ҔЮеЮҕ әвгЯжгпіліҗ пЮржты Н. Келімбесов едгйбі вәрір әвгЯжгпі Смйыҕпырыйын, гиілші ргп яюоыйры алмасы “ана сілі> 1991п
Жүоін Цамамен X ғаръЯдъң оЯса кезінде Жесірт БЮйЮоЮғҰлыҗ
жүктеу/скачать 1,11 Mb. Pdf көрінісі
|
Ezhelgi dauir adebieti Kelimbetov (1)
| Жүоін Цамамен X ғаръЯдъң оЯса кезінде Жесірт БЮйЮоЮғҰлыҗ мен Цъғър СүЯкірсан
сеЯЯисоЯиьрънда ҕмғЮквыҕ- ҕалъпсарҕан ҔаЯафан мемлекесі біЯсе- біЯсе эйгркгппіи Ұлғайъп, XI ғаръЯдъң екінчі жаЯсърънда иҲеҕЮрЮоы. ҕтассъ мемлекеске айналғанън жоғаЯъда айссъҕ. Ал, кейініЯек ол РъЯдаЯиь мен АмтдаЯиь аЯалъғъндағъ МатаЯан-нафЯдъ жатлап алған роң, бҰл ел деЯбер екі мемлекеске — Цъғър және Басър ҕағанассаЯъна бҲлініп кессі. Жесірт ҲңіЯі мен Цъғър СүЯкірсан — чъғър ҕағанас -ҕҰЯамъна еніп, онъң раьри оЯсалъғъ Баларағүн чаһаЯъ маңъндағъ ҔаЯа-ОЯда, Күз-ОЯда ҕалалаЯъ, кейініЯек ҔачҕаЯ чаһаЯъ болдъ. Ал, басър ҕағанасҕа — МатаЯаннафЯ кіЯіп, арсанаръ Үзкенс, кейініЯек РамаЯ-ҕан болдъ. Әйсре де ҔаЯафан мемлекесі біЯ оЯсалъҕҕа бағънбайсън, ҕоғамдъҕ-раьри жағънан да, фалҕънъң асникалъҕ ҕҰЯамъ сҰЯғърънан да, ҲндіЯгіч күчсеЯ мен мәдениесінің дамт дәЯежері бойънча да әЯкелкі расъдағъ сайпалаЯдан кҰЯалған ран ҕилъ тәлаьссаЯ мен ҲлкелеЯдің уедеЯахиьръ еді. Оръ Ұзаҕ тәлаьссаЯ мен ҲлкелеЯдің әкімдеЯі билік үчін къЯъҕ пъчаҕ бо-лъп роғъръп, елдің ічсей ъдъЯап кест ҕатпін стғъздъ. РҲйсіп, бҰл елде XI ғаръЯдъң оЯса кезінде ҕоғамдъҕ дамтдъх әЯсүЯлі дәЯежеріндегі ҲлкелеЯ мен тәлаьссаЯ аЯаръндағъ ҕъм-ҕиғач роғър, аларапъЯан аЯпалър сънъмръз жүЯіпжассъ. Енді оръндай ҕиън жағдайда мемлекессі ҕалай барҕаЯт кеЯек, онъң ічкі және ръЯсҕъ сәЯсібін раҕсап осъЯт үчін ҕандай заң-еЯежелеЯ ҕажес, елді барҕаЯасън пасча мен раЯай ҕъзмескеЯлеЯі, олаЯға бағънъчсъ диҕандаЯ, малчълаЯ, с. б. ҕоғам мүчелеЯі аЯаръндағъ ҲзаЯа ҕаЯыч-ҕасънар ҕандай 158 болт кеЯек деген рҰЯаҕсаЯ ста барсадъ. ұміЯдің Ҳзі; алға ҕойған бҰл раталдаЯға жатап Яесінде наҕ оръ кезде “ҔҰссъ білік” дарсанъ жазълдъ. БҰл дарсан — мемлекессі барҕаЯт әдірсеЯің адамгеЯчілік пЯинхипсеЯін, ҕоғамдъҕ-раьри мәні баЯ сүЯлі еЯежелеЯ мен заңдаЯдъ, әдес-ғҰЯъпсаЯ ноЯмарыч ҕамсъған, анхиклопедиьлъҕ дәЯежеде жазълған кҲЯкем стъндъ. Дидаксикалъҕ раЯънда жазълъп, ғибЯас-тағъздаЯдъ бейнелі кҲЯкем сілмен жъЯлайсън бҰл дарсанда ҕаЯапайъм фалъҕсан барсап, БогЯафанға дейінгі сүЯлі дәЯежедегі әлетмессік сопсаЯдъң сүЯлі кәріп иелеЯініи. мінез-ҕҰлъҕ ноЯмалаЯъ ҕандай болт кеЯек олаЯдъң әЯ-ҕайрърънъң ҕоғамнан аласън оЯнъ ҕандай болтъ сиір екені баьндаладъ. Рондай-аҕ раьри-ҕоғамдъҕ, әлетмессік-акономикалъҕ, оҕт-ағаЯст, мәдениес, с. б. мәрелелеЯді ғҰлама-аҕън Ҳз дәтіЯінің салап-сілексеЯі сҰЯғърънан жъЯлайдъ. Рәйсіп, Жүріп БаларағҰн біЯ жағънан — Ҳз заманънъң ойчъл аҕънъ, іЯі ғалъмъ, мемлекес ҕайЯаскеЯі, саЯифчъръ Яесінде, екінчі жағънан —Ҳз дәтіЯінің пеЯзенсі, уеодал сабънъң Ҳкілі, үрсем сапсъң рҲзін рҲйлеп, ройълън роғтчъ адам Яесінде саЯиф рафнаръна чъҕсъ. “ҔҰссъ білік” дарсанъ аҕъннъң кҲзі сіЯі кезінде-аҕ кеңінен саЯап, сүЯкі сілінде жазълған ең жаҕръ кісап раналадъ. БҰл чъғаЯма әЯ елде сүЯліче аспен мәлім еді. Мәрелен, Цън елінің адамдаЯъ “Адабтл-мүлік” (“ӘкімдеЯдің әдепсілігі”) деп ал Мечін жҰЯсъ “АйнҕҰл- мамлакас” (“Мемлекес сәЯсібі”), Цъғър елдеЯінің әкімдеЯі “Зийнастл-тмаЯо” (“ӘміЯлеЯдің рән-ралсанасъ”),- паЯрълаЯ “Цаһномаи стЯкий” (“СүЯкілеЯдің чаһнамаръ”), стЯандъҕсаЯ “ҔҰсадғт біліг” (“ҔҰссъ білім”) деп асайдъ. БҰл асатлаЯдъң ҕай-ҕайръръ болра да Жүріп БаларағҰн дарсанънъң мемлекессі барҕаЯт ірсеЯіне, адамгеЯчілік-моЯалы мәрелелеЯіне аЯналғанън аңғаЯсадъ. жүктеу/скачать 1,11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|