Алматы мектегь 1989
жүктеу/скачать 4,18 Mb. Pdf көрінісі
|
syzdykova rabiga shalabaev belgibai korkem mtindi lingvistik
| Ба й та қ сөзі қ а з і р г і к е з д е сын есім р ет і н д е ғ а н а қ о л д а н ы л ы п ,
« ш е к с і з ү л к е н, ұ ш ы - қ и ы р с ы з кец» д ег е н ұ ғ ы м д ы береді. К ө б і н е се байтақ д а л а , байтақ е л т і р к е с т е р і н д е кел еді . Ал б ұ р ы н байтақ сөзі з а т есім р е т і н д е ж е к е қ о л д а н ы л ы п , «б ел г і л і бір э т н и к а л ы қ - т е р р н т о р и я л ы қ қ ү р а м ( х а н д ы қ , п а т ш а л ы қ ) » д ег е н м а г ы н а н ы біл- ді рге н. Қ а з а к э и о с т а р ы н д а х а н ы н а ә к п е л е п , қ а й ы р ы л м а й к е т к е н б а т ы р ғ а кері қ а й т деп өтіие к е л г е н е л ш і : х а н ы ң с а ғ а н . . . Тұт ам б а у ы сом а лт ын , А қ с ү ң қ а р қ ү с береді , К е л а й н а л а ш ү й сәна. А р ғ ы м а қ ат б ереді , С а л т а н а т қ а ж с л сәна. Б а й та қ бөлі п б ереді , П а т ш а л ы қ т ы қ ұ р с ән а — деп уоде береді. М ұ н д а ғ ы байтақ — б ел г іл і т е р р и т о р и я д а ғ ы ел, р у - т а й п а л а р қ ұ р а м ы , я г ни кі ші г і рі м 18 х а н д ы к . Б ұ л ж е р д е е л ш і б а т ы р ғ а : сен енді х а н ғ а к ы з м е т етпей- а қ қой, өз і ң сол х а н с и я қ т ы ел б ил е п о т ы р а с ы ц дегі а л д а р қ а т ы п тур. Д е м е к , байтақ — э т и и к а л ы қ т ұ т а с т ы қ , х а н д ы қ , ел, ж ұ р т . С о н д ы қ т а н д а б ұл сөз байтақ г л , байтақ жүрт д ег ен т і р к е с т е р д е жи і келіп, қ а л ы п т а с қ а н . М а х а м б е т б ұл с ө з д і қ о л д а н у Д а Да өзі не депінгі ә де б п ті л д ә с т ү р і н с а қ т а ғ а н . Ө т к е н д е г і қ а з а қ т і лі п д е байтақ сөзі ә л д е қ а й д а а к т и в қ о л д а н ы л ғ а н . М ы с а л ы , XV ғ а с ы р ж ы р а у ы Ш а л к и і з бір т о л ғ а у ы н д а : А л а ш т а н байтақ о з б а с а , Сы- п а п ы ш ы л ы қ с ү рм е н - д і — Дейді. Б ұ л с ә з қ а з а қ т ы ц б а т ы р л а р ж ы р л а р ы н д а д а ж и і қ о л д а н ы л г а н : Б а й т а ғ ы м н ы ң і ші нде. Он с а н е л і м н оғ а йл ы. .. Ме не н қ а л ғ а н байтақ е^.. Ал « б а й т а қ » с е з і н і ц т ү п- т ө рк і н і ( э т и м о л о г и я с ы ) қ а н д а й ? БүЛ қ а з а к , қ ы р ғ ы з , ө з б е к , ү й ғ ы р с н я қ т ы т ү р к і т і л д е р і н е өте е р т е д е п а рс ы т і лі не н енген сөз б о л у ы к ерек . П а р с ы ш а пайтахт сәзі «ас- т а н а ( д ә л м е - д ә л а у д а р м а с ы : т а к т ы ц т өм е н г і ж а ғ ы ) » д ег е н д і біл- діреді. Т ү р к і т і л д е р і н д е « т а қ т ы ц т өм е н г і ж а ғ ы » д ег е н м а ғ ы н а - с ын а н « т а қ т а о т ы р ғ а н б и л е у ш і н і ң ( х а н н ы ң ) а я ғ ы а с т ы н д а ғ ы ( я ғнн қ о л а с т ы н д а ғ ы ) б а ғ ы н ы ш т ы е л » д ег е н а у ы с п а л ы мәні п а н д а б о л ғ а н ғ а ү қ с а й д ы . « Б а й т а қ » с ө з і ні ц « ж ү р т » д е г е п м а ғ ы н а н ы б і лд і р е т і н д і г і н қ а з а қ т і л і нд е г і көне м ұ р а л а р д а ж ә н е ж ы р л а р д а к е зд е с ет і н астана жүрт т і р к е с і д э л е л д е й т үс ед і . С о ц ғ ы т і р к е с — байтақ жүрт д е г е н н і ң т у р а д у б л е т і , ө йт ке ні м а ғ ы н а л а р ы б і рдей. Қ а з а қ т і лі н д е « б а й т а қ » сөзінін, « а с т а н а , о р т а л ы қ қ а л а » ма- г ы н а с ы н д а ғ ы қ о л д а н ы с ы д а ж о қ емес. А л п а м ы с 5 а т ы р : Б а й с ы н деген өз ел і м, Ж н д е л і — байтақ қ а л а м ы з — д ейді . М ұ н д а ғ ы б ай- так, қалсі т і р к е с і н і ң өзі « о р т а л ы қ қ а л а , а с т а н а қ а л а » д ег е н ді аң- г а р т а д ы . Б ү л у етістігі де, о с ы д а н кейінгі т а л д а у д а к ө р с е т і л г е п д е й , «ой- р а н д а л у , ш а б ы л у » д ег с н м а г ы н а п ы б ер е т і н көне т ұ л ғ а . О н сан жүктеу/скачать 4,18 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|