Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі павлодар мемлекеттік педагогикалық институты

Орташа, және жоғары деңгейдегі бұзылыстары бар кезеңде үлкен-
дердің  көзқарасы  дисфункционалды  болып,  ал  байланыс  деструктивті 
бақылау  формасы  мен  мінез  қалыптасады  (қатаң  басыңқылық,  жайбара-
қаттылық). 
Интеллектуалды  бұзылысы  бар  баламен  кешенді  жұмысты  жүзеге 
асыра отырып, мамандардан құрылған аралық бақылау командасы жұмыс 
істейді  –  невролог,  психиатр,  олигофренопедагог,  логопед  және  т.б.  Өз 
қызметінің аясында әр маман ата-аналармен тиісті жұмыс түрлерін жүргі-
зеді.  Түзете-дамыту  бағдарламаларын  құрастыруда  негізгі  қағидалар 
белгіленеді:  әлеуметтік  тәрбиеге  байланысты  түзете  оқытуда  міндетті 
қағида;  оқыту  мен  тәрбиелеу  үдерістерінің  бөлінбейтіндігі;  Сензитивті 
даму кезеңіндегі ерекшеліктерді бағытталған оқытуды жүзеге асыру; білім 
беру бағдарламасының байланыстылығы; түзету педагогикалық жұмыста-
рына отбасын қатыстыру. Бұндай бағдарламаларды жүзеге асыру кешенді 
өткені  дұрыс.  Бұл  шаралар  арнайы  мектептерде,  түзету  орындарында, 
медициналық-педагогикалық-психологиялық,  әлеуметтік  орталықтарда 
өткізілгені дұрыс.  
Дәріс сабақтарында білім мекемесінің арнайы мамандары өткізетін 
ата-аналар  тобында,  түзету-дамыту  жұмыстарымен  үлкендерді  және 
олардың жақындарын таныстыру жұмыстары жүзеге асырылып, ата-аналар 
балаға  тиімді  ықпал  ету  жұмыстарының  түрлерімен,  тәсілдерімен 
таныстырылады,  семинар-тренингтерде  балаға  деген  дұрыс  көзқарастар 
қалыптастырылады. 

 
96 
Маманмен арнайы ұйымдастырылған сабақта балалар ұжымында 
бір-біріне  көмек  беру,  татулық  пен  бірлік  дағдыларын  қалыптастыруға 
бағытталады. 
Үлкендер  мен  олардың  жақындарын  балаға  ықпал  ететін  тиімді 
жолдарға  үйрету  үшін,  педагогикалық  нұсқаушылар  бала  мен  ата-ананың 
арасындағы түсінушілік пен қызметті дұрыс қалыптастыру үшін құрдаста-
рымен, басқа да ересек адамдармен  балалар мен ата-аналар ұжымында 
топтық жұмыстар жүргізіледі. 
Білім берудегі кездесетін түрлі қиыншылықтарды жеңу  мақсатымен 
баланы  отбасында  тәрбиелеуде  жеке  тұлғалық  кеңес  қажет.  Кейбір 
жағдайларда отбасылық психологтің кеңесі қажет. Бұндай жағдайларға жиі 
кездесетін  жағдайларды  жатқызуға  болады:  баланың  жағдайы  жақсар-ған 
кезде  сабақты  тоқтатуға  болады;  экстрасенстер  мен  халық  емшілерінде 
емделген  жағдайда;  ата-аналар  баласының  мүгедектігін  қабылдамаған 
жағдайда. 
Интеллектуалды  бұзылысы  бар  балаларды  тәрбиелеу  ата-аналардан 
төзімділік  пен  қажырлықты  қажет  етеді.  Баланы  қоршаған  ортаға 
дайындауда,  мектепке  дайындап  дамытуда  ата-аналардың  үлесі  өте  ауыр 
болатынын  естен  шығармаған  жөн.  Бағдарламаның  тиімділігі  отбасылық 
жағдайда жүйелі түрде пайдаланғанда ғана ықпалы болуы мүмкін. 
 
 
Бала мен оның отбасына психологиялық-педагогикалық көмекті 
ұйымдастырудың түрлері 
 
 
Мекеменің                    Психологиялық-педагогикалық тәжірибе мамандары 
          Ата-аналарға арналған тақырыптық дәрістер 
мен семинарлар 
 
 
                                                  Балалар тобындағы сабақтар 
 
 
Құрдастары                               Бала мен ата-ана ұжымындағы бірлескен 
сабақтар 
                                              Ата-аналармен топтық жұмыс  
 
Отбасы                          Ата-аналардың тұлғалық кеңес алуы 
 
 
 
 
 

 
97 
Әдебиет 
 
Негізгі: 
1. Выготский Л.С. Основы дефектологии // Собр. соч. в 6 Т. М., 1983 г. Т. 5 
2. Дульнев Г.М.  Учебно-воспитательная  работа  по  воспитательной  школе: 
уч. пособие для учителей М., 1988 г. 
3. Земский Х.С.  Умственно  отсталые  дети:  истории  их  изучения, 
воспитания и обучения. М., 1999 г. 
4. В.И. Мозговой 
И.М. Яковлева. 
Основы 
олигофренопедагогики. 
М., Академия, 2006 г. 
5. Обучение 
детей 
с 
нарушением 
интеллектуального 
развития 
Б.П. Пузанова. М., 2006 г. 
6. Воспитание  и  обучение  детей  во  вспомогательной  школе  //  под  ред. 
В.В. Воронковой. М., 1994 г. 
7. Воспитание  и  обучение  детей  во  вспомогательной  школе  //  под  ред. 
В.В. Воронковой. М., 1995 г. 
8. Земский Х.С. История олигофренопедагогики. М., 1980 г. 
9. Лапшин В.А.  Основы  дефектологии.  Б.П. Пузанов,  В.А. Лапшин. 
М., 1990 г. 
10. Певзнер М.С. Дети-олигофрены. М., 1959 г. 
11. Специальная педагогика. Н.М. Назаровой. М., 2001 г. 
 
Қосымша: 
12. Петрова  М.И.  Методика  преподавания  математики  в  специальной 
школе VIII вида.  
13. Вайзман Н.Н. Психомоторика детей-олигофренов. МЛ., 1976 г. 
14. Шинкаренко  В.А.  Трудовое  обучение  и  воспитание  учащихся 
вспомогательной школы. Минск. 1990 г.  
15. Выготский Л.С. Этюды по истории поведения, М.,1992 г. 
16. Лурье Н.Б. 
Коррекционно-воспитательная  работа  с  умственно 
отсталыми детьми. М. – 1962 г. 
17. Кульневич С.В. Воспитательная работа в современной школе. М., 2000 г. 
18. Шаппова Л.В.  Средства  адаптивной  физической  культуры.  М.,  2001  г. 
19. Малер,  Г.В.  Цикото.  Воспитание  и  обучение  детей  с  тяжелой 
интеллектуальной недостаточностью. Академия, М., 2006 г. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
98 
МАЗМҰНЫ 
 
Кіріспе........................................................................................................  3 
 
 
1-тарау. Олигофренопедагогиканың мақсаты мен пәні, әдістері.. 
4 
1.1 Олигофренопедагогиканың пәні, мақсаты мен әдістері.................. 
4 
1.2 Олигофренопедагогиканың басқа ғылымдармен байланысы......... 
5 
1.3 Олигофренопедагогиканың зерттеу әдістері....................................  5 
 
 
2-тарау. 
Ақыл-ойы 
кемісітік 
ұғымы 
және 
оның 
классификациясы.................................................................................... 
 
6 
2.1. Ақыл-ойы кемісітік ұғымы және оның классификациясы.............  6 
2.2. Ақыл-ой кемісітігінің классификациясы......................................... 
7 
2.3 Интеллектісі бұзылған балаларға көмек көрсетудің даму тарихы 
9 
 
 
3-тарау. 
Интеллектуалдық  дамуының  бұзылыстары  бар 
оқушыларды оқыту............................................................................... 
 
10 
3.1  Интеллект  дамуында  бұзылыстары  бар  оқушыларды  оқыту 
міндеттері................................................................................................... 
 
10 
3.2  Интеллектуалдық  бұзылыстары  бар  балалар  мен  жасөспірім-
дерді оқыту қағидалары........................................................................... 
 
12 
3.3 Ақыл-ойы бұзылған балаларды оқытудың мазмұны......................  21 
 
 
4-тарау. Арнайы (түзету) мектепте оқытудың әдістері....................  22 
4.1 Жалпы және арнайы педагогикада оқыту әдістерін таңдау...........  22 
4.2 Арнайы (түзету) мектептің оқушыларын оқыту әдістеріне шағын 
сипаттама.................................................................................................... 
 
23 
 
 
5-тарау.  Оқыту  үдерісін  ұйымдастыру  түрлері  және  олардың  
классификациясы................................................................................... 
 
27 
5.1  Сабақ  –  арнайы  мектептегі  оқытуды  ұйымдастырудың  негізгі 
түрі............................................................................................................... 
 
27 
5.2 Сабақтардың түрлері мен құрылымдары..........................................  28 
5.3 Мұғалімнің сабаққа дайындығы........................................................  30 
 
 
6-тарау.  Арнайы  (түзету)  мектеп  оқушыларының  білімін 
бағалау және бақылау............................................................................. 
 
32 
6.1 Педагогикалық бақылау құрылымы..................................................  32 
6.2 Педагогикалық бақылау қызметтері..................................................  33 
6.3 Тексеру әдістері мен есеп түрлері......................................................  33 
 
 
7-тарау.  Интеллектуалдық  даму  бұзылушылығы  бар  балалар-
дың еңбекке оқытылуы......................................................................... 
 
34 
7.1 Еңбекке оқытудың кезеңдері.............................................................  34 

 
99 
7.2 Еңбек сабағын оқыту мазмұны.........................................................  37 
 
 
8-тарау.  Ақыл-ой  кемістігі  бар  оқушылардың  дамуындағы 
тәрбиелеу ерекшеліктері........................................................................ 
 
40 
8.1  Ақыл-ой  кемістігі  бар  оқушылардың  дамуындағы  тәрбиелеу 
ерекшеліктері............................................................................................. 
 
41 
8.2 Тәрбиелеудің негізгі заңдылықтары..................................................  42 
8.3 Тәрбие әдістері және олардың жүзеге асырылуы............................  44 
 
 
9-тарау.  Арнайы  (түзету)  мектептің  5-7-сыныптарындағы 
тәрбие үдерісінің негізгі бағыттары және мазмұны......................... 
 
45 
9.1  Арнайы  (түзету)  мектептің  5-7  сыныптарындағы  тәрбие 
жұмысының мазмұны............................................................................... 
 
45 
9.2 Тәрбие үдерісін тоқсандар бойынша жоспарлау.............................  47 
9.3  Арнайы  (түзету)  мектепте  жоғары  сыныптарындағы  тәрбие 
үдерісінің бағыттары мен мазмұны......................................................... 
 
52 
 
 
10-тарау. Арнайы (түзету) мектептiң оқыту-тәрбиелеу үдерісінің 
ұйымдастыру түрлері.............................................................................. 
 
55 
10.1 Оқыту-тәрбиелеу үдерісін ұйымдастыру түрлерін жіктеу............  55 
10.2 Оқыту-тәрбиелеу үдерісін жаппай ұйымдастыру түрлері.............  56 
10.3 Оқыту-тәрбиелеу үдерісінің топтық ұйымдастыру түрі................  57 
 
 
11-тарау. 
Арнайы  мектептегі  бала  оқушы  ұжымының 
қалыптасуы............................................................................................... 
 
68 
11.1 Арнайы мектептегі ұжымға жағдай жасау......................................  68 
11.2 Ұжымның негізгі белгілері...............................................................  69 
11.3. Арнайы мектепте өзін-өзі басқару (түзету) құрылымы................  73 
 
 
12-тарау. Ақыл-ойы кем оқушылардың дене тәрбиесі....................  75 
12.1  Дене  тәрбиесін  жүйелі  дамытуда  денешынықтырудың 
тәсілдерін пайдалану................................................................................. 
 
75 
12.2 Денешынықтыру сабағы...................................................................  79 
12.3  Дамуында  интеллектуалдық  бұзылыстары  бар  балалардың 
қоғамға  бейімделу  мен  интеграциялаудың  құралы  ретінде  дене 
тәрбиесін қолдану...................................................................................... 
 
 
82 
 
 
13-тарау. Ырғақ және оның міндеттері...............................................  84 
13.1 Ырғақ және оның міндеттері............................................................  84 
13.2 Ырғақ бойынша бағдарламаның негізгі бөлімдері.........................  84 
 
 
14-тарау. 
Айқын 
интеллектуалдық 
бұзылыстары 
бар 
балаларды тәрбиелеу мен оқыту.......................................................... 
 
86 
14.1  Айқын  интеллектуалдық  бұзылыстары  бар  балалардың 
психологиялық-педагогикалық мінездемесі........................................... 
 
86 

 
100 
14.2 Интеллектуалды бұзылысы бар балалардың тілін дамыту............  90 
14.3  Интеллектуалды  бұзылыстары  айқындалған  балаларды 
тәрбиелеу және оқыту............................................................................... 
 
91 
 
 
15-тарау. 
Интеллектуалдық  бұзылыстары  бар  баланың 
отбасымен жұмыс.................................................................................... 
 
92 
15.1  Интеллектуалдық  жетіспеушілігі  бар  баланы  тәрбиелейтін 
отбасындағы қарым-қатынастың негізгі мәселелері............................. 
 
92 
15.2 Отбасына және балаға берілетін психологиялық-педагогикалық 
көмек түрлерін ұйымдастыру формалары.............................................. 
 
94 
 
 
Пайдаланған әдебиеттер.........................................................................  97 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
101 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ж.Т. Измайлова, Г.Б. Туралина, С.А. Абилева 
 
ОЛИГОФРЕНОПЕДАГОГИКА НЕГІЗДЕРІ 
Оқу-әдістемелік құралы 
 
 
Басуға қол қойылды 2012 ж. 11.07 
Гарнитура Times New Roman. 
Форматы 84

100 1/32. Офсеттік қағазы. 
Көлемі 5,2 шартты б.т. Таралымы 500 дана. 
Тапсырыс №0635 
 
 
Павлодар мемлекеттік педагогикалық институтының 
ғылыми-баспа орталығы 
140002, Павлодар қаласы, Мир көшесі, 60. 
E-mail: rio@ppi.kz