда  қат-қабат  әлеуметтік-экономикалық  дағдарыстың  орын  алып 
отырғаны  айқын.  Мұның  ӛзі  экономикалық  реформа  мәнінің,  әлеуметтік-
экономикалық  реформалардың  объективті  мүмкіндіктері  мен  шектерінің  ӛз 
кезеңдерінің  дұрыс  анықталмауына  байланысты.  Сӛз  бен  істің  арасында  алшақтық 
кӛп болды. 
Қазіргі    жағдайда    қандай    мемлекеттің    экономикалық    құрылымын  зерделеу  
оның    қаржы    жүйесін    талдаусыз    мүмкін    емес.    Бұл    жүйе    қаржы  қатынастары  
жиынтығынан    және    оны    реттейтін    институттардан    тұрады.  Қаржы  қатынастары 
кез  келген  қоғамдық  жүйеде  орын  алатын  жалпы  экономикалық    қатынастардың  
құрамды    бӛлігі.    Мемлекет    қаржы  жүйесі    арқылы    саяси,    экономикалық    және  
әлеуметтік  салалардың  алуан түрлі  қызметтеріне  қажетті  қаражаттарды  жинақтап,  
пайдаланады.  
Мемлекеттік қаржылар ұлттық табысты қайта бӛлуде, қоғамдық ұдайы ӛндірісті 
дамытуда, қоғамның экономикалық құрылымын қалыптарстыруда, ӛндіргіш күштерді 
жетілдіруде  маңызды  роль  атқарады.  Мемлекеттің  қаржылары  әлеуметтік 
бағдарламаны жүзеге асыруға, мемлекеттік басқару аппараты мен қорғанысқа, тәртіп 
сақтау  күштерін  қаржыландыруға,  сыртқы  экономикалық  қызметті  атқаруға 
жұмсалады. 
Қаржы  жүйесі  мемлекеттік  кӛптеген  қаржыландыру  институттарын  қамтиды. 
Олар  әр  түрлі  бағыттағы  несие  институттарымен  тығыз  байланыс  негізінде  әрекет 
жасайды.  

 
136 
Демократиялық  құқықтық  мемлекет  құру  сол  елдің  әлеуметтік-экономикалық 
жағдайының  кӛрінісін  суреттейтін  қаржы  -  бюджет    жүйесінің  дамуы  және  оның 
тұрақтануымен ӛте тығыз байланысты.  
Қаржылық    байланыстардың    орасан    зор    әр    алуандығында    жеке    ортақ 
ерекшеліктерімен  кӛзге  түсетін  оқшауланған  сфераларды  бӛліп  кӛрсетуге болады. 
Мәселен,    мемлекеттік    шаруашылық    жүргізуші    субъектілерімен    және  халықпен 
қалыптасатын қаржы қатынастары жалпы қоғамдық ӛнімді құндық  бӛлудің  ерекше  
саласын    құрайды    және    қоғамдық    қажеттіліктерді    қанағаттардыруға    арналған  
орталықтандырылған    ақша    қорын    қалыптастырумен  және  пайдаланумен 
байланысты  болады.  Қаржы  қатынастарының  бұл  жиынтығы  «мемлекеттік  бюджет» 
ұғымының экономикалық мазмұнын құрайды. 
Экономикалық  қатынастардың  жиынтығы  ретінде  мемлекеттік  бюджеттің 
объективті  сипаты  бар.  Бӛлудің  дербес  сферасы  ретіндегі  оның  ӛмір  сүруінің 
объективті  қажеттілігі  ұлғаймалы  ұдайы  ӛндірістің  қажеттіліктерімен,  мемлекеттің  
табиғатымен  және  функциясымен  байланысты.  Бұл  тиісті  орталықтандырылған 
ресурстарды  қажет  етеді.  Ақша  қаражаттарын  орталықтандыру  бүкіл  ұлттық 
шаруашылық  ауқымында  үздіксіз  ауыспалы  айналымды  ұйымдастыру  үшін,  жалпы 
экономиканың жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін қажет.  
Экономика дамуының қазіргі кезеңінде орталықтандырылған қаржы ресурстары 
мемлекетке  қоғамдық  ӛндірістің  қажетті  қарқыны  мен  үйлесімін  қамтамасыз  етуге, 
оның  салалық  және  аумақтық  құрылымын  жетілдіруге  жетуге,  экономикалық 
салаларын  дамытудың  бірінші  кезекті  бағдарламасы  үшін  қажетті  кӛлемде 
қаражаттарды  қалыптастыруға,  ірі  әлеуметтік  ӛзгерістерді  жүргізуге  мүмкіндік 
береді. 
Экономикалық 
категория 
ретінде 
мемлекеттік 
бюджет 
мемлекеттің 
орталықтандырылған  ақша  қорын  жасау    және    оны  ұдайы  ӛндіріс  пен  қоғамдық 
қажеттіліктерді қанағаттандыру мақсаттарына пайдалану жолымен қоғамдық ӛнімнің 
құнын  бӛлу  және  қайта  бӛлу  процессінде  мемлекет  пен  қоғамдық  ӛндірістің  басқа 
қатысушылары арасында пайда болатын ақша қатынастарын білдіреді. 
Мемлекеттік    бюджет    экономикалқ    категория    ретінде    жалпы    қаржы 
категориясына  сай  келетін  бӛлу  және  бақылау  функцияларын  орындайды.  
Бұл  функциялардың  іс-қимылы,  мазмұны,  мәні  мен  маңызы  бюджет 
қатынастарының    қаралған    айрықшылығымен    айқындалады.    Сонымен    бірге 
мемлекет    қаржысының    негізгі  буыны  ретінде    мемлекеттін    бюджет    бӛлгіштік 
фенкциясы   шеңберінде қосалқы функцияларды, атап  айтқанда:  ұлттық табыс  пен 
жалпы  ішкі      ӛнімді      қайта      бӛлу;  экономиканы  мемлекеттік  реттеу  және 
ынталандыру; әлеуметтік саясатты қаржымен қамтамасыз ету; ақша  қаражаттарының  
орталықтандырылған  қорын  жасау  және  пайдалануға  бақылау  жасау  сияқты 
функцияларды  орындайды.  
Мемлекеттік 
бюджетте 
қоғамдағы 
барлық 
экономикалық 
процесстер 
бейнеленетіндіктен,    сондай-ақ    барлық    негізгі  қаржы  институттары-  салықтар, 
мемлекеттің    шығыстары,  мемлекеттік  кредит,  мемлекеттік  қарыздар  және  ӛзінің 
шығарылған  кӛрінісі    болғандықтан  бюджет  мемлекетінің  негізгі  қаржы      жоспары 
ретінде  сипатталады.  Ол  нақты  кезеңге,  әдетте,  бір  жылға  жасалынады,  бюджеттің 
кірістерін,  шығыстарын,  орталықтандырылған  қаржы      ресурстарының    шешуші 
бӛлігінің    қозғалысын      анықтайды.    Бюджетті    негізгі      қаржы      жоспары    деп 
мойындау  оның  ұлттық  табысты  қайта  бӛлудегі  маңызды  орнын,  қаржы 

 
137 
жоспарларының      жүйесіндегі    басымдық      жағдайын,  сондай-ақ  қоғамдық  ұдайы   
ӛндірістегі  айрықша   ролін   айқындайды. 
Негізгі  қаржы  жоспары  мемлекеттің  қаржылық  қызметінің  желісі  болып 
табылады. Елдің негізгі қаржы жоспарының кӛрсеткіштері республика Парламентінің 
қаржы  жоспарының  қабылдайтын  Республикалық  бюджет  туралы  заңына  сәйкес 
сӛзсіз орындауға жатады.  
Мемлекеттік  бюджет  ұлттық  экономиканы  басқарудың  басты  механизмдерінің   
бірі.   Ол   экономикаға  мемлекеттік  орталықтандырылған ақша  қорын  жасау  мен 
пайдаланудың  нысандары  мен  әдістерінің  жиынтығы  болып  табылатын  бюджеттік 
механизм  арқылы  ықпал  етеді.  Жалпы  экономикаға  ықпал  етудің  құралы  ретінде 
бюджеттің    ролі  осында  кӛрінеді.  Экономиканы  реттеу  орталықтындырылған  ақша 
қорының сандық кӛлемін анықтау, оны жасау мен бӛлудің нысандары мен  әдістерін  
реттеу,  бюджеттің  атқарылу  процесінде    қаржы  ресурстарын  қайта  бӛлу  жолымен 
жүзеге асырылады. 
Бюджет  құрылысында  басты  орынды  бюджет  жүйесі  алады,  ол  экономикалық 
қатынастарға    және  құқықтық  нормаларға  негізделген  түрлі  деңгейлердегі 
бюджеттердің жиынтығын білдіреді.  
Қазақстан  Республикасының бюджет жүйесі бюджет  құрылымының  унитарлық 
типімен  анықталады,  ӛйткені  Қазақстан  федералдық  емес,  басқарудың  Президенттік 
нысаны және сайланатын Парламенті бар унитарлық мемлекет. 
Қазақстанда  жиынтығында  мемлекеттік  бюджетті  құрайтын  республикалық 
бюджет пен жергілікті бюджеттер дербес жұмыс істейді. 
Статистикалық  мәліметтер  кӛрсетіп  отырғандай  республиканың  әлеуметтік-
экономикалық  кӛрсеткіштері  біршама  жақсарды.  Бұл  ӛңірлік  және  салалық 
бағдарламалардың іске асырылуынан болып отыр, олардың шеңберінде тауарлар мен 
қызметтер  ӛндірісін  жақсарту,  ӛнімнің  бәсекеге  қабілетті  түрлерін  шығару,  яғни 
шығарылып  жатқан  ӛнімнің  стандартқа  сай  болуы,  тек  қана  республика  аймағында 
емес  дүниежүзілік  рынокқа  ӛнім  ӛндіру  үшін  кӛптеген  жұмыстар  жүргізіліп  жатыр. 
Кәсіпорындарды  техникалық  қайта  жарақтандыру  үшін  жағдайлар  жасау  және 
әлеуметтік  саланы  дамыту  жӛніндегі  мақсатты  жұмыстар  жүзеге  асырылып  жатыр. 
Республикамызда кӛптеген ӛзгерістер мен жаналықтар болып жатыр. 
Рыноктық  жағдайымыз  тұрақтанды.  Біз  демографиялық  жағдайдың  ӛзгеруіне 
ықпал жасадық, қазіргі таңда туу кӛрсеткіші жоғары болып тұр. Кӛптеген азаматтар 
ӛз  тұрмыстық  жағдайын  жақсартты.  Халықтың  әл-аухаты  жақсарды,  соңғы  он 
жылдың ішінде ақша кірісі бес есеге артып отыр. Осы жылдары мемлекетіміз білім, 
денсаулық  және  әлеуметтік  қорғауға  қомақты  қаражаттар  бӛлді.  Осы  кӛрсеткіштер 
мемлекетіміздің халық мүмкіншіліктерінің жоғарлауына әсер етіп тұр. Дүние жүзілік 
рейтинг  бойынша  мемлекетіміздің  халық  санынын  индексі  20  сатыға  жоғарылады. 
Қазіргі  таңда  адам  мүмкіншілігн  білу  ӛте  маңызды  болып  тұр.  Халық  санағы  
халқымыздың  қай  бағытта  және  қаншалықты  дамуын  байқауға  кӛмегін  тигізеріне 
кәміл сенеміз. Дүние жүзілік дағдарыс Қазақстан Республикасында да байқалып отыр, 
соның салдарынан  мемлекетіміздің барлық қоғамдық ӛмірінде түпкілікті жаңартулар 
мен  ӛзгерістер  болуы  мүмкін.  Адамдар  жаңартылу  керек,  бізге  жаңадан  болашағы 
зор, білімді және де ӛз ісіне шебер адамдар қажет. 
Статистикалық 
мәліметтерден 
республикалық 
бюджеттің 
түсімдері 
жақсарғандығын  кӛруге  болады.  Бұл  республикамыздың  әлеуметтік-экономикалық 
және басқа да салаларының жылдан жылға жақсара түсуінің себебі десек те болады. 

 
138 
Қорыта  айтқанда,  республикалық  бюджетті  тиімді  пайдалану  қалыптасқан  деп 
айтуға  болады.  Республика  халықаралық  экономикалық  кеңістікте  игеріле  бастады. 
Жеке  бастамаларды  ӛрістетуге  және  шаруашылық  жүргізудің  қолайлы  жағдайын 
қамтамасыз етудегі мемлекеттің рӛлін күшейтуге негізделген экономиканы жаңғырту 
сценариі  таңдап  алынды.  Қазақстан  15  жылда  кӛптеген  биіктерге  қол  жеткізе  алды 
және бүгінде біздің еліміз экономикалық реформаның қарқыны мен деңгейі жӛнінен 
Орталық Азия мен бүкіл ТМД кеңістігінде кӛшбасшыға айналып отыр. Халықаралық 
сарапшылар  берген  баға  осындай.  Олар  инвестиция  жүйесінің  жоғары  әлеуеті  бар 
екенін және ТМД елдерінің арасында ғана емес сонымен қатар халықаралық деңгейде 
де ерекше екенін айтады.  
Дүниежүзілік қауымдастық Қазақстанды нарықтық экономика мемлекеті ретінде 
таныды.  Республикада  құқықтық  база  жаңғыртылып  жатыр,  салықтың  салмағы 
азайтылып,  нарық  инфрақұрылымы  жетілдірілуде,  еңбек  ресурстарының  сапасы 
артып,  ӛнім  сапасына  деген  талап  ӛскелең  бола  түсуде.  Ел  экономикасы  жоғары 
қарқынмен  ӛсіп  келеді.  Сонымен  қатар,  жоғарыда  атап  ӛткеніміздей  тиімді 
инвестициялық климат қалыптасқан. 
 
____________________ 
1.ҚР Президентінің Қазақстан Халқына Жолдауы:  
2.«Әлеуметтік  –экономикалық  жаңғырту  –  Қазақстан  дамуының  басты  бағыты»,  27 
қаңтар 2012 жыл, Астана. 
3.«
Жаңа он жылдық –жаңа экономикалық ӛрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері
» 
18 ақпан, 2010 жыл. 
4.З.Какімжанов «Салық жүйесін жандандыру жолы», Қаржы қаражат  2008ж. №7, 3 б 
5.Б.Оразбекұлы «Понятия о финансовых органах»,  2009г. №2, 26стр. 
6.С.Илимжанова  «О  совершенствовании  процесса  налоговых  поступлений  на 
региональном уровне», Вестник налоговой службы РК,  2009г. №12, стр 14. 
 
 

 
139 

жүктеу/скачать 1,94 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: