110
I бөлім
•
Классикалық
әлеуметтану теориясы
оны басқа адаммен қайталайды. Осылайша, алғашқы импульс әрі қарай
өрістей береді және барған сайын, қар көшкіні сияқты, күшейе түседі. Еш-
қандай тосқауылсыз еркін буырқанған сезім тасқыны сыртқа толық шық-
пағандықтан, біреулер күшенген ым-ишараттардан, айқайдан, шынайы зар-
лаудан және әртүрлі құлақ тұндыратын шудан
басқа ештеңені байқамауы
мүмкін. Бұл әрекеттер ақыл-ойдың күйін одан әрі күшейтуге көмектеседі.
Ал ұжымдық көңіл күй өзін-өзі ұжымдық түрде көрсете алмайды, есесіне
ынтымақтастық пен қозғалыстарды белгілі бір тәртіппен біріктіретін бұл
қозғалыстар мен дауыстар табиғи түрде ритмикалық жүйеге бейім болады;
демек, сөйтіп әндер мен билер дүниеге келеді ([1912] 2012:215–216)».
Дюркгеймнің маңызды идеясы – топтық шуылдың тәжірибесі дін идеясын
туды рады. Қатысушылар өздерінен тыс, тосын жайттарға тап болғандай сезіне-
ді; толқу оларды әрекетке мәжбүр ететін күш ретінде қабылданады. Бұл құбыл-
ма лы энергияның тәжірибесі – қасиеттілік пен
зайырлылық арасындағы айыр-
машылықтың негізі. Топ пен оның ортақ энергиясы – қасиетті, ал басқасы –
зайырлы. Бұл топтық сәйкестік үшін негіз болып отыр. Ұсынылған ұйғарымда
айтылғандай, ұжымдық энергия ән мен би ретінде қалыптасады, сондай-ақ
ұжымдық түсініктерге, яғни ортақ символға айналады. Келесі бөлімде егжей-
тегжейлі баяндалғандай, Дюркгейм тотем ұғымын ұжымдық ағымның тамаша
үлгісі деп сипаттайды. Бір жағынан, тотем – топтың энергиясы немесе мораль-
дық күші. Екінші жағынан, тотем өздерінің ұжымдық байланыс мүшелерін еске
салады және, солай бола тұра, топтың моральдық күшін сақтап,
жандандырады
(Xie, 2016).
Дюркгеймнің сипаттамасы ХІХ ғасырдағы антропологиялық бақылаулар ға
негізделсе де, қазіргі заманғы діни мерекелерде, рок-концерттерде, спорттық
шараларда және музыкалық фестивальдарда толқудың ұқсас нысандары өте
айқын байқалады. Олардың барлығы толқу энергияларын (би мен ұжымдық
ән) және оқиғаның (футболкалар мен кәдесыйлар) тотемдік белгілерін туында-
тады. Сондай-ақ Дюркгейм «белгілі әлеуметтік трансформация сәттері ұжым-
дық әсер етуді күшейтуге байланысты болуы мүмкін» деп болжайды. Мысалы,
Уиллиям Сьюэлл (1986) Бастилия шабуылын талдай отырып,
ұжым дық толқу
Француз революциясының бағытын қалыптастырғанын айтты. Осы тақырып
бойынша, әсіресе арандатушылық туындаған кезде
Collège de Sociologie («Кол-
ледждегі әлеуметтану») мүшелері
Acéphale («Ацефал»)
құпия қоғамымен бірге
1930 жылдарда Франция ның әлеуметтік аномиясын жою үшін ұжымдық тол-
қу тұжырымдамасын жа сады. Олар «күнделікті өмір тұрақты, бос емес және
қауіпсіз болғанда, ақылсыздық пен фестиваль арқылы жаңғыртылады»
дегенге
сенген (Pearce, 2005:119). Дюркгейм орнатуға тырысқан әлеуметтік тәртіп пен
тұрақтылыққа қарсы,
«Ацефал» мүшелері табиғи оргиясын, құрбандық рәсім-
дерін жоспар лаған, ал кейбір жағдайларда рәсімдерді орындаған.
Достарыңызбен бөлісу: