1. Пән туралы мәліметтер
жүктеу/скачать 411,89 Kb. Pdf көрінісі
|
Когнитивті лингвистика
- Бұл бет үшін навигация:
- Қарастырылатын мәселелер
| 6. Дәрістер кешені
1-дәрістің тақырыбы: Когнитивтік лингвистиканың зерттеу нысаны, мақсаты мен міндеттері. Сағат саны: 1 Дәрістің мақсаты: Когнитивтік лингвистиканың зерттелу тарихын, міндеттерін түсіндіру. Қарастырылатын мәселелер: 1. Лингвистикадағы жаңа бағыттар 2. Когнитивті лингвистиканың пайда болу алғышарттары 3. Когнитивті лингвистиканың тіл мен танымның байланысын зерттеудің жаңа бағыты ретінде қалыптасуы 4. Когнитивті лингвистиканың мақсаты мен міндеттері Когнитивті лингвистикаға тіл, мәдениет, ой, сана арасындағы байланысты зерттейтін және зерттеу нәтижелерін қарым-қатынастағы жасанды жүйелерді жүзеге асыруға мүмкіндік беретін лингвистикалық зерттеулердің бағыты деп анықтама беруге болады. Бұған дейін көптеген зерттеулер белгілі бір тілдерді және олардың жүйесін, тілдік өзгерістерін сипаттауға арналды, яғни «сыртқы орта» және ішкі динамика ескерілмеді десек те болады. Когнитивтік зерттеудің басты ерекшелігі тілдік фактілер мен әлеуметтік үдерістерге коммуникативті бағытталған және динамикалық сипаттама беру болып саналады. Когнитивтік зерттеу тілдің өзіне ғана тән ішкі даму заңдылықтарын және тілдің дамуына, белгілі бір әлем бейнесін қалыптастыруға негіз болатын сыртқы, әлеуметтік-мәдени, тілдік факторларды бір- бірінен ажыратып алудан басталады. Сонымен қатар, когнитивтік зерттеу коммуникативтік үдерістерге, этномәдени ерекшеліктерге және ақпаратты сақтау, өңдеу, таратуға байланысты тілдік өзгерістерді талдайды. Мұндай зерттеулерге көптеген отандық және шетелдік авторлардың еңбектерін жатқызуға болады, олар теориялық негіздерді қалыптастыру, лингвистикадағы когнитивтік зерттеуді дамыту мәселелеріне көп көңіл бөлді. Мысалы, концептуалды сипаттау мәселелері бойынша А.А. Потебня, М. Минский, С. Аскольдов және т.б. ғалымдар жұмыстанды, ал семантика, грамматиканы сипаттау мәселелерін Ч. Филлмор, Чейф, Н. Хомский және т.б. зерттеушілер жан- жақты талдаған болатын. Жаңа бағыттағы когнитивті лингвистиканың ең басты ерекші тұсы оның тіл біліміне жаңа зерттеу нысанын немесе жаңа зерттеу үдерістерін енгізуде емес, танымдық көзқарастарды тек методологиялық тұрғыдан өзгертуінде болып келеді. Когнитивті лингвистиканың пайда болуы – 1950 жылдардың аяғында басталған лингвистикадағы жалпы методологиялық өзгерістің эпизодтарының бірі. Аталмыш фундаменталды өзгерістің құрамдас бөліктері ретінде Н. Хомскийдің генеративті грамматикасының пайда болуын, лингвистикалық семантиканың қарқынды дамуын, лингвистикалық прагматиканың, мәтін теориясының және жаңа заманғы теорияны грамматикаландырудың пайда болуын санауға болады. Бұл барлық бастамаларда бірінші орынға тілдік фактілерді түсіндіру идеясы шығады, мәселен, генеративті теорияда түсіндіру идеясы ретінде адамзаттың тілдік қабілеттерінің түпкі заңдылықтарын ашу орын алса (генеративизм тілді осындай түсіндірмелі талдау арқылы ерекшеленеді), басқа түсіндіру бағдарламалары тілдік фактілерді тілдік емес жағдаяттарда қарастырады. Егер, мысалы, тілдік прагматика үшін осындай фактілер әлеуметтік контексттегі адамның қағидалары болып есептелсе, ал когнитивтік лингвистикада модельді құралдар ретінде 8 когнитивтік құрылымдар мен адам санасындағы үдерістер қызмет етеді: фрейм (М. Минский, бұл түсінік Ч. Филлмор арқылы енгізілді), дәріптелген когнитивті модель (Дж. Лакофф) немесе менталды кеңістіктер (Ж. Фоконье); 2Ѕ-өлшемді үлгі (Р. Джэкендофф); конфигурациялық құрылым іспеттес семантикалық-грамматикалық суперкатегориялар, күш динамикасы, назарды бағыттау, «цепция» және т.б. (Л. Талми); Ч. Филлмор мен П.Кэйдің «құрылымдық грамматикасында» ұсынылған арнайы термин «кешенді көп аспектілі тілдік құрылымдар»; концептуалды тұжырым ережелері түрінің когнитивті операциялары (Р. Шенк, Ч. Ригер) немесе А. Ньюэллмен ұсынылған зияткерлік жүйелерді зерттеудің ерекше деңгейі. Ақпаратты күшейту немесе жою, іздеу сияқты адам есінде сақталатын үдерістердің негізінде Чейф когнитивті интерпретацияны ұсынды, мұнымен осыған дейін көптеген лингвисттер тілдік ақпараттың белгілілігі/белгісіздігі және болмысы/жаңашылдығы тұрғысынан айналысқан болатын. Бұл категориялар дәстүрлі түрде сөйлеу контекстіне қатысты айқындалып отырды; Чейф белгілілікті (артиклі бар тілдерде артикль арқылы беріледі) сөйлеушінің өз болжамын хабарлауы, ал тыңдарман өз есінде сақталған ақпараттан сол уникалды концептіні табуға тырысады деп түсіндірді. Ал болмыс (сөз тәртібі немесе интонация арқылы беріледі) сөйлеушінің болжамын хабарлайды, ал тыңдарманның санасында айтылып отырған ақпарат концепт ретінде іске қосылған. Екі грамматикалық категорияда да когнитивті негіз бар, мұнда ақпараттың оған дейін контекстіде кездесуі – болмыс пен белгіліліктің орныққандығының бір тәсілі болып табылады. 1980 жылдардан бастап мұндай түсіндірме кең етек жая бастады. жүктеу/скачать 411,89 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|