Бярпа, эенезис
112
бюйцк голунун – оьузларын (о ъцмлядян азярбайъанлыларын)
илк нцмайяндясидир. О, бир тяряфдян эюйля (анасы Ай
каьандыр, бир арвады эюйдян дцшян ишыг шцасыйла йеря енир),
диэяр тяряфдян йерля (атасы бязи фярзиййяляря эюря юкцздцр,
икинъи арвадына торпаьын йетирдийи аьаъын
коьушунда раст
эялир) ялагяляндирилир. Оьуз щаггында мифин уйьур вариан-
тында башланьыъда мякан мцъярряд эюстярился дя, онун
сяфярляринин тясвириндя мялум бюлэялярин ардыъыллыгла
эялмяси иля доьулдуьу йери дя мцяййянляшдирмяк
мцмкцн олур. Мараглыдыр ки, Оьузун 6 оьлундан вя 24 ня-
вясиндян тюряйян нясилляр дя айры-айры тайфалар, сонра тайфа
бирляшмяляри иля халглар щалында мялум мяканларда йер-
ляшдирилир. Оьузун илк иэидлийи вящши щейвандан – кыатдан
елини гуртармасыдыр ки, щадисялярин мяканы фолклорун епик
янянясиндя юзцня эениш йер тапан мешя сечилир.
Цмумиййятля, епик янянядя гящряманын фювгялтябии
эцъя малик варлыгларла – дивлярля, яждащаларла вурушу эениш
тясвир олунур. Бурада абстрактлашмыш мякан бязян икиляшир,
йяни йералты маьарада (гуйунун дяринликляриндя) йашамасы-
на бахмайараг дивин ъаны башга мяканда эюстярилир. Гядим
атяшпярястлик эюрцшляриндя «див»
адланан бцтляр инкар едили-
рди. Ислам да бцтпярястлийин ляьви цзяриндя пющрялянмишди.
Демяли, даща дольун вя мцтяшяккил инанъ системляриня
эюря, иъманын ягидясини дяйишмяк цчцн щамынын ситайиш
етдийи бцт-танрынын мяканы «ялиндян алынмалы» иди. Она эюря
дя Азярбайъан халгынын «Мяликмяммяд» вя б. наьылларын-
да дивин ъаны юзцндян кянарда мящдуд мяканда верилир.
«Ъаны» арадан эютцрмядян дивя галиб эялмяк мцнкцн ол-
мур. Бцтпярястликдя дя белядир: эилдян щазырланмыш щейван,
гуш вя инсана охшар башлар, эювдяляр ъанлы сайылыр вя хцсуси
ханялярдя горунурду, онун
гейри-ади эцъцня инаныр, ъансыз
щейкяля ситайиш едирдиляр. О вахта кими ки, щямин бцтляр ян
ади зярбя иля щамынын эюзц габаьында чилик-чилик олурду
(епик янянядяки дивин ъаны сахланан шцшянин йеря чырпылыб