Бярпа, эенезис
32
башга халглардан алынмасы тяърцбяси мювъуддур. Щеродота
эюря, иссидлярдян (скитляр, йяни саклар) скифляря, онлардан
йунанлара кечян «аримаспам» сюзцнцн мянасы тякэюзлц
демякдир. «Арима» - бир, спа – эюздцр. Иссидляр данышырдылар
ки, «гызыл грифляри горуйан тякэюзлц адамлар йашайырдылар»
[168, 256].
Шимали Гафгазда мяскунлашан халгларын «Нарт» епо-
сунда Урызмаг нящянэ кялляэюзля (уайугла) растлашыр вя
кечинин дярисиня бцрцнмякля эюзцнц дешдийи мяхлугдан
ъаныны гуртарыр [272, 73]. Азярбайъан фолклорунун епик
янянясиндя дя ейни щалла растлашырыг. Наьылларда кялляэюз,
епосда ися тяпяэюз (дяпяэюз) образлары чох эениш йайыл-
мышдыр. Доьрудур, Щ.Араслы Ф.Ф.Дитсин «йунанлар Полифеми
тцрклярин Тяпяэюзцня ясасян йаратмышдыр» фикриня шцбщя
иля йанашыр [4, 26]. Лакин Щеродота ачыг-айдын билдирир ки,
Гара дяниз ятрафы скифляр сарматлар ады
иля йунанлара таныш
иди. Онларын шималда вя шяргдя йашайан сакларла баьлы
мялуматлары ися фювгялтябии образларла зянэин иди: эуйа о
йерлярдя щипербореляр, кечял агрипеляр вя гызыл грифляри (гар-
тал башлы, аслан бядянли, ганадлы фцгурлары) горуйан тякэюзлц
аримасплар йашайырдылар. Х.Короьлу да бу фактлара сюйкяниб
Ф.Ф.Дитсин фикирляриня гцввят веряряк йазырды ки, «Полифем
щаггында мифи б. е. я. VII ясрядяк Юн Асийайа йцрцшляр
едян скифляр юзляри иля эятиря билярдиляр» [219, 135].
Щяр щансы бир мифик структурда (мифик
мякан вя заман
чярчивясиндя) дцнйадакы варлыгларын мифик образлар шяклиндя
йараныб йашама мцддяти мяъщуллуг чаьындан онларын
эерчякликдяки функсийасынынын анлашылмасынадяк олан дювр-
дя дашыдыьы ролдан асылыдыр. Гышын йазла, эеъянин эцндцзля
явязлянмясинин ясил сябяби дярк едиляндян сонра щямин
тябият щадисяляринин мифик системлярдяки моделляри
эерчякликля, реаллыгла ялагясини – илкин дашыдыьы мащиййятини
итирир, тяфяккцрдяки башланьыъ функсийасыны дяйишиб, мядя-
ниййятин факторуна, дашыйыъысына - бядии сянят нцмунясиня