45
1-тарау
•
Әлеуметтану теориясына тарихи шолу: ерте кезең
3. Біз ағартушылық пен кері ағартушылықтың арасындағы үзілістерге
назар аударға-
нымызбен, Сейдман бұл жерде үздіксіздік пен байланыстың бар екенін көрсетеді.
Біріншіден, кері ағартушылық Ағартушылық дәуірінде қалыптасқан ғылыми дәс-
түрді жалғастырды. Екіншіден, ол ағартушылықтың назарын ұжымдыққа аударды
(адамдарға қарағанда) және оны елеулі түрде кеңейтті. Үшіншіден,
екеуі де заманауи
әлемнің мәселелеріне, әсіресе оның адамдар үшін негативті салдарына қызығушы-
лық танытады.
4. Конт «әлеуметтану» атауын ойлап шығарғанын мойындаса да, Эрикссон (1993)
«Конт заманауи, ғылыми әлеуметтанудың негізін салушы» деген идеяға қарсы шық-
ты. Одан гөрі Эрикссон Адам Смит секілді және жалпы шотландтық моралистерді
заманауи әлеуметтанудың шынайы бастау көзі ретінде бағалады.
Оған қоса, Л. Хилл
(1996), Адам Фергюсон, Ульманн-Маргалит (1997) Фергюсон, Адам Смит және
Рунделлдің маңыздылығы туралы (2001) қараңыз.
5. Бұған қарсы дәлел ретінде және марксизм мен негізгі
әлеуметтану арасындағы ты-
ғыз байланыс жайында Сейдманды (1983) қараңыз.
6. 1887 жылы ең алғаш рет Джозеф Дицген қолданады, ал 1891 жылы Георгий Плеха-
нов осы терминге ерекше назар аударды (Beamish, 2007a). Маркс, әрине, диалекти-
калық материализм көзқарасы бойынша әрекет етсе де, ол
ешқашан да бұл концепті-
ні қолданған емес.
7. Британ әлеуметтануындағы кейінірек болған оқиғалар жайлы Абрамс пен басқалар-
ды қараңыз (1981).
8. Смит әдетте шотландтық ағартушылықтың жетекші мүшелерінің қатарына (Chitnis,
1976; Strydom, 2005) және әлеуметтанудың іргесін қалаған шотландтық моралистер-
дің бірі (L. Schneider, 1967:xi) болып кіреді.
9. Бұл туралы Марк Фрэнсис (2011) Спенсердің заманауи аудармашыларының «оның
laissez-faire капитализмге бейімділігін асыра бағалаған» пікірін растайды.
Томас
Леонардтың еңбегін айта отыра (2009), Фрэнсис: «ХХ ғасырдың екінші жартысына
дейін Спенсерге laissez-faire капитализмнің пайғамбары ретінде сілтеме жасау дағ-
дыға айнала қоймаған еді», – деп жазады (2011:168).