315
8-тарау
•
Неомарксистік теорияның әралуандығы
Осы желіні негізге ала отырып, Хабермас бұрмаланған коммуникацияны сыни
түрде талдады. Маркс еңбектің бұрмалануының құры лымдық көздерін зерт-
тегендей, Хабермасты коммуникацияны бұрмалайтын қоғамдық құрылымдар
қызықтырады. Олар әртүрлі базалық желілерді ұстан ғандарына қарамастан,
Хабермас пен Маркстің алғашқы желілері бар, олар релятивизмнен құтылуға
және түрлі тарихи құбылыстар туралы пайымдауларға мүмкіндік береді. Ха-
бермас бұл теорияшыларда, әсіресе Вебер мен бұ рынғы сыни теорияшыларда
осындай алғашқы желінің жоқтығы мен олардың релятивизмге көшуіне сыни
пікірлер айтқан.
Маркс пен Хабермастың теориялары және негізгі сызбалары арасында тағы
бір параллель бар. Екі негізгі желі үшін бұл базалар өздерінің аналитикалық
бастапқы нүктелерін ғана емес, сонымен қатар олардың саяси мақсаттарын да
көрсетеді. Демек, Маркс үшін бұл мақсат алғаш рет бұрмаланбаған еңбек (түр
болмысы) пайда болған коммунистік қоғам болса, Хабермастің түсінігінше,
саяси мақсаты үшін бұрмаланбайтын – тек коммуникация (коммуникативті
әрекет) қоғамы. Егер шұғыл мақсаттарға жету туралы айтатын болсақ, онда
Маркс бұрмаланбаған еңбек жолындағы капиталистік тосқауылдарды (капи та-
листік) талқандауға тырысады, ал Хабермас еркін қарым-қатынас жолындағы
кедергілерді жоюға қызығушылық танытады.
Мұнда Хабермас (1973; Habermas, 1994:101), басқа да сыни теорияшылар
секілді, Фрейдке сүйеніп, психоаналитиктердің жеке деңгейде жасайтын әре-
кеттерін және қоғамдық деңгейде не істеу керектігі арасындағы көптеген са-
бақтастықты талдайды. Хабермас психоанализді бұрмаланған қарым-қатынас
теориясы ретінде қарастырады және адамдарға бұрмаланбайтын негізде қа-
рым-қатынас жасауға мүмкіндік беруге тырысады. Психоаналитика жеке қа-
рым-қатынаста бұрмалану көздерін табуға тырысады, яғни байланысқа шыға-
рылған блоктар. Ойлау арқылы психоаналитик адамға бұл кедергілерді жеңе
алатындай көмек көрсетуге талпынады. Сол сияқты
терапевтикалық сын –
«өзін-өзі алдауды анықтауға көмектесетін жүйелі аргумент формасы» арқылы
(Habermas, 1984:21), сыни теорияшылар адамға бұрмаланбаған қарым-қаты-
насқа кедергі келтіретін әлеуметтік кедергілерді жеңу үшін көмектесуге тыры-
сады. Демек, психоанализ және сыни теория арасындағы ұқсастық (көптеген
сыншылар заңсыз ұқсастығы бар деп ойлайды) байқалады.
Психоаналитика пациентке әлеуметтік сыншы қолданатын әдістерге жү гіне
отырып, жеткілікті түрде қарым-қатынас жасай алмайтын адамдардың толық-
қанды
(«undisabled») өмір сүруіне көмектеседі (Хабермас, 1994:112).
Маркске жүгіне отырып, Хабермас кемел болашақ қоғамның негізі болған
за манауи әлем де бар деп санайды. Демек, түрлердің элементтері Маркстің ка-
питалистік қоғам туралы еңбектерінде байқалады. Хабермастың ойынша, бұр-
ма ланған байланыс элементтерін заманауи қарым-қатынастардың әрқайсысы-
нан кездестіруге болады.
Достарыңызбен бөлісу: