ҚОРЫТЫНДЫ
«Космонавт монологының» тек бұл жағынан алғанда ғана оның әдеби
кӛркемдік жағының да әдебиетті, оның ішінде поэма жанрын дамыту жағына
келгенде үлгісі мол. Бұл поэма қазақ әдебиетіне лирикалық поэма әлі дендеп кіре
алмай жатқан тұста қосылды. Сондықтан «Космонавт монологын» кезінде поэма деп
танымаушылықтар да болды. Оған бір жағынан поэма табиғаты туралы, оның іштей
бӛлінуі туралы тұрақты пікір қалыптастырып, тұжырым жасап, белгілі бір тоқтамға
келе алмаған әдбиеттану ғылымындағы кейбір теориялық оқулықтар да себепші
болды. Сондықтан да бүгінгі ӛскелең әдебиетіміздің таным биігінен қарап, Тӛлеген
Айбергеновтің «Космонавт монологы» поэмасына да әдебиет тарихынан тиісті орын
беріп, лайықты бағаланды.
Қорыта айтқанда, Тӛлеген Айбергеновтің «Космонавт монологы» атты
лирикалық поэмасы ӛз жанрының дамуына сүбелі үлес қосқан, лирикалық поэма
стилінде жазылған поэмалар арасында шоқтығы биік туынды болып табылады.
Әдебиеттер тізімі
1 Академик Зәки Ахметов және руханият мәселелері // Академик З.Ахметовтің
ғылыми мұрасы және «Қазақ әдебиеттануы мәселелері»: респуб. ғылыми-теор.
конф. материалдары, зерттеулер, мақалалар, ӛлеңдер. – Алматы: Үш қиян, 2003.
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы
№ 4 (35), 2014
67
2 Кекілбаев Ә. Дәуірмен бетпе-бет. – Алматы: Жазушы, 1972. – 29 б.
3 Мәуленов С. Телтолқын. – Алматы: Жазушы, 1989. – 27 б.
4 Айбергенов Т. Бір тойым бар. – Алматы: Жазушы, 1989. - Б.5-7.
5 Айбергенов Т. Ӛрнекті ӛлең ӛрісті./ Алматы, Жұлдыз, 1967, - Б.10-47.
6 Айбергенов Т. Бір тойым бар. – Алматы: Жазушы, 1989, - 150 б.
7 Кәрібаева Б. Қазіргі қазақ лирикасының поэтикасы.-Алматы: Жалын,1988. - 64 б.
Резюме
В данной статье речь идетоб образекосмонавта в поэме «Монолог
космонавта» известного поэта Т.Айбергенова где посредством внедрения
национального характера в образ героя показываются качества свойственные
казахскому народу.
Summary
This article deals with the image of the astronaut in the poem ―Monologue of
astronaut‖ where the famous Kasakh poet T. Aybergenov through the implementation of
the national characten in the image of the hero shows the quality inherent in the Kasakh
people.
Қабылданған күні: 22.10.2014 ж
UDC 81-2
A.M. Tutebayeva, S. Konirova
Kh.Dosmukhamedov Atyrau State University
Republic Kazkhstan, 060011, Atyrau s., Studencheskaya avenue, 214
E-mail:kukeshka@mail.ru
PROBLEMS OF TRANSLATION OF LITERARY PROSE
Abstract
This article deals with the problems in translating literary prose and reveals some
pertinent solutions and also concentrates on the need to expand the perimeters of
Translation Studies. The status of poetry is considered higher, but it is more possibly due
to the notable flawed notion that the novels, essays, fiction etc. possess a simple
structure compared to that of a poem and is thus easier to translate. However, many
debates have been organised over when to translate, when to apply the close local
equivalent, when to invent a new word by translating clearly, and when to copy.
Simultaneously, the ―untranslatable‖ cultural-bound words and phrases have been
continuously fascinating the prose-translators and translation theorists.
Keywords:
translation, prose, problems, solutions, distant-author, prosaic-ideas, go-
between.
Evidently, ‗prose-translation‘ is the translation of novels, essays, fiction, short
stories, comedy, folk tale, hagiography, works of criticism, science fiction etc. It is a type
of literary creativeness where the written-work of one language is re-created in another.
It is an inherent idea that the translation of poetry is very problematic, yet we have to
agree that the translators also have to face lots of difficulties when it comes to
translating prose. For example, the
Wycliffe Bible
(ca. 1382) was the original grand
English translation and it illustrated the flaws of an English prose that was weak in
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы
№ 4 (35), 2014
68
nature. The great epoch of English prose translation started at the closing stages of the
15th century with Thomas Malory‘s
Le Morte d‘Arthur
, which was an adaptation of
Arthurian romances and we can scarcely call it a proper translation. Accordingly, the
earliest great Tudor renditions were the
Tyndale New Testament
(1525), which impacted
the
Authorized Version
(1611), and Lord Berners‘ version of Jean Froissart‘s
Chronicles
(1523–25). However, when the source and target languages belong to different cultural
groups, the first problem faced by the prose-translator is finding terms in his or her own
language that express the highest level of faithfulness possible to the meaning of certain
words. For example, there are some words that are related to typical fabrics, cookery
specialties, or jobs; they also represent specific culture and the translators should be very
careful in translating such words. They also find it difficult to render ambiguous puns.
Similarly, the titles of stories and novels provide many examples of such ambiguities,
which are hard or even impossible to translate.
The language of literature (or literary language) is much different from the
language of science, since it is not technical but open, and characterized by richness and
complexity which is a reflection of the richness and complexity of life or man's
consciousness of it.
In works of literature (whether poetry, drama, or fiction), form acquires
significant importance as does content. If the translator of a certain literary work
concentrates on the content as a priority (i.e. the prose argument, or the poetic
paraphrase of the content), he will inevitably do much harm to the original text, and
produce an inadequate translation of the source literary text.
Many people think that the translation of literary works is one of the highest
forms of rendition because it is more than simply the translation of text. A literary
translator must also be skilled enough to translate feelings, cultural nuances, humour and
other delicate elements of a piece of work. In fact, the translators do not translate
meanings but the messages. That is why, the text must be considered in its totality.
Alternatively, Peter Newmark (1988) delineates translation as ―rendering the meaning of
a text into another language in the way that the
authorintended
the text‖ [1,5].
A further point is that there are examples in which the source text contains
‗facets‘ that are advocated in an apt manner by Lawrence Venuti (1995): ―…discursive
variations, experimenting with archaism, slang, literary allusion and convention‖ [2,
310p.].
Additionally, it is no less than potentially contradictory that the translator should
be ―visible‖ and make use of ―foreignising‖ attributes simultaneously, as foreignising
attributes, at any rate in the Schleiermacher tradition, were chiefly initiated into the
Target Text
(T.T) from the
Source Text
(S.T), not by the translator‘s innovation.
Language has more than a communicative, or societal and connective purpose in
literary-prose translation. The word works as the ‗key ingredient‘ of literature, i.e. it has
an arty function. A tricky course of action emerges between the start and the conclusion
of an innovative work of translation, the ‗trans-expression‘ of the life incarcerated in the
framework of imagery of the work being translated. Hence, the problems in ‗prose-
translation‘ are within the area of art and they depend on its particular laws.
Plainly, the word ―
translation
derives from the Latin
translatio
(which itself comes
from
trans-
and
fero
, the supine form of which is
latum
, together meaning ‗to carry
across‘ or ‗to bring across‘)‖ [3, 83 p.].
It ―began only after the appearance of written literature‖ [4,12 p.]. It is the
―communication of the meaning of a source-language ext by means of an equivalent
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы
№ 4 (35), 2014
69
target-language text‖ [5]. In brief, to translate is to pour meaning from one vessel to
another one that is equivalent to the first.
Whereas,
prose
represents ordinary speech or writing, without metrical
structure. It indicates ―words in their best order‖ (Webster‘s Unabridged Dictionary,
1913) [6].
In other words, ―Everything that is not verse is prose‖. So, concerning the
mentioned definition, we can say that ―thinking is translating ‗prosaic-ideas‘ without
accessories‖ since ideas (in brain) do not follow any metrical composition.
The subject, Translation Studies, was not given much importance earlier. Now,
people‘s mentality seems to be changing; Octavio Paz (1971) abridges the case for
Translation Studies saying that all texts are ‗translations of translation of translations‘ as
they are element of a literary system that not only slid down from other systems but also
are connected with them. His view moderately echoes the notion of Terry Eagleton
(1977) who supposes that ―every text is a set of determinate transformations of other…‖
[7, 72p.].
According to Paz, Every text is unique and, at the same time, it is the translation
of another text. No text is entirely original because language itself, in its essence, is
already a translation: firstly, of the non-verbal world and secondly, since every sign and
every phrase is the translation of another sign and another phrase. However, this
argument can be turned around without losing any of its validity: all texts are original
because every translation is distinctive. Every translation, up to a certain point, is an
invention and as such it constitutes a unique text [8,9].
The translation of literary prose is different from literary creativity because its
existence depends on the existence of an object of translation, a work to be translated.
However, it is not always possible to sketch a separate border line in the real literary
procedure between prose-translation and all creative literature. In some examples, a
work may not be a translation in the common sense, but it may not be possible to
express it absolutely as a work of literary creativeness. Several labels that are used to
designate these works include- ―open translation‖, ―faux‖, ―a work on the themes of‖,
and ―founded on‖. The particular meanings of these designations rely on the language
and the eon.
Walter Benjamin (1996) presents the idea that a translation does not indicate an
original text, it has no relationship with communication, its purpose is not to carry
meaning, etc. The work of writing does not merely imitate or copy, but rather strives to
extract and convey the essence of the previous text. But, it is not themessage that is
passed along in the good translation, Benjamin will say, for ―what does a literary work
‗say‘? […] it ‗tells‘ very little‖ [9, 253p.]. He shows the relationship between the supposed
original and translation by using the symbol of a
tangent
: translation is like a straight line
or curve, which touches the circle (i.e. the original) in one single point and follows its
own way later: At the very beginning, the translator keeps both the
Source Language
(S.L) and
Target Language
(T.L) in mind and tries to translate carefully. But, it becomes
very difficult for a translator to decode the whole textbook literally; therefore, he takes
the help of his own view and endeavours to translate accordingly. So, translation can be
‗servitude‘ and ‗freedom‘. It is broadly accepted that ‗the original text‘, ‗the translated
version‘, ‗the language of the original‘ and ‗the language of the translation‘ are constantly
transformed in space and time.
Nonetheless, numerous publishers, reviewers and readers accept a translated
text if it is fluently readable, if it reflects the foreign author‘s individuality or purpose or
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы
№ 4 (35), 2014
70
the fundamental sense of the foreign book - that the translation is not a translation in
reality, but the original. Incidentally, the prose-translators can learn many things from
Jhumpa Lahiri. She, her parents being Bengali, was born in London, grew up in America
and became an American inhabitant at age 18. She admits that she is not really a
bilingual
and has written fiction not only about Indians in America but also some stories
about Indians who are still living in India. Many people criticise her by saying that she, in
her stories, has portrayed India in unclear, untrue and faulty manner. But, it is really
painful for any writer living far away in a new state, leaving his/her own homeland
behind; the motherland, the environment, people, culture etc. constantly echo in the
writer‘s (and of course anybody else‘s) mind. So, the manner of trying to imagine and
describe about the motherland and its people deserves esteem. I think that we should
coin a new term, i.e. ―distant-author‖ and add it to Lahiri‘s name since she, being a part
of another country, has taken the help of ‗imagination‘ and depicted
her
India the way
she has wanted to; the writer must have every possible right to paint the world the way
he/she thinks appropriate. However, Lahiri (2000) sounds extremely polite in saying that
I am the first person to admit that my knowledge of India is limited, the way in which all
translations are [ 10, 118p.].
Let us ponder over the
translation-equivalence-concept
now. The idea swings
between literal and free, faithful and beautiful, exact and natural translation, depending
on whether the bias was to be in favour of the author or the reader, the source or target
language of the text (Newmark, 1988). However, the ―dynamic
equivalent
translation‖ is
very important and the translators (particularly prose-translators) should have a lucid
idea about this code, a translator looks for rendering the meaning of the original in such
a way that the T.L readers will definitely enjoy the text as is done usually by the source
text readers [11].
Both Eugene A. Nida and C. Taber (1982) argue that Frequently, the form of the
original text is changed; but as long as the change follows the rules of back
transformation in the source language, of contextual consistency in the transfer, and of
transformation in the receptor language, the message is preserved and the translation is
faithful [12, 200p.]
It is evidently mentioned by them that the dynamic equivalence in translation is
far more than mere correct communication of information. All scientists in translation
studies say that the definition of a dynamic
equivalent
translation is to describe it as ―the
closest natural
equivalent to the source-language message‖. This definition includes three
essential terms, namely
1.
Equivalent
, which refers to the source-language message,
2.
Natural,
which refers to the receptor language, and
3.
Closest
, which ―binds the two orientations together on the basis of the highest
degree of speculation‖.
As already mentioned, literary translation is far from literal or word-for-word
rendering. The translator's duty is not only to express the S.L. author's ideas, but also to
rake into consideration his style and language (the author's conscious choice of words
and their overtones, his structural device, figures of speech, and such stylistic subtleties).
References
1 Newmark, P. (1988).
A Textbook of Translation
. New York & London: Prentice Hall.
2 Venuti, L. (1995).
The Translator‘s Invisibility. A History of Translation
. London and
New York: Routledge.
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы
№ 4 (35), 2014
71
3 Kasparek, C. (1983). The Translator‘s Endless Toil.
The Polish Review
,
28
(2).
4 Cohen, J. M. (1986). Translation.
Encyclopedia Americana
,
27
.
5 Bhatia, N. (Ed.). (1992).
The Oxford Companion to the English Language
. Oxford:
Oxford University Press.
6 Webster, N. (1913).
―Webster‘s Unabridged Dictionary‖. University of Chicago
reconstruction
. Retrieved2010-01-31.
7 Paz, O. (1971).
Traduccion: Literatura y literalidad
. Barcelona: Tusquets Editor.
8 Paz, O. (1971).
Traduccion: Literatura y literalidad
. Barcelona: Tusquets Editor.
9 Benjamin, W. (2004).
Selected Writings: Vol. 1. The Task of the Translator
(H. Zohn,
Trans.). Cambridge, MA:Harvard University press [1923].
10 Lahiri, J. (2000). My Intimate Alien.
Outlook (New Delhi), special annual issue on
―Stree‖
[Woman].
11 Newmark, P. (1988).
A Textbook of Translation
. New York & London: Prentice Hall.
12 Nida, E. A., & Taber, C. R. (1982).
The Theory and Practice of Translation
. Leiden:
E.J. Brill.
Резюме
В этой статье рассматриваются проблемы перевода художественной прозы и
раскрываются некоторые актуальные решения необходимости расширения спектра
предмета современного переводоведения. Статус поэзии считается высоким в
переводе, что ощутимо заметно в переводе романов, эссе, художественной
литературы, которые обладают более простой структурой по сравнению с поэмами
и, таким образом, их проще переводить. Тем не менее, многие споры
присутствовали вокруг подходящих эквивалентов, когда применять близкий по
смыслу эквивалент, когда изобрести новое слово в переводе, и когда дублировать.
Одновременно приведены «непереводимые» культурно-маркированные слова и
фразы, которые заинтересовали переводчиков.
Дата приема: 22.10.2014 г
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы
№ 4 (35), 2014
72
ФИЗИКА-МАТЕМАТИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ТЕХНИКАЛЫҚ ҒЫЛЫМДАРЫ
ФИЗИКО-МАТЕМАТИЧЕСКИЕ И ТЕХНИЧЕСКИЕ НАУКИ
ӘОЖ 512
А.Қ. Абиров, Т.Н. Ахмурзина
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті
Қазақстан Республикасы, 060011, Атырау қ., Студенттік даңғылы, 212
E-mail: akhmurzina_73@mail.ru
ТЕҢСІЗДІКТІ ДӘЛЕЛДЕУДЕ ЖАНАМАНЫ ҚОЛДАНУ
Аңдатпа
Мақалада жанаманың теңдеуін қолданып теңсіздікті дәлелдеу келтірілген.
Ұқсас шешулер қызықты болып табылады, бұл әдіс жанаманы қолданудың жаңа
қырын кӛрсетеді.
Негізгі сӛздер:
теңсіздік, дәлелдеу, жанама,
Теңсіздіктерді дәлелдеу мектеп математикасындағы күрделі мәселелердің
бірі болып табылады. Орта мектепте теңсіздіктерді дәлелдеу негізінен анықтаманы
пайдалану арқылы жүргізіледі. Математикалық олимпиаданың І – ІІІ кезеңдерінде
келетін теңсіздіктерді дәлелдеу барысында кӛптеген жасанды немесе сабақтан тыс
жұмыстарда қарастырылатын әдіс - тәсілдерді пайдалану арқылы жүргізіледі [1, 2].
Біраз жағдайларда теңсіздіктерді дәлелдеуде жоғарыдан немесе тӛменнен шектеуді
пайдаланатын функцияларды қолданады. Бұл шектеулердің қайдан шыққаны
немесе оларды қалайша алуға болатындығы түсіндірілмейді. Біз осындай
шектеулерді алуда орта мектеп математикасындағы функцияның жанамасын
пайдалануға болатындығын кӛрсетуді мақсат етіп алдық.
1-мысал.
?????? + ?????? + ?????? + ?????? = 4 теңдігі орындалатындай ??????, ??????, ??????, ?????? оң сандары үшін
дәлелде:
??????
??????
3
+ 8
+
??????
??????
3
+ 8
+
??????
??????
3
+ 8
+
??????
??????
3
+ 8
≤
4
9
.
Шешуі.
Егер ?????? = ?????? = ?????? = ?????? = 1 болса, онда мынаны аламыз:
??????
??????
3
+ 8
+
??????
??????
3
+ 8
+
??????
??????
3
+ 8
+
??????
??????
3
+ 8
=
4
9
.
?????? ∈ 0; 4 үшін ?????? ?????? =
??????
??????
3
+8
функциясын қарастырып, оның??????
0
= 1 нүктесіндегі
жанамасының теңдеуін құрайық:
?????? = ?????? 1 + ??????
′
1 ?????? − 1 =
1
9
+
2
27
?????? − 1 =
2?????? + 1
27
.
Сонда, айнымалы 0; 4 аралығында ӛзгергенде ?????? функциясының графигі ?????? =
2??????+1
27
жанамасынан тӛмен жатады (1 - сурет).
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы
№ 4 (35), 2014
73
1-сурет.
Алгебралық түрлендіру арқылы мына теңсіздікті аламыз:
??????
??????
3
+8
≤
2??????+1
27
. (1)
Енді (1) теңсіздікті қолдансақ, онда
??????
??????
3
+ 8
+
??????
??????
3
+ 8
+
??????
??????
3
+ 8
+
??????
??????
3
+ 8
≤
2 ?????? + ?????? + ?????? + ?????? + 4
27
=
4
9
.
2-мысал.
?????? + ?????? + ?????? + ?????? = 4 болатындай ??????, ??????, ??????, ?????? оң сандары үшін мына теңсіздікті
дәлелделік:
??????
??????
2
+1
+
??????
??????
2
+1
+
??????
??????
2
+1
+
??????
??????
2
+1
≤ 2.
Дәлелдеуі.
?????? ∈ 0; 4 үшін ?????? ?????? =
??????
??????
2
+1
функциясын қарастыралық. Сонда
?????? = ?????? = ?????? = ?????? = 1 болғанда теңсіздік теңдікке айналады.??????
0
= 1 нүктесінде ??????
функциясының графигіне жанаманың теңдеуін құрайық:
?????? = ?????? 1 + ??????
′
1 ∙ ?????? − 1 =
1
2
−
1
2
?????? − 1 =
2 − ??????
2
.
Кез-келген ?????? ∈ 0; 4 үшін алгебралық түрлендірулеер арқылы мына
теңсіздіктің ақиқаттығын кӛрсетуге болады (3 - сурет):
1
??????
2
+1
≥
2−??????
2
. (3)
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы
№ 4 (35), 2014
74
3 – сурет
Бұл теңсіздіктен мынаны аламыз:
1
??????
2
+ 1
+
1
??????
2
+ 1
+
1
??????
2
+ 1
+
1
??????
2
+ 1
≥
8 − ?????? + ?????? + ?????? + ??????
2
= 2.
3-мысал.
Қосындысы бірге тең ??????, ??????, ?????? оң сандары үшін мынаны дәлелделік
1
1 − ??????
+
1
1 − ??????
+
1
1 − ??????
≥
2
1 + ??????
+
2
1 + ??????
+
2
1 + ??????
.
Дәлелдеуі.
?????? ∈ 0; 1 аралығында ?????? ?????? =
1
1+??????
−
2
1+??????
функциясын алып, оның
графигіне ??????
0
=
1
3
нүктесінде жүргізілген жанаманың теңдеуін жазалық:
?????? = ??????
1
3
+ ??????
′
1
3
?????? −
1
3
= 0 +
27
8
?????? −
1
3
=
27
8
?????? −
1
3
.
Барлық ?????? ∈ 0; 1 сандары үшін
1
1−??????
−
2
1+??????
≥
27
8
?????? −
1
3
теңсіздігі ақиқат (4 -
сурет) болатындығын тексеріп кӛруге болады. Сонда, мынаны аламыз:
1
1 − ??????
−
2
1 + ??????
+
1
1 − ??????
−
2
1 + ??????
+
1
1 − ??????
−
2
1 + ??????
≥
27
8
?????? + ?????? + ?????? − 1 = 0.
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы
№ 4 (35), 2014
75
4-сурет
4
-мысал.
?????? + ?????? + ?????? + ?????? = 4 болатындай ??????, ??????, ??????, ?????? оң сандары үшін теңсіздікті
дәлелделік:
1
??????
2
+ 11
+
1
??????
2
+ 11
+
1
??????
2
+ 11
+
1
??????
2
+ 11
≤
1
3
.
Дәлелдеуі.
?????? ∈ 0; 4 аралығында?????? ?????? =
1
??????
2
+11
функциясын қарастырып, оның
графигіне ??????
0
= 1 нүктесінде жүргізілген жанаманың теңдеуін құрайық:
?????? = ?????? 1 + ??????
′
1 ?????? − 1 =
7 − ??????
72
.
Сонда, 0; 4 аралығында мына теңсіздік орындалады (5-сурет):
1
??????
2
+11
≤
7−??????
72
. (4)
5-сурет
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы
№ 4 (35), 2014
76
Енді (4) теңсіздікті пайдалансақ, онда
1
??????
2
+ 11
+
1
??????
2
+ 11
+
1
??????
2
+ 11
+
1
??????
2
+ 11
≤
28 − ?????? + ?????? + ?????? + ??????
72
=
1
3
.
Бұл кӛрсетілген мысалдардан орта мектеп математикасы кӛлемінен
шықпастан, оқушыларды стандартты емес теңсіздіктерді дәлелдеу үшін керек
шектемелерді функцияға қажетті нүктеде жүргізілген жанаманы пайдаланып оңай
табуға болатындығына үйретуге мүмкін екені байқалады.
Достарыңызбен бөлісу: |