Алеуметтану тероиясы indb

111
3-тарау
•
Эмиль Дюркгейм
қарастырылатын діни жүйе. Дюркгейм тотемизмді жай, діннің ең қа ра пайым 
формасы деп қарастырды және өзі әлеуметтік ұйымның, кланның қарапайым 
нысанын біріктіретініне сенді.
Жоғарыда айтылғандай, Дюркгейм үшін тотем тек кланның өзіндік ағымы 
болды. Клан жиналған кезде ұжымдық әсер етуді сезінген адамдар осы жағдай-
ға түсініктеме іздейді. Дюркгейм бұл жиналыстың өзі нақты себеп болған деп 
санайды, бірақ бүгінгі күні адамдар бұл күшті әлеуметтік күштерге жатқызбай-
ды. Оның орнына, клан мүшелері клан символдарына қатысты сезінетін энер-
гияны қате белгілейді.
Тотемдер – олардың базасында орналасқан материалдық емес күштің мате-
риалдық көріністері және материалдық емес күш – қоғамнан оқшау. Тотемизм 
және одан да көп дін жалпы ұжымдық моральдан туындайды және адамгерші-
лік күштерге айналады. Олар – жай ғана мифтік жануарлардың, өсімдіктердің, 
жеке тұлғалардың, рухтардың немесе құдайлардың сериясы емес. Қарапайым 
дінді зерттегенде Дюркгейм түсініктемесінің ерекшеліктері күмән тудырады 
(Hiatt, 1996). Дегенмен тотемизм ең қарапайым дін емес болса да, Дюркгейм 
үшін дінді, білім мен қоғамды біріктіретін жаңа теориясын дамытудың ең жақ-
сы жолы болды.
Қоғамда тотемдер көп болса да, Дюркгейм бұл тотемдерді белгілі бір жан-
уарлар мен өсімдіктерге қатысты бөлек, жеке нанымдар тұрғысынан қарас-
тырған жоқ. Керісінше, оларды қоғамның әлемді толықтай немесе жарты лай 
танытатын идеялар жиынтығы ретінде қарастырды. Тотемизмде заттардың үш 
санаты бар: тотемдік нышан, жануар немесе өсімдік, клан мү ше лері. Осылайша, 
тотемизм тайпаның қоғамдық ұйымын көрсететін табиғи нысандарды жіктеуге 
мүмкіндік береді. Демек, Дюркгейм табиғатты когнитивті категорияларға топ-
тастыру мүмкіндігі діни және, сайып келгенде, әлеуметтік тәжірибелерге сү-
йенгенін дәлелдейді. 
Кейінірек қоғам табиғатты және оның нышандарын, мысалы, ғылыми гене-
рациялар мен түрлерді жіктеудің жақсы жолдарын дамыта алады, бірақ жіктеу- 
дің негізгі идеясы әлеуметтік тәжірибеден туындайды. Ол бұрынғы эссесінде 
жиені Марсель Мосспен бірге әлеуметтік әлем біздің менталды категорияла-
рымыздың негізі деген идеяны кеңейтеді:
«Қоғам – тек классификациялық ойды ұстанған үлгі емес; оның жіктеу 
жүйесі үшін бөлімдер ретінде қызмет еткен өз бөлімшелері болды. Бі-
рінші логикалық санаттар әлеуметтік санаттар болды; заттардың бірінші 
санаты ерлер санаты болды… Себебі ерлер топтасып, өздерінің идеялары 
бойынша басқа нәрселерді топтастырып, топтардың түрін ойлап тапты, 
ал басында топтың екі режимі айқын емес болып шықты».
(Durkheim and Mauss, [1903] 1963:82–83)

жүктеу/скачать 16,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: