Казахский национальный

Вестник КазНУ. Серия филологическая, № 4(134). 2011                                                                          59
 
 
А. Найманбаев 
 
С.ТОРАЙҒЫРОВТЫҢ «ТАНЫСТЫРУ» ПОЭМАСЫНДАҒЫ ТАРИХИ ТҰЛҒАЛАР 
 
 
 Жиырмасыншы  ғасырдың  басындағы  қазақ 
әдебиетінің  ірі  өкілінің  бірі - Сұлтанмахмұт 
Торайғыров.  Аз  ғана  ғұмыр  сүрсе  де,  артына 
өшпестей із қалдырған ақынның еңбектері қазақ 
әдебиетінің  төрінен  ойып  тұрып  орын  алды. 
Қараңғы  халыққа  күн  болып  нұрын  себуге 
ұмтылып, соның жолында құрбан болуының өзі, 
оның ел үшін туған азамат екендігін аңғартады. 
«Ол содырлы саясаттан зардап шеккен ұлтының 
жан-сезімін, мұң-мұқтажын, бар болмысын түсі-
ніп,  саналы  ғұмырын,  оның  бүгіні  мен  ертеңіне 
сарп  етіп,  сол  жолда  бейнет  пен  азаптың  талай 
ауыртпалықтарын көтерген санаулы жұлдыздар-
дың  бірі», - деп  бағалайды  ақынның  өмірі  мен 
шығармашылығын  зерттеуші  ғалым  Б.  Кенже-
баев. [1,149б]  
Алашордашылардың  қай  кезде  де  жанынан 
табылып,  солардың  істеген  еңбектерін  халыққа 
таныстырудан  ешқашан  талмады.  Семейде  бол-
ған бүкіл қазақ сьезінде жастар атынан сөз сөй-
леп,  алдыңғы  буын  ағаларының  ұстанған  бағы-
тының  дұрыс  екендігіне  қолдау  білдірді.  Содан 
көп  уақыт  өтпей  ұлт  көсемінен  бастап,  алаш 
қайраткерлеріне  арнап  «Таныстыру»  поэмасын 
жазды.  Бұл  поэмасының  негізгі  идеясы  оқыған 
адам  мен  қара  қазақтың  диалогына  құрылған. 
Қиын  қыстау  заманда    қарапайым  халық  кімге 
сеніп,  кімге  сүйенерін  білмей  екі  ойлы  бо- 
лып тұрғанда, оқыған адам сол ойдың күрмеуін 
шешіп  береді.  Б.Кенжебаев  Сұлтанмахмұттың  
ақындығы    жайлы: «Сұлтанмахмұт  поэмалары  
өз  тұсындағы  қазақ әдебиетінде  мазмұн, идея, 
жағынан  болсын,  түр,  жанр  жағынан  болсын 
зор  жаңалық», -   деген  екен. Соның нақты  бір  
көрінісі – осы  «Таныстыру»  поэмасы.  Мұнда 
кеңестік  кезеңде  тарихтан  аты  өшіріліп, «қара 
тақтаға»  жазылған  халқының  тұлғалы  азамат-
тарының  аты  аталып,  олардың  елге  еткен  ең-
бектері  жоғары  бағаланады.  Поэмада  алғаш 
болып  қара қазақтың сауалы қойылады:     
Туғанда құдай иіп мұндай заман, 
Сұрайтын бір сөзім бар сенен, балам. 
Тап біздің осы Семей облысының, 
Көш басшы адамдарын айтшы маған. 
Әлгі  қара  қазақ  сауалына  жауап  берер  сөз 
кезегі    тигенде    оқыған  бірден  ел  сенер  азамат 
ретінде Әлихан Бөкейхановты ауызға алады: 
Ешкімнің Әлиханға бар ма сөзі, 
Демейді қандай қазақ оны оң көзі. 
Семей тұрсын, жеті облыс бар қазақтан, 
Талассыз жеке дара тұр ғой өзі. 
 
 
Бұл күнде Әлиханның қазақ халқының ел бо-
лып  қалыптасуына  бар  күшін  салғанын  көзі 
ашық  адамдардың  бәрі  біледі.  Көркемдеп  айт-
қанда  «Еңбектеген  баладан,  еңкейген  кәріге 
дейін»  жақсы  таныс  десек  артық  емес.  Міне, 
поэмада  қазақ  ұлты  көсемдерінің  бірі,  аса  көр-
некті  тарихи  тұлға  Әлихан  Бөкейхановтың  қай-
сар қайраткерлік бейнесі осылай сомдалады. Бұл 
ойды  қара  қазақ  жалғастырып  Әлиханмен  бірге 
Міржақып  Дулатов,  Ахмет  Байтұрсыновтың  да 
атын атайды.  
Басында ол қарағым тұр ғой дайын, 
Тек ұзақ ғұмыр берсін бір құдайым. 
Дулатов, Байтұрсынов, Бөкейханов, 
Білемін бұл үш ердің айтпай жайын,-  
дейді. 
Оқыған мен қара қазақтың Әлихан мен оның 
серіктері  жөніндегі  пікір  ортақтастығынан  бұл 
үшеуінің  бар  қазақтың  жанына  жақын  тұлғалар 
екені  айқын  сезіледі.  Кез-келген  қоғамда  жаңа 
идея мен ұстанымы бар жастар қай кезде де аға 
буынға  қолдау  білдірген.  ХХ  ғасырдың  бас 
кезінде сондай жастардың болғандығы өткен та-
рихтан жақсы таныс. Сұлтанмахмұт  поэмасын-
да  қазақ  зиялылары  екі  жас  буын  өкіліне  ай-
рықша  көңіл  бөледі.  Оның  бірі – Әлімхан  Ер-
меков,  екіншісі – Халел  Ғаббасұлы.  Әлімхан 
қазақтан  шыққан  алғашқы  математик  ғалым. 
Томскінің  технологиялық  институтын  бітірген. 
Төңкеріс тұсында ұлттық қозғалыс ісіне белсене 
араласып, қазақ ұлты көсемдерінің  қасына еріп 
қана  қоймай,  солардың  сенімді  серігіне  айна-
лып,  халқын  теңдік  пен  бостандықтың  жарық 
жолына  бастаған  азаматтың  бірі.  Кеңес  өкіметі-
нің  Ленин,  Сталин  сынды  көсемдерімен  қазақ 
елі атынан  келіссөздер  жүргізіп, өзін іс жүзінде 
таныта  алған  қайраткер.  Енді  осы  тарихи  тұлға 
бейнесі  поэмада  қалай  көрініс  тапқанына  назар 
аударайық: 
Сөйлеп кетсе қозғалар бойда жаның, 
Тас болса да ерітер жүрек қанын. 
Шындығы, тереңдігі, әділдігі, 
Тусаң ту осылай дегізер жанның бәрін. 
Ақ  жүрегі, ақтығы, адалдығына, 
Бір ауыз қарсы айта алмай құриды әлің. 
Халел мен Әлімханның алда екені, 
Биыл Семей съезінде-ақ болды мәлім, –  
деп, [2,148б]  ақын  Әлімхан  Ермековтің  азамат-
тық  қасиеттерін  баса  көрсетіп,  елі  десе  жүрегі  
елжіреген,  ұлт  мақсатын  жүзеге  асыру  үшін 
жүрген  жас    азаматтың    жарқын    бейнесін  жа-
сайды.  Оқырманның  келесі  танысатыны    Халел 

60
                                                                     
ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы, № 4(134). 2011
 
 
Ғаббасұлы. Өмірдерек бойынша ол Москва уни-
верситетін  тәмамдаған.  Семейде  «Алаш»  пар-
тиясы  құрылғанда,  ұйымдастырушылық,  іскер-
лік  қабілетімен  халық  жүрегін  жаулап  алған 
азамат. Ғаббас та поэмада  өте білімді, алғыр да 
білгір,  қай  нәрсенің  де    шешімін  тез  табатын, 
бастаған  ісін  аяғына  жеткізбей  қоймайтын,  ой 
мен істің   адамы ретінде көрінеді. Оған  оқыған 
қазақ былайша баға береді: 
Жас жігіт университеттен оқып шыққан, 
Халыққа қызмет парыз деп миына ұққан. 
Алданбас, алыс болжар, алдан көрер, 
Болса да оған мәлім жерге тыққан... 
Оқыған қазақ сипаттамасы  арқылы Х. Хаб-
басұлының    қайраткерлік  тұлғасын  айқындаған 
ақын,  қазақ  зиялыларының  ықыласы  осындай 
жаста,  бас  болуға  жарарлық  азаматтар  жағында 
екенін  білдіреді.  Оның  пікіріне  де  қара  қазақ 
қосылады:      
Шырағым,әрине, рас мұныңдағы, 
Ел  бағы  ондай  жігіт  табылғаны,  деген  сөз 
арқылы ақын Халелге де оң көзқарас танытады. 
Қазақ  зиялылары  қадірлеген  қазақтың  абыз 
ақсақалдарының бірі, ұлы ақын Шәкәрім Құдай-
бердіұлы  екені  белгілі. «Таныстыруда»  Шәкә-
рімге Сұлтанмахмұт айрықша көңіл бөлген. 
Ерте оянған кісінің біреуі осы, 
Бұл жұрттың түзеймін деп антұрғаның. 
Бір жолмен Байтұрсынов, Бөкейханға 
Ақсақал бола алғандай осы кәрің. 
Ақынның  оны  «Байтұрсынов,  Бөкейхановқа 
ақсақал бола алғандай осы кәрің»  деуінде үлкен  
мән  бар.  Ел  ардақтаған  екі  арысқа  «ақсақал 
болу»  барша    жұртты  аузына  қаратқан,  бар  қа-
зақтың    бірлігін  ойлаған   бүгінгі  Шәкәрімді  ке-
шегі  Асан  атадай  қамқоршы  бейнесінде  таны-
тып тұр. Қарапайым халықтың сөзін айтар қара 
қазақтың Шәкәрім турасындағы пікір-бағамы да 
өте жоғары. 
Семейдің сьезінде байқадық қой, 
Екенін қарт кемеңгер әм терең ой. 
Оқығандар болмаса жай қазақтан, 
Онан басқа кім шықты көрсетіп бой. 
«Таныстыру»  поэмасында  ақын  қаламына 
іліккен әйел затты жалғыз тарихи тұлға бар. Ол 
– Нәзипа Құлжанкеліні.  Ерлі-зайыпты Нұрғали 
мен  Нәзипа    Құлжановтардың  қазақ  халқының 
мәдени тарихында ізгілікті із қалдырғаны бүгін-
де  көпке  аян.  Халық    ағарту  саласында  қазақ 
қыздарынан  шыққан  алғашқы  қарлығаштардың 
бірі  Нәзипа  бейнесін    ақынның  қалай  сомдап, 
қалай жеткізе  алғанына көз салайық: 
Ардақты бар Нәзипа деген ханым, 
Газет, журнал жүзінде жұртқа мәлім. 
Оқыса сондай әйел шығар ед деп, 
Оқығандар бағалар сөздің дәмін. 
Ал  осы  Нәзипаның  өмірлік  серігі,  алаштың 
аяулы  азаматтарының  бірі  Нұрғалиды  оқыған 
былайша сипаттайды:  
Бірге айтайын Нұрғали Құлжанұлын, 
Жаңылмасақ  бұлайша мұның сынын. 
Қайратты, кең ойлайтын сабырлы адам, 
Жасымайтын,  бермейтін жанға сырын. 
Сұлтанмахмұт  Нәзипа  мен  Нұрғалиды  жақ-
сы  таныған.  Кейбір  деректерге  қарағанда,  олар 
ақынға  Семей  қаласындағы  семинарияға  түсуге 
кеңес  берген  деседі [3,152б].  Бұл  поэмада  шы-
ғармашылық  ізденіс  бағытында  өзін-өзі  ақтай-
тын  біраз  еркіндікке  бой  алдырған  шешімдер 
бар.  Мәселен,  ел  ішінде  мақтаулы  азаматтың 
бірі болып саналатын  Мұқыш Поштайұлы оқы-
ған  қазақ  аузынан  үміт  күте  сипатталса,  қара 
қазақ оның ісіне соншама сүйсіне қоймайды: 
Білмеймін Мұқышыңда оқу қанша, 
Миллион оқу бітірсін маған салса, 
Ыңыранып, көп жұтынып, баптаймын деп, 
Бір түйе боталайды сөз айтқанша. 
«Таныстыру»  поэмасында  ерекше  аты  ата-
латын  тарихи  тұлға - Жақып  Ақбаев.  Поэмада 
осы азамат  туралы да аса жылы сөздер қозғала  
қоймайды.  Жақып Ақбаевтың қазақтың айтулы 
азаматтарының  бірі  екендігіне  де  дау  жоқ.  Ол 
1876  жылы  туған.  Петербург  университетінің 
заң  факултетін  бітірген. 1905 жылдан  бастап 
саяси  күрестегі  қазақ  зиялыларының  алдыңғы 
қатарында  болған  адам.  Поэмадағы  Оқығанның  
Жақыпқа деген көзқарасы мына сипатта: 
Белгілі Жақып мырза Ақбайұлы, 
Қызмет қылар кісінің бұ да бірі. 
Азды-көпті атағын былай қойып, 
Тексергенде мынау ғой оның сыны. 
Оқыған  пікірін құптаған қара қазақ Жақып-
тар бастаған топтың 1917 жылдың  құрылтайын-
дағы  іс-әрекетіне  байланысты  былай  баға  бе-
реді:                  
Жақыптан биік мақсат үмітті едік, 
Түкте жоқ партия қой бар жұмысы. 
Райымжан екеуі бірге жүріп, 
Сьезде салған жоқ па жұртқа бүлік. 
Ойдың жалғасында қара қазақ ол топтың ел 
бірлігі  аса  қажет  болған  тұста  жеке  бастың  қа-
мын көбірек ойлап кеткендігін  термелей айтып 
шығады.  Бұл  оқиғалардың  куәгері  лирикалық 
қаһарман ретіндегі автордың өзі екендігі тағы да 
күмәнсіз.  Поэмада  Сұлтанмахмұттың  қырына 
ілінген  қазақ  зиялысының  бірі–Райымжан  Мар-
секов. Ол туралы «Таныстыруда» мынадай жол-
дар бар:      
Айтпақшы Марсекеңнің баласы бар, 
Адвокат, қырма сақал Райымжан шал. 
Ұмытқан оқуларын былай қойсақ, 
Саяз жүрек, ұсақ ой, тынысы тар. 
Қос  кейіпкер  арасындағы  әңгімеден  ұғылар 
нәрсе  Жақып  пен  Райымжанның  өзгелерден  
 

Вестник КазНУ. Серия филологическая, № 4(134). 2011                                                                          61
 
 
бөліне өзінше бір топ құрып әрекет еткендігі. Ал 
осы тарихи оқиғаның басы-қасында болған ақын 
беделге  емес,  шындыққа  жүгінген.  Сондықтан 
да  көркем  дүниедегі  әдеби  кейіпкер  тарихи 
тұлғаға сай емес,  дәл келмейді деп ақынға кінә 
тағуға  болмайды.  Ақын  поэзиясының  негізгі 
қайнар  бұлағы  қазақтың  ұлы  ақыны  Абай  Құ-
нанбаевтың  шығармашылығы  екеніне  ешкімнің 
дауы жоқ. Поэмада Абайдан үлгі алу керектігін 
айтып, былай дейді: 
Абайды дейік биік бұлтқа жетті, 
Аз ілімі жетуіне жәрдем етті. 
Алты алашқа атағы айқындалып, 
Сүйікті, тағзым мінді, суретті. 
Расыменде  Абай  Құнанбайұлы  қазақ  дала-
сында  өзіндік  қолтаңбасы  қалған  ұлы  тұлға.  Өз 
заманында  дұрыс  бағасын  алмағанмен,  артынан 
ерген  жас  буын  қадір-қасиетін  арттыра  білді. 
Солардың  ішінде  Сұлтанмахмұт  Торайғыровта 
бар. Әдебиет тарихын зерттеуші-ғалым Өмірхан 
Әбдіманұлы: «Сұлтанмахмұт  өз  поэзиясына  не-
гізгі  өзек  етіп  халықтың  бостандық  сүйгіш  ұлы 
мұратын  таңдап  алды.  Оның  ақын  ретінде  қа-
лыптасуына  әсер  еткен  жағдай  өз  кезеңіндегі  
 
 
 
 
халықтың әлеуметтік өмірі, ұлтының бостандық 
жолындағы  күресі  болса,  үйренген  мектебі, 
алған  тәлімі  ұлы  Абайдың  озық  үлгідегі  әдеби 
дәстүрі болды»[4,145б],-деп ой қорытады.  
«Таныстыру»  поэмасы  туралы  ойымызды 
қортындылай  келе  айтарымыз  ақын  өз  мақ-
сатына толық қол жеткізген. Ақын міндеті – қа-
зақтың ұлтын сүйген ұландары туралы кейінгіге 
сөз  қалдыру.  Мұны  көрегендік  десе  де  болған-
дай.  Кейін  ұзақ  жылдар  бойы  сол  ұлылардың 
аты  аталмай,  шығармалары  оқылмай,  тарихы-
мыздың  «ақтаңдағына»  айналарын  Сұлтанмах-
мұттың  сезімтал  жүрегі  сезінген  болуы  керек. 
Басқасын  былай  қойғанда,  ақынның  осы 
поэмасы – алаш  азаматтарының  тарихтан  алар 
орнын айқындап беруімен бағалы.  
_______________ 
1.  Б.  Кенжебаев  «ХХ  ғ.  басындағы  демократ  жазу-
шылар». – А.: Қаз. мем. басп., 1958. 
2.  С.  Торайғыров.  Екі  томдық  шығармалар  жинағы.  
1-том. - Алматы: Ғылым, 1993. 
3.  Еспенбетов  А.  Сұлтанмахмұт  Торайғыров. – Ал-
маты: Ғылым, 1992.  
4.  Ө.  Әбдіманұлы.  Қазақ  әдебиетіндегі  ұлттық  рух.  
– Алматы: Қазақ университеті, 2010. 
 
 
 
А. К. Омарова 
 
ТВОРЧЕСКОЕ НАСЛЕДИЕ А.В. ЗАТАЕВИЧА: 
НОВЫЕ АСПЕКТЫ ИЗУЧЕНИЯ 
 
  
«Вам,  мои  дорогие  друзья-джигиты,  посвя-
щаю
1
  и  Вам  возвращаю  я  этот  труд,  срабо-
танный  совместно  с  Вами  в  годину  голода, 
холода  и  эпидемий.  Вы  знаете,  что  я  всегда 
стоял  на  той  точке  зрения,  что  не  я  собираю 
Ваши  прекрасные  народные  песни,  а  Вы  сами, 
при  моем  посредстве,  накопляете  их,  дабы 
уберечь  это  национальное  свое  достояние  от 
забвения  и  искажений.  Не  мне  судить,  хорошо 
ли  и  правильно  ли  исполнил  я  эту  трудную 
задачу, но уверен, что Вы не сомневаетесь в том, 
что  выполнил  я  этот  труд  со  всею  любовью  и 
самопосвящением,  со  всем  уменьем,  коим  рас-
полагаю […]» [1]. 
Эти строки А.В.Затаевича, завершающие его 
предисловие к сборнику «1000 песен казахского 
народа»
2
, широко представлены в литературе (и  
 
 
не  только  музыковедческой):  они  приводятся  в 
большинстве публикаций о нем
3
, как правило, в 
своем  полном  объеме,  включая  итоговый  при-
зыв и пожелания.  
Их  цитирование  в  данной  статье  продикто-
вано стремлением обозначить сферу, на которую 
указывают подчеркнутые слова – «посвящаю» и 
«самопосвящением». В процессе изучения твор-
ческого  наследия  А.В.Затаевича  (как  музыкаль-
но-этнографического,  так  и  композиторского) 
обнаруживается  ее  особое  значение,  до  настоя-
щего времени в реальном масштабе практически 
не раскрытое. 
Для  подтверждения  этого  тезиса  обратимся, 
прежде  всего,  к  тем  работам  исследователей-
предшественников,  где  затрагивалась  избирае-
мая  нами  проблематика.  В  первую  очередь, 
_________________ 
1
 Здесь и далее по тексту подчеркнуто мною. – А.О. 
2
 В оригинале – «1000 песен киргизского народа (напевы и мелодии)» [2]. 
3
  К примеру, в одной из ранних – в опубликованном журналом «Печать и революция» отзыве С.Бугославского, характеризующего их 
как «проникновенное и глубоко искреннее обращение автора»  (1925) [3].      

62
                                                                     
ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы, № 4(134). 2011
 
 
безусловно,  следует  обратить  внимание  на  два 
небольших фрагмента из статей В.П.Дерновой о 
фортепианных произведениях А.В.Затаевича:  
1. «[…] Кстати о посвящениях: многие пьесы 
посвящены  А.В.Затаевичем  его  “друзьям-джи-
гитам”  Алибею  Джангильдину,  Саре  Есовой, 
Канышу  Сатпаеву,  Алме  Уразбаевой,  Беимбету 
Майлину.  Есть  посвящение  Григорию  Павло-
вичу Любимову, руководителю оркестра и квар-
тета четырехструнных домбр, первому исполни-
телю  казахских  песен  в  обработках  Затаевича  в 
Москве и за границей» [4]. 
2. «Большинство  пьес  собрания  посвящены 
тем  народным
 
музыкантам,  от  которых  песня 
или  кюй  были  записаны, – Алме  Уразбаевой, 
Абдрахману  Бегишеву,  памяти  Раимбека  Мака-
това,  Саре  Есовой,  Алибею  Джангильдину,  Ка-
нышу  Сатпаеву  и  т.д.
4
  Три  пьесы  посвящены 
близким Затаевича (№№ 69, 74, 56). Есть посвя-
щения его музыкальным друзьям, очевидно пер-
вым  исполнителям  его  обработок – преподава-
тельнице  Оренбургской  музыкальной  школы 
В.Н.Малиновской (“Какен”,  №24),  ученице  той 
же  школы  К.А.Борисовой (“Каргам-ау”,  №12), 
пианистке  и  певице  М.М.Мирзоевой (“ Бал 
Хадиша”,  №13),  есть  посвящение  Г.П.Люби-
мову* (“Сайраса бир”, №8)» [3]. 
Далее  по  тексту,  и  в  первом,  и  во  втором 
случае,  В.П.Дернова  обращается  к  имени 
С.В.Рахманинова:  как  известно,  музыкантов 
связывали  давние  и  по-настоящему  дружеские 
взаимоотношения.  Напомню  только  один,  но  в 
избранном контексте особенно примечательный 
факт,  представленный  А.В.Затаевичем  в  авто-
биографии  следующим  образом: «[…] и  сам 
оказал  мне  честь  посвящением  мне  ряда  своих 
сочинений («6 музыкальных  моментов»,  соч. 
16)» [3].  
Варианты  констатации  встречного  «жеста» 
таковы:  
1. «Но издательство почему-то не напечатало 
посвящения  пьесы  “Айнам-коз”  сообщившему 
ее  певцу  и  домбристу  Губайдулле  Мухитову, 
одному  из  самых  активных  корреспондентов 
Затаевича  и  не  восстановило  посвящений  Сер-
гею  Васильевичу  Рахманинову,  несмотря  на  то, 
что в архиве Октябрьской революции Казахской 
ССР  хранится  письмо  Затаевича  в  Общество 
изучения  Казахстана,  в  котором  Затаевич  го-
ворит  о  посвящении  нескольких  пьес,  в  том 
числе  входящей  в  настоящий  сборник  пьесы 
“Дулдулим-ай”  величайшему  пианисту  нашего 
времени» (1957) [4];   
2. «Вся  третья  серия  не  имеет  посвящений. 
Согласно найденным недавно документам стало 
известно,  что  третью  серию “…в  музыкальном 
отношении наиболее яркую из всех мною опуб-
ликованных”  Затаевич  посвящал  С.В.Рахмани-
нову, “который легко может им дать всемирное 
распространение…”**  Однако  имени  Рахмани-
нова  в  заголовке  издания  поставлено  не  было 
[…]» (1958) [3]. И далее: «(нет) […] прекрасных 
песен Габбаса Айтпаева – “Ардак” и “Канапья”, 
первая  из  них  в  обработке  посвящена  самому 
Габбасу – редкостному  поэту-певцу,  как  его 
называл Затаевич».  
Попытаемся  обобщить  информацию,  содер-
жащуюся  в  приведенных  текстовых  отрывках. 
Итак, по первой цитате определяется шесть пер-
соналий,  а  из  последующего  ее  текста – допол-
нительно  две  творческие  фигуры,  по  второй – 
тринадцать  персоналий  и  вновь  два  имени  из 
продолжения.  При  сопоставлении  двух  рядов 
очевидно  совпадение  пяти  позиций,  не  считая 
двукратного  упоминания  имени  С.В.Рахмани-
нова.  
В общей сложности зафиксированными ока-
зываются  семнадцать  адресатов  авторских  пос-
вящений:  А.Джангильдин,  С.Есова,  К.Сатпаев, 
А.Уразбаева,  Б.Майлин,  Г.П.Любимов,  А.Беги-
шев,  Р.Макатов,  жена  и  дети  А.В.Затаевича 
(Надежда  Иванова, Ольга, Иван), В.Н.Малинов-
ская,  К.А.Борисова,  М.М.Мирзоева,  С.В.Рах-
манинов, Г.Мухитов, Г.Айтпаев. 
При  первом  переиздании  фортепианных 
пьес-обработок  А.В.Затаевича (1957) из  сорока 
двух  пьес [5] (точнее  двадцати  семи,  так  как 
первые пятнадцать были взяты из другого сбор-
ника [6]) соответствующими  надписями  отме-
чены  десять.  На  нотных  страницах  предпри-
нятого спустя  четверть  века переиздания (1983) 
дополнений к заголовкам нет вообще, и только в 
комментариях  к  девяти  из  тридцати  пяти  пьес 
указан соответствующий адресат [7]. В то время 
как на самом деле из пьес, включенных в состав 
первого сборника (1957), авторские посвящения 
имеют девятнадцать  пьес, т.е. большая часть  из 
представленных в нем
5
, а во втором (1983) – не 
девять, а шестнадцать, т.е. практически (без ма-
лого) 50% от целого.  
Итого в двух сборниках (третий, изданный в 
2004  году, – целиком  совпадает  по  своему  со-
____________________ 
5
 Попутно отметим, что указанные корреспонденты А.В.Затаевича (за исключением, быть может, лишь Р.Макатова) вряд ли должны 
были  восприниматься  как  собственно  «народные  музыканты …», а  группа  из  пяти  человек  (первый  фрагмент),  включающая  двух 
представительниц женского пола, через сочетание «друзья-джигиты».    

Вестник КазНУ. Серия филологическая, № 4(134). 2011                                                                          63
 
 
держанию  со  вторым [8]) должно  было  содер-
жаться  не  менее 35 (!) авторских  посвящений, 
реально же отражено лишь 17, т.е. только поло-
вина от действительного количества. Поскольку 
некоторым  из  своих  корреспондентов  А.В.За-
таевич посвятил по две пьесы, общее количество 
упомянутых  при  переиздании  персоналий  в 
сумме составило всего пятнадцать вместо долж-
ных тридцати двух
6
.   
Фактически  выстраивается  тот  же  ряд,  что 
формируется  по  статьям  В.П.Дерновой.  Под-
черкнем  полное  совпадение  указанных  ею  пер-
соналий  с  приведенными  в  издании 1957 г.  в 
отличие от частичного по сборнику 1983 г. (со-
ответственно  и 2004 г.),  где  в  комментариях 
появляются  два  «новых»  имени – Иргали  Ал-
дунгарова и Амре Кашаубаева. Соответствие же 
количеству  упомянутых  исследователем  фигур 
возникло  из-за  «потери»  двух  адресатов – «Гу-
байдулле  Мухитову» («Айнам-коз»)  и  «Моей 
дочери  Ольге» («Беу-беу,  еркемай!»):  первый 
дважды (точнее трижды) был пропущен (снят?), 
второй – оказался  не  востребован  в  силу  отсут-
ствия самой пьесы в сборниках.    
Ниже,  в  Таблице 1, представлены  форте-
пианные пьесы-обработки А.В.Затаевича, имею-
щие  авторские  посвящения,  которые  при  пере-
издании  не  были  воспроизведены,  кроме  того – 
до  настоящего  времени  в  литературе  не  упо-
минались  и  сохранились  лишь  в  нотах,  опуб-
ликованных в далекие 1920-е годы: 
 
Таблица 1.  
Перечень фортепианных пьес-обработок А.В.Затаевича, переиздававшихся 
с «потерей» авторского посвящения 
Переиздания 
Оригинал 
№ 
Год 
изд. 
№  Название пьесы 

жүктеу/скачать 5,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: