ФОРМИРОВАНИЕ ДЕМОКРАТИЧЕСКОГО ОБЩЕСТВА В РЕСПУБЛИКЕ

Казахский государственный женский педагогический университет. Вестник №3 (4), 2009.  
                       
143 
институтов»,  представлял  демократию  как  «постепенное  продвижение  вперед», 
каждый  шаг  которого,  характеризующийся  непредсказуемостью  конечного 
результата,  предпринимается  под  влиянием  целого  ряда  разнообразных  условий 
/1/. 
Казахстан начал осуществлять политические реформы в неблагоприятных 
условиях. Системный социально-экономический кризис, спад в промышленности, 
гиперинфляция привели к резкому снижению уровня жизни населения. В стране 
отсутствовали  даже  зачатки  рыночной  экономики  как  одной  из  главных 
экономических предпосылок для осуществления политических реформ. Казахстан 
приступил к поиску оптимальной модели политической системы Казахстана.   
Перед Казахстаном встала задача создания государственности. В  период с 
1990-го 
по  1993  г.  республика  была  вынуждена  начинать  строить 
государственность,  на  базе  старой  Конституции  и  союзных  законов,  которые, 
отражая принципы прежней системы, абсолютно не отвечали новым реалиям и не 
могли  служить  правовой  основой  государственного  строительства.  Однако, 
именно  в  этот  период  были  предприняты  неординарные  усилия  для 
формирования  пустъ  и  далеко  несовершенного,  но  первого  поколения 
самостоятельньтх законодательных актов /2/.  
 Парадоксально,  но  Казахстан  как  новый  субъект  мировой  системы 
международных  отношений  в  период  распада  биполярного  мира  оказался  в 
эпицентре  мировой  политики.  На  это  повлияли  несколько  факторов:  огромная 
территория в сердце Евразии, наличие ядерного оружия и ядерный потенциал (от 
которого 
Казахстан 
избавился), 
колоссальные 
природные 
богатства, 
полиэтническое население, наркотрафик из Афганистана и другие. 
В  монографии  Н.А.  Назарбаева  «Казахстанский  путь»  (  3  глава  «Битва  за 
Каспий  и  нефтяной  бум»)  рассматриваются  основные  вехи  становления  и 
развития нефтегазового комплекса /3/. В начале 90-х годов нефтяная отрасль была 
мало разработана, но имела больший потенциал, связанный с оптимистическими 
результатами  геологоразведки.  К  сожалению,  самостоятельно  республика  не 
могла 
даже 
начать 
широкомасштабное 
освоение 
континентальных 
месторождений,  не  говоря  уже  и  о  разработках  на  каспийском  шельфе. 
Единственным  выходом  стало  привлечение  крупных  иностранных  инвесторов, 
для которых необходимо было создать благоприятный инвестиционный климат в 
нефтегазовом  секторе.  Президент  Н.А.  Назарбаев  отчетливо  понимал,  что  без 
развития нефтяной отрасли вряд ли станут возможными и успешными реформы в 
других  отраслях  национальной  экономики  и  в  целом  на  макроэкономическом 
уровне.  Нефтегазовый  комплекс,  по  мнению  президента,  должен  был  сыграть 
роль «ведущего звена», локомотива, который должен вытащить всю экономику из 
тяжелого  экономического  кризиса.  Н.А.Назарбаев  вспоминает:  «Я  понимал,  что 
качественное  и  эффективное  освоение  наших  нефтяных  ресурсов  требовало 
широкого  сотрудничества  с  крупнейшими  мировыми  нефтяными  компаниями, 
имеющих  богатейший  опыт  в  области  геологоразведочных  работ,  добыче, 
переработке углеводородного сырья, его транспортировки.» /3, с. 109/. 
Первым прорывом стало подписание в 1992 году крупнейшего контракта с 
американской компанией «Шеврон», в результате которого на базе Тенгизского и 
Королевского 
месторождений 
было 
создано 
совместное 
предприятие 
«ТенгизШевройл». Вхождение в Казахстан крупнейшей нефтяной компании мира 
стало  своеобразным  положительным    знаком  для  всех  других  инвесторов. 
Недаром,  данный  контракт  был  назван  «контрактом  века».  Автор 
последовательно  описывает  весь  тяжелый  путь  переговоров,  где,  по  образному 
выражению Н.А.Назарбаева, решалась судьба будущего Казахстана.  

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті.  Хабаршы  №3 (4), 2009. 
 
144 
Важнейшим для республики при дальнейшем заключении инвестиционных 
проектов  было  снижение  страновых  рисков  для  инвесторов.  Для  этого 
формировалось  юридическое  пространство,  гарантирующее  безопасность 
иностранных  инвестиций  в  Казахстане.  Основой  нового  законодательства  стал 
выход  Закона  «О  нефти»  в  1995  году.  Как  подчеркивает  Н.А.Назарбаев, 
«благодаря  этому  Указу  мы  начали  новую  главу  в  истории  освоения 
казахстанской  нефти»  /3,с.119/.  Впервые  Закон  предусматривал  классификацию 
нефтяных  контрактов:  концессионный,  соглашение  о  разделе  продукции  и 
сервисные контракты.  Создание прочной юридической основы стало толчком для 
привлечения крупнейших нефтяных компаний в Казахстан. 
 Рост  экспорта  сырой  нефти  и  газа,  с  одной  стороны  положительно 
воздействует  на  экономический  рост  страны,  но,  с  другой  стороны,  таит  в  себе 
опасность  «голландской  болезни».  В  целях  избежания  данной  угрозы  Н.А. 
Назарбаев  подчеркивает,  что  «Казахстану  необходимо  научиться  жить  без 
нефтедолларов  или,  как  говорят,  не  привыкать  к  «нефтяной  игле».  Очень  важно 
не  поддаваться  искушению  тратить  незаработанные  производством  деньги  на 
социальную сферу и механически повышать заработную плату, а откладывать на 
«черный день»» /3, с. 139/  
Уже на 1 ноября 2006 года активы национального Фонда РК превысили 12 
млрд.  долларов  США.  Важнейшим  представляется  решение  проблем 
реконструкции и строительства производственной, транспортной инфраструктуры 
национальной экономики за счет нефтедолларов. На современном этапе развития 
Казахстана  как  указывается  в  Стратегии  «Казахстан  -2030»:  «Мы 
должны…соответствоватъ  новой  мировой  экономической  парадигме»  /4/. 
Соответствие требует реализации правительственных планов по стимулированию 
экономического  роста.  Осуществление  политики  экономического  роста 
наталкивается на необходимость разрешения внутренних противоречий развития 
национальной  экономики.  Наиболее  очевидными  из  них  являются  противоречия 
между  техническим  и  социально-экономическим  прогрессом,  интенсивными  и 
экстенсивными  составляющими  расширенного  воспроизводства,  стратегией  и 
тактикой экономического роста, накоплением и потреблением, ростом занятости 
и  инфляцией,  стабилизацией  экономического  роста  и  конкурентоспособностью 
продукции общественного производства.  
М.Портер  в  своих  трудах  впервые  поставил  задачу  нахождения  причин  и 
факторов  страновой  конкурентоспособности,  которая  разрешает  данные 
противоречия  и  напрямую  воздействует  на  эффективное  макроэкономическое 
развитие национальной экономики  /5/. 
Вместе  с  тем,  Правительство  считает,  что  целью  экономической  политики  РК 
будет  обеспечение  сбалансированного  и  качественного  экономического  роста 
через  эффективное  использование  инструментов  монетарной,  фискальной,  а 
также структурной политик. Здесь, на наш взгляд, кроется большая ошибка. Мы 
стараемся  использовать  методы  монетарной  политики,  которую  многие  ученые-
экономисты мира критикуют. Не отрицая ее значение, необходимо признать, что 
либерализация  и  монетарные  методы  управления  не  являются  панацеей  от 
кризисов.  Сбалансированный  и  качественный  экономический  рост  возможен,  по 
нашему  мнению,  за  счет  следующих  основных  направлений:  диверсификация 
национальной  экономики,  государственный  контроль  и  мониторинг  над 
внешнеэкономическими 
связями, 
увеличение 
международных 
резервов 
Национального  банка,  увеличение  накоплений  Национального  фонда, 
рациональное  использование  сырьевых  и  минеральных  ресурсов.  Отдельно 

Казахский государственный женский педагогический университет. Вестник №3 (4), 2009.  
                       
145 
можно  выделить  проблемы  водоснабжения  и  снижение  материало-  и 
энергоемкости промышленной продукции. 
Структурная  политика  РК  направлена  на  обеспечение  качественного 
экономического  роста  через  поддержание  высокой  доли  валового  накопления 
основного  капитала  и  осуществление  прогрессивных  структурных  сдвигов, 
предусматривающих  увеличение  доли  несырьевых  «торгуемых»  отраслей 
экономики  за  счет  диверсификации  потоков  капитала  и  структурного 
регулирования  отраслей  экономики.    Планируемый  прирост  инвестиций  (8,0-
8,6%) позволит обеспечить  сбалансированный экономический рост (таблица 1).  
 
Таблица 1- Параметры роста экономики на 2009-2013 годы (темп прироста, %) 
Показатели 
2009 
2010 
2011 
2012  2013 
Потребление 
7,1 
7,2 
7,2 
7,2 
7,1 
  в т.ч. частное 
7,0 
7,0 
7,0 
7,0 
7,0 
           государственное 
8,0 
8,2 
8,3 
8,2 
7,8 
Инвестиции* 
8,0 
8,5 
8,6 
8,2 
8,0 
Экспорт товаров и услуг 
12,6 
2,2 
0,4 
0,7 
4,8 
Импорт товаров и услуг 
10,2 
6,7 
5,5 
5,4 
8,7 
ВВП 
6,0 
5,6 
5,4 
5,2 
5,1 
 - предполагается одинаковый темп роста частных и государственых инвестиций, 
составлено по данным /6/ 
Подобный  подход  обеспечивает  достаточно  высокий  рост  накопления 
основного  капитала,  позволяющий  производить  активную  технологическую 
модернизацию. Среднегодовой темп роста экономики в 2009-2013 годах составит 
5-7%. ВВП на душу населения достигнет  к 2013 году 15093 долларов США. При 
этом  государственное  потребление  будет  расти  более  высокими  темпами  (8,1%) 
по  сравнению  с  темпами  роста  потребления  домашних  хозяйств  (7%), 
обеспечивая благосостояние общества.  
В тоже время планируемые темпы роста импорта достаточно высокие (6,7  - 
8,7%).  Необходимо  разработать  и  внедрить  Государственную  программу 
импортозамещения.  Трудоемкие  и  несложные  в  техническом  плане 
потребительские  товары  и  переработанные  продукты  питания  могут  быть 
производиться  на  территории  РК,  при  этом  можно  широко  использовать  формы 
совместных предприятий. 
          Важнейшим  направлением  улучшения  макроэкономических  показателей 
является  эффективная  организация  производства,  что  включает  в  себя 
современный  менеджмент,  внедрение  передовых  технологий    и  внедрение 
широкой  специализации  и  кооперации  в  промышленном  секторе.  Основные 
направления  изменения  в  организации  производства  должны  привести  к 
расширению  выпуска  промышленной  продукции,  снижению  себестоимости, 
энергоемкости  и  материалоемкости  и  как  следствие  улучшение  финансовых 
показателей  промышленного  производства,  что  дает  возможности  для 
последующего 
широкомасштабного 
инвестирования 
и 
создания 
высокотехнологичных кластеров (таблица 2). 
 
Таблица 2- Прогноз макроэкономических показателей Республики Казахстан на  

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті.  Хабаршы  №3 (4), 2009. 
 
146 
2009 – 2013 годы  
Показатели  
Прогноз 
2008 
2009 
2010 
2011 
2012 
2013 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
ВВП, млрд. тенге  
15047  17719  20682 
23931 
27582 
31683 
реальное изменение ВВП 
в % к предыдущему году  105-107 105-107 105-107 105-107  105-107  105-107 
ВВП, млрд. долл. США  
по официальному курсу 
121,8 
138,4  161,6 
187,0 
215,5 
247,5 
ВВП на душу населения,  
долл. США по 
официальному курсу 
7760 
8706  10036 
11541 
13220 
15093 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
Объем валовой продукции 
сельского хозяйства, в % к 
предыдущему году 
 
104,5 
 
104,5 
 
104,5 
 
104,5 
 
104,5 
 
104,5 
Объем промышленной 
продукции, в % к 
предыдущему году 
 
 
103,8 
109,8  105,9 
104,8 
104,9 
106,4 
добыча нефти и газового 
конденсата, млн. тонн 
 
67,6 
79,2 
81,3 
81,7 
82,2 
86,8 
Мировая цена на нефть 
(смесь Brent), долларов 
США за баррель  
 
 
75 
60 
60 
60 
60 
60 
Строительство, в % к 
предыдущему году    
 
108,2 
109,0  108,0 
108,1 
108,3 
108,5 
Услуги транспорта, в % к 
предыдущему году    
 
105,3 
107,5  106,0 
105,5 
105,6 
107,0 
Связь, в % к предыдущему 
году    
 
116,6 
116,9  116,6 
116,6 
116,6 
116,7 
Торговля, в % к 
предыдущему году    
 
108,9 
109,2  109,0 
109,0 
109,0 
109,0 
Составлено по данным /6/.  
Таким  образом,  если  рассматривать  перспективы  макроэкономического 
развития  РК  в  2009-2013  годах,  то  на  экономический  рост  буду  воздействовать 
следующие факторы: 
Внешние  –  стадия  замедления  темпов  развития  мировой  экономики, 
рецессия  в  развитых  странах,  мировой  финансовый  кризис,  вызванный 
американским ипотечным кризисом, коррекция глобальных финансовых рынков, 
направленная на перераспределение мирового капитала с целью снижения рисков 
инвесторов, объединение ведущих стран мира с целью преодоления кризиса, рост 
мировой  экономики  за  счет  опережающего  развития  развивающихся  стран  и,  в 
первую очередь, стран Азии, серьезных колебаний на рынке сырьевых ресурсов, 
на рынках сырой нефти. 
Внутренние    -  снижение  деловой  активности  в  финансовом  секторе,  бремя 
внешнего  долга,  отрицательное  влияние  «голландской  болезни»,  отставание  в 
развитии перерабатывающей промышленности и агропромышленного комплекса, 
растущая  инфляция,  наличие  огромных  запасов  сырьевых  ресурсов,  растущая 
степень  государственной  поддержки  частного  сектора  с  использованием  средств 
Национального фонда. 

Казахский государственный женский педагогический университет. Вестник №3 (4), 2009.  
                       
147 
Можно  увидеть,  что  в  совокупности  факторов  присутствуют  как 
положительные,  так  и  отрицательные  факторы.  Например,  мировой  финансовой 
кризис  серьезно  препятствует  глобальному  развитию,  в  тоже  время,  в  мировой 
экономике  возможно  опережающее  развитие  азиатской  экономики  даст  толчок 
для выхода из циклического кризиса. В тоже время наличие сырьевых запасов и 
больших  запасов  ЗВР  позволят  Казахстану  достаточно  «мягко»  выйти  из 
надвигающегося кризиса.  
Здесь  главная  задача  управленческой  системы  –  внедрить  прозрачный 
менеджмент  на  всех  уровнях  власти  по  европейской  модели,  но  при  этом 
необходимо учитывать и специфику Казахстана. 
 
Выступления  президента  Н.  А.  Назарбаева  о  дальнейшем  развитии 
демократического общества свидетельствуют о том, что  Казахстан по заявлению 
Президента  определил  свой  выбор  в  пользу  демократии  -  «…  наш  выбор  уже 
определен,  цель  обозначена.  Однако  перед  нами  стоит  проблема  выбора  модели 
развития» /7/. 
Как 
представляется, 
проблема 
выбора 
модели 
демократической 
трансформации  заключается  в  том,  что  хотя  ее  принципы  едины,  на  практике 
разные  страны,  избравшие  демократию,  имеют  разновидности,  отражающие  как 
различные ступени ее зрелости, так и национальную специфику. А для того чтобы 
утвердиться, демократии необходимо пройти процесс адаптации к национальным 
условиям и традициям. 
Казахстан  выбрал  путь  поэтапной  демократической  трансформации. 
Президент  Н.  А.  Назарбаев  в  своем  Послании  «Казахстан  на  пути  ускоренной 
экономической,  социальной  и  политической  модернизации»  предложил  пакет 
инициатив  —  Общенациональную  программу  политических  реформ.  «Эта 
программа 
представляет 
единый, 
целостный 
подход 
к 
реформам 
государственных, политических и общественных институтов. Суть этого подхода 
—  дальнейшая  демократизация  Казахстана  в  соответствии  с  традициями  и 
принципами западных демократий и опытом ведущих государств Юго-Восточной 
Азии,  с  традициями  нашего  многонационального  и  многоконфессионального 
народа» /7//. 
Проблемы  глобализации  и  демократической  трансформации  тесно 
смыкаются  с  реформированием  институциональной  системы  Казахстана.  Не 
случайно  общенациональная  программа  политических  реформ,  выдвинутая 
главой  государства,  предлагает  продолжить  реформу  исполнительной  власти, 
направленную  на  дальнейшую  децентрализацию  власти  и  повышение 
эффективности  системы  государственного  управления.  При  этом  вводится 
поэтапная  выборность  акимов,  обеспечивается  прозрачность  деятельности 
исполнительной  власти,  оптимизируется  численность  госслужащих,  повышается 
эффективность работы самого правительства. 
Процесс 
политической 
модернизации 
предусматривает 
усиление 
политического авторитета законодательной ветви власти, прорабатывается вопрос 
о  механизмах  формирования  правительства  на  основе  парламентского 
большинства. Особое внимание уделяется борьбе с коррупцией.
 
Cегодня  процесс  демократизации  казахстанского  общества  имеет  все 
необходимые  рычаги  конструктивного  и  последовательного  развития. 
Особенностью  государственной  политики  Казахстана  является  поиск  новых 
структур  и  методов  дальнейшей  демократизации,  развития  гражданского 
общества.    Дальнейшее  развитие  демократии  и  модернизация  политической 
системы  являются  одной  из  составляющих  Стратегии  вхождения  Казахстана  в 
число  50-ти  наиболее  конкурентоспособных  стран  мира.  На  пути  к  социально-
экономическому  процветанию  казахстанского  общества  необходимо  углубить 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті.  Хабаршы  №3 (4), 2009. 
 
148 
демократические  реформы  в  обществе,    сбалансировать  интересы  государства  и 
общества, исходя из политических реалий Казахстана,  учитывая при построении 
правового  государства  будущего  культурно-исторические  традиции  и 
национальные  интересы,  при  этом  конечной целью  всех  трансформаций  должно 
стать  качественное  изменение  состояния  казахстанского  общества.  Будущее 
невозможно без эффективного государства. 
 
ЛИТЕРАТУРА 
1. Джон Дьюи. Демократия и образование. Чикаго, 1916  
2.Аязбеков 
А.  Азиатская  демократия"  -  модель  для  Казахстана?  // 
"Экономические стратегии - Центральная Азия", №01-2007, стр. 54-57 
3.Н.А. Назарбаев «Казахстанский путь». Астана, 2007.  
4.Назарбаев  Н.А.  Процветание,  безопасность  и  улучшение  благосостояния  всех 
казахстанцев. Послание Президента страны народу Казахстана. - Алматы, 1997. 
5.Майкл Портер Конкуренция = Michael E. Porter on Competition.  — М.: 2006. — 
с. 608. 
6.Статистический  сборник:  Социально-экономическое  развитие  Республики 
Казахстан. Агентство Республики Казахстан по статистке. Алматы, 2007 
7.Послание 
Президента  Н.А.  Назарбаева  народу  Казахстана,    2000./ 
www.akorda.kz    
 
РЕЗЮМЕ 
В  данной  статье  рассматриваются  вопросы  взаимосвязи  процесса 
демократизации  общества  и  экономического  роста  страны.  Проанализированы 
перспективы  макроэкономического  развития  РК  в  2009-2013  годах,  определены 
внешние  и  внутренние  факторы,  воздействующие  на    экономический  рост 
государства,    и  рассмотрена  модель  поэтапной  демократической  трансформации 
общества. 
 
ТҮЙІНДЕМЕ 
Мақалада  демократиялық  қоғам  және  мемлекеттік  экономикалық  даму 
процессінің  байланысы  және  тағы  басқа  мәселелер  қарастырылған.  Қазақстан 
республикасынын 2009-2013 жылдар даму болжамы талданған, ішкі және сыртқы 
факторлар  анықталған,  сонымен  бірге  қоғамнын  демократиялық  трансформация 
кезендеріндегі  модель  қарастырылған  және  олардың  мемлекеттін  экономикалық 
ӛсуіне әсері корсетілген. 
 
 
 
 
УДК 389.6  
А 34 
ҚАЗАҚСТАНДЫҚ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП ЖҮЙЕСІН ХАЛЫҚАРАЛЫҚ 
СТАНДАРТТАР НЕГІЗІНДЕ ЖЕТІЛДІРУ МӘСЕЛЕСІ  
 
Акимбаева Қ.Т. - аға оқытушы (Алматы қ., ҚазмемқызПУ) 
 
Шетелдік  капитал  және  инвестициялар  тарту  процесіне  орай  Қазақстан 
аймақтарына  кӛптеген  бірлескен  кәсіпорындар  құрылды  және  құрыла  бермек. 
Мұндай  бірлескен  кәсіпорындар  ӛрісіндегі,  сондай-ақ  ӛз  елімізде  жүргізіп  келе 
жатқан  бухгалтерлік  есеп  жүйесі  халықаралық  тәжірибемен  үйлесімді  бағытта 
жетілдірілуі, ұлттық есеп жүргізу тәжірибесіне енуі керек. 

Казахский государственный женский педагогический университет. Вестник №3 (4), 2009.  
                       
149 
Сонымен қатар, Қазақстан экономикасына қызмет атқару мен пайда табуды 
мақсат  тұтқан  бірлескен  кәсіпорындардың  дамуына,  инвестициялық  саясатқа, 
сауда және саяси-әлеуметтік процестерге байланысты біздің, ұлттық бухгалтерлік 
есеп жүйеміз халықаралық стандарттар талабына сай жетілдіріліп дамуы керек. 
Отандық  бухгалтерлік  есеп  жүйесі  ары  қарай  жетілдірген  жағдайда  қаржы 
салымшы  инвесторлар,  несиелендірушілер,  басқа  да  заңды  және  жеке  тұлғалар 
ұйымдардың қаржылық жағдайын жақсы түсініп, мұның ӛзіне шынайы сенімділік 
білдіре алады. 
Біздің  пайымдауымызша  Қазақстандық  бухгалтерлік  есеп  жүйесі  тӛмендегі 
негізгі бағыттарға сәйкес жетілдірілуі керек. 
Біріншіден, заңдастырылған негізде арнайы сараптаушылардың жұмыс тобы 
құрылып,  мұның  құрамына  жақсы  мамандар  білікті  ғылыми-зерттеушілер 
тартылып,  бұл  топтың құзырына  әлемдік  бухгалтерлік  есеп  тәжірибесін  тұрақты 
түрде зерттеу мен зерделеу және мұның нәтижесін отандық есеп жүйесіне енгізу 
шаралары жүктелуі керек. 
Сараптаушылардың  мұндай  жұмыс  тобы  белгісіз  жылдарға  дейін  тұрақты 
қызмет  атқарғаны  жӛн.  Әлемдік  бухгалтерлік  есеп  тәжірибесін  үйрену  мен 
зерттеу  және  мұның  нәтижесін  отандық  есеп  жүйесіне  біртіндеп  енгізу  –  бүгін 
бар, ертең жоқ мәселе түрінде қаралмауы керек. 
Екіншіден,  Қазақстандық  есеп  жүйесінде  болашақта  қолданылатын 
қазақстандық жекелеген есеп объектілеріне тән бухгалтерлік есеп стандарттарын 
жасау  үрдісіне  кәсіби  мамандығы  жоғары  және  осы  саланың  білімді  ғалым-
зерттеушілері  қатыстырылып,  бұлардың  сараптауынан  және  белгілі  бір  ұйым 
тәжірибесінен  ӛтуі  керек.  Егер  сараптаушылар  тобы  ӛндіріс  ерекшеліктеріне 
сәйкес  келмейтін  және  ұлттық  экономика  талабын  қанағаттандырмайтын 
халықаралық стандарттарды енгізу мәселесі орын алған жағдайда, сараптаушылар 
тобы басқа да альтернативтік шешім қабылдаудың жолдарын қарастырғаны жӛн. 
Қазақстанның  есеп  тәжірибесінде  күні  бүгінге  дейін  қолданылып  келе  жатқан 
ұлттық  тұжырымдама (концепция) және есеп принциптері  мен стандарттарының 
мазмұны ХҚЕС мазмұнымен гармониялық үйлесімділік тәртіппен қайта қаралып, 
барлық  жағымды  тәжірибелер  мен  есеп  жүргізудің  ұйымдастырушылық 
шаралары белгіленіп отыруы керек. 
Үшіншіден,  бухгалтерлік  есеп  және  аудит  мамандығы  бойынша  оқу 
орындарында  оқитын  студенттерге  арналған,  халықаралық  бухгалтерлік  есеп 
принциптері  мен  стандарттары  талабына  сай  келетін,  сондай-ақ  кредиттік 
технология  жүйесімен  оқытуды  қамтамасыз  ететін  сапалы  оқулықтар  шығару 
мәселесі  жылдан-жылға  тиісті  жоғарғы  деңгейде  мемлекеттік  басшы 
органдарында бекітіліп отыруы керек. 
Тӛртіншіден,  отандық  бухгалтерлік  және  қаржылық  қорытынды  есеп 
мазмұнын  толық  және  сенімді  даярлау  мен  тапсыру,  сондай-ақ  сыртқы 
пайдаланушылар  мүддесін  қанағаттандыру  мақсатында  тиісті  заңнамалар  және 
нормативтік актілер, нұсқау-ережелер нарықтық экономиканың кезеңдік дамуына 
қарай қаралып, жаңаланып отыруы керек. 
Бесіншіден,  Қазақстандық  бухгалтерлік  есеп  жүйесін  алдағы  кезеңдерде 
халықаралық  бухгалтерлік  есеп  стандарттарына  кӛшіріп,  мұның  ӛзін 
тұрақтандыру  үшін  елімізде  күні  бүгінге  дейін  қолданылып  келе  жатқан 
бухгалтерлік  есеп  счеттарының  Типтік  жоспары  қайта  жасалынып,  бұл  жоспар 
ӛтеушілік (айналымдағы активтер) дәрежесін тӛменнен жоғарыға қарай сипаттап 
кӛрсетуі  керек.  Мұндай  сабақтастық  бағыт  халықаралық  қаржылық  есеп 
стандарттарында  және  ӛркениетті  елдер  есебінің  тәжірибесінде  қаралған. 
Бухгалтерлік  есеп  счеттарының  Типтік  жоспарын  жаңадан  жасап,  мұны  сапалы 
қолдану үшін арнайы әдіснамалар, нұсқау-ережелер, салалық нормативтік актілер 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті.  Хабаршы  №3 (4), 2009. 
 
150 
мазмұны  қайта  қаралып,  әр  жылдары  зерттеліп,  тәжірибеден  ӛткізіліп  отыруы 
керек. Мұндай шаралар бір күндік немесе бір жылдық мәселе емес. 
Алтыншыдан,  Қазақстанда  қызмет  атқарушы  бухгалтерлердің  білімін 
жетілдіру, 
кәсіби 
бухгалтерлер 
мектебін 
қалыптастыру, 
жекелеген 
бухгалтерлердің  алдынғы  қатарлы  іс-тәжірибесін  үйрену  мен  жариялаудың 
маңызы ӛте зор. 
Жетіншіден,  халықаралық  ынтымақтастық  немесе  жаһандану  мәселесіне 
байланысты  еліміздегі  қоғамдық  бухгалтерлік  есеп  ұйымдарының  басқа  да 
халықаралық  ұйымдарға  мүше  болып  енуі,  басқа  да  ұлттық  ұйымдармен  ӛзара 
ықпалдастық  қызметтер  атқару  нәтижесінде  бухгалтерлік  есеп  стандарттарын 
жасауға қатысуының рӛлі зор. 
Сегізіншіден,  бухгалтерлік  есеп  ӛрісінде  қалыптасқан  ақпараттар  жүйесіне 
тән  электрондық  бағдарламалар  мазмұнын  қайта  қарап,  бұларды  есеп  талабына 
сәйкес  жетілдіру  және  ақпараттарды  ЭЕМ  немесе  компьютерлік  жүйемен  ӛңдеу 
және тасымалдаудың да атқаратын рӛлі зор. 
Осы  жоғарыда  айтылған  мәселелер  іс  жүзіне  асқан  жағдайда,  біздің 
пайымдауымызша,  қазақстандық  бухгалтерлік  есеп  жүйесі  біршама  тұрақтанар 
еді.  Ең  негізгі  мақсат  отандық  бухгалтерлік  есептің  ары қарай  жетілдірілуі  үшін 
қызмет пен міндет атқарушы бухгалтерлер қауымы тиімді сабақтастық әдістерді, 
алдынғы  қатарлы  тәжірибені,  есеп  жүргізу  принциптерін,  әдіснамалық  және 
нормативтік  материалдар  маңызын  терең  түсініп,  шығармашылық  және 
зерттеушілік бағытпен қызмет атқарып отыруы керек. 
Қазақстандық  бухгалтерлік  есеп  стандарттары  мен  ХБЕС  арасындағы 
барабар  ұғымның  сәйкес  келмейтін  жақтарын  нарықтық  экономиканың 
заңдылығына сай бір бағытқа салу үшін мынандай шараларды іске асыру керек: 
а)  Қаржылық,  басқарушылық  және  салық  есебін  гармониялық  үйлесімге 
келтіру  және  есептің  бұл  түрлеріне  тән  нормативтік  актілер  мен  әдіснамалық 
ұсыныстар  енгізіп,  еліміздегі  қолданылып  келе  жатқан  «Бухгалтерлік  есеп  және 
қаржылық  қорытынды  жӛніндегі  Заң»  қазақ  тілінде  жазылып,  қайта  қаралғаны 
жӛн; 
б)  Бухгалтерлік  есеп  жүйесінің  беделін  арттыру  және  ары  қарай  жетілдіру 
бағытында салық органдары мен аудиторлық фирмалар тарапынан талап етілетін 
кейбір тӛрешілдік (бюрократтық) элементтерді болдырмау; 
в)  Ӛнеркәсібі  дамыған  елдердің  және  шетелдік  ірі  компаниялар  мен 
фирмалардың  қазақстандық  шикізат  ӛндіруінен  мол  пайдаға  ие  болушылық 
мақсатын заңдастыру арқылы шектеп отыру; 
г)  Ӛзін-ӛзі  реттейтін  бухгалтерлік  есепке  тән  қазақстандық  қоғамдық 
ұйымдардың беделін заңды түрде кӛтеріп, «бухгалтер» кәсібіне тән кәсіби білімі 
мен  этикалық  тәртібі  тӛмен  кездейсоқ  тұлғаларды  бухгалтерлік  есеп  қызметіне 
жақындатпау т.б. 
Кейінгі  жылдары  Қазақстан  Республикасындағы  бухгалтерлік  есеп  жүйесін 
халықаралық  стандартқа  жақындату  бағытында  біршама  нормативтік  шаралар 
іске  асырылды.  ХҚЕС-ке  қарасақ,  қазақстандық  нормативтік  актілер  ұсыныс 
түрінде  емес  міндетті  түрде  қатаң  тәртіппен  қолданылатын  материалдар 
қатарында  берілген.  Сонымен  қатар  біздің  елімізде  қолданылып  келе  жатқан 
қазақстандық стандарттар маңызы мен мәні жағынан ХБЕС сәйкес келе бермейді. 
ХҚЕС-ке кӛшу мәселелерінің кейбір жақтары Қазақстан Республикасындағы 
заң  актілерінде  қаралған.  «Бухгалтерлік  есеп  және  қаржылық  қорытынды  есеп» 
жӛніндегі  Заңға  сәйкес  ҚР  қаржы  министрлігі  жанындағы  «Бухгалтерлік  есеп 
және  аудит  әдіснамасы  жӛніндегі  департаменті»  халықаралық  бухгалтерлік  есеп 
стандарттарына 
қайшы 
келмейтін 
және 
халықаралық 
бухгалтерлік 

Казахский государственный женский педагогический университет. Вестник №3 (4), 2009.  
                       
151 
стандарттарымен реттелмеген жаңа стандарттар жасап, мұны бекітуге құқылы деп 
танылған. 
Сонымен  қатар  аталмыш  департамент  бухгалтерлік  есеп  счеттарының 
жұмыс  жоспарын  жасап,  оны  бекітуге  міндетті  деп  танылған.  Осы  заңның 
тұжырымдамасына  сәйкес  бухгалтерлік  есеп  пен  қаржылық  қорытынды  есеп 
жасауға  міндетті  ӛкілетті  тұлғалар  Қазақстан  Республикасындағы  бухгалтерлік 
есеп  және  қаржылық  қорытынды,  бухгалтерлік  есеп  стандарттары  және 
бухгалтерлік  есеп  счеттарының  жұмыс  жоспарының  талаптары  мен  ережелерін 
сақтауға міндетті деп танылған (Заңның 7-ші бабының 3-ші тармағы). 
Біздің  мақсатымыз  елімізде  қабылданған  заң  актілерінің  әрбір  тараулары 
мен  тармақтарына  талдау  жасап,  мұның  жағымды  және  жағымсыз  жақтарын 
ашып  кӛрсету  емес.  Мәселе  ұлттық  бухгалтерлік  есеп  жүйесін  ары  қарай 
жетілдіру мен дамыту болғандықтан осы салада міндет атқарушщы мамандар мен 
ғалым-зерттеушілерді  еліміздегі  бухгалтерлік  есеп  мәселелерін  ары  қарай 
жетілдіру процесіне шақыру болып табылады. 
Қазақстандық  бухгалтерлік  есеп  жүйесін  жетілдіру  тек  қана  жоғарыда 
айтылған  мәселелерге  ғана  байланысты  болмай,  еліміздегі  нарықтық 
қатынастардың  тұрақты  дамуымен  тығыз  байланысты  болған  жӛн.  Біздер  бір 
жағынан  халықаралық  бухгалтерлік  есеп  стандарттары  мазмұнын  екінші  жақтан 
қазақстандық  бухгалтерлік  есеп  стандарттары  мазмұнын  терең  түсініп,  отандық 
бухгалтерлік есеп мәселелеріне баса назар аударуымыз керек. 
Халықаралық  қаржылық есеп стандарттары негізінде отандық  бухгалтерлік 
есеп жүйесін ары қарай жетілдірудің негізгі мәселелерінің бірі – ұйымдарда күні 
бүгінге  дейін  екі  бағытта  жүргізіліп  келе  жатқан  қаржылық  және  салық  есебін 
біріктіріп  үндестіру,  сондай-ақ  есептің  жаңа  қаржылық  моделін  құру  болып 
табылады. Егер қаржылық есептің үндестірілген жаңа моделі құрылған жағдайда 
есеп  жүргізудің  еңбек  шығындары  біршама  азаяды.  Сонымен  қатар  екі  түрлі 
есептің орнына кӛп мағыналы қаржылық есеп құрылып, мұның ӛзі салық есебіне 
тән есептеулер жӛніндегі ақпараттар даярлауды да қамтамасыз етеді. 
Отандық  бухгалтерлік  есепті  жетілдіру  мен  ары  қарай  дамыту  және  ХҚЕС 
негізіне  қарай  қолайлы  үйлесімді  бағытқа  салу  үшін  тӛмендегі  шараларды  іске 
асырған жӛн: 
-
 
ұйымдар  қызметінің  қаржылық  нәтижесін  барынша  қарапайым  және 
сенімді түрде кӛрсету; 
-
 
мүмкіндікке  қарай  қазақстандық  ұйымдардың  қаржылық  жағдайын 
шетелдік  компаниялардың  қаржылық  жағдайымен  салыстыру  негізінде 
ұзақ мерзімді нарықтық қатынастарды шетелдік әріптестермен бірге құру, 
сондай-ақ бірлескен ұйымдар құру барысында қолайлы шешім қабылдау. 
Қазақстандық  бухгалтерлік  есеп  жүйесін  жетілдіру  мәселелерін  талдау 
барысында  тек  қана  қаржылық  бухгалтерлік  есепке  тән  мәселелерді  ғана 
қарастырмай,  сонымен  қатар  басқарушылық  есепті  ары  қарай  жетілдірудің 
жолдарын зерттеу қажет.  
Қазіргі  кезеңде  басқарушылық  есеп  бухгалтерлік  есептің  кӛлеңкесінде 
қалып, мұның кӛптеген проблемалары әлі  күнге дейін зерттелмей келеді. Алайда 
басқарушылық есептің қолайлы моделін құру бизнес пен кәсіпкерлікті дамытудың 
негізін құрайтындығын білген жӛн. 
 
ӘДЕБИЕТТЕР 
1.
 
Нурпеисов  Э.  Особенности  национального  учета  и  МСФО.  2006.  А.: 
Издательский дом «Бико». 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті.  Хабаршы  №3 (4), 2009. 
 
152 
2.
 
Соколов  В.А..  Международные  стандарты  финансовой  отчетности.  М.,  2007. 
Паршин С.К. МСФО в Казахстане  и их применение. 2008. А.: «Учет и аудит в 
Казахстане». 
3.
 
Лобков  Т.А.  Роль  и  значение  МСФО  в  стандартизации  системы 
бухгалтерского учета. М., 2008. 

жүктеу/скачать 2,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: