Орфографиясы
Тану сьңарлы біріккен сөздер
жүктеу/скачать 0,69 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Жанды сыңарлы біріккен сөздер
| Тану сьңарлы біріккен сөздер. Емлемізде тану сыңарлы БС-дердің
жүйелі қатары бар. Олар – абайтану, ағаштану, әдебиеттану, әуезовтану, ғибраттану, дүниетану, жануартану, жаратылыстану, жертану, шоқантану, мағжантану, кинотану, көлтану, қоғамтану, мектептану, мұражайтану, ормантану, өлкетану, өнертану, театртану сияқты қазақ тілінің төл сөзі ңегізінде пайда болған термин сөздер. Таны етістігіне қимыл атау жұрнағы жалғану арқылы жасалған “танудың” бір мағынасы “затты жан-жақты тексеріп, ажырату, айыру, зерттеу” (ҚТТС, 8т. 585-6.) десек, осы тура мағынасында нысанамен тікелей предикаттық қатынас жасай (Әуезовті таны) орналасуы анықтық күшін азайтады. Бұл табыс жалғауының элизияға ұшырауына бастайды. Сөйтіп, анықтық танықтық, бағытына қарай жылжиды. Әуезовті тану жеке субъектінің әрекетін көрсетсе әуезовтану сөзі ортақ іс, ортақ әрекетті меңзейді. Сөздердің сондықтан терминдік, ресмилік сипаты басым. Сонда maнy сыңарлы бұл топ белгілі бір нысанды тексеретін, ажырататын, зерттейтін ғылым саласы терминдерін құрайды. Терминдік лексиканың ерекшелігі туралы Ө.Айтбайұлы: “терминдер, біріншіден, жалпы әдеби тілдің ерекше қызметі бар бір тармағы болып табылатын тіл единицасы, екіншіден, ол белгілі бір нысан мен ұғымдар атауы, үшіншіден, терминде анықтағыштық белгі басым болуы керек, өйткені белгілі бір ұғымның мазмұны осы анықтағыштық қызмет арқылы айқындалады. Ал бұл бір ұғымды келесі бір ұғымнан айырып, тану үшін және сол ұғымды арнайы бір классификациялық қатарда қарастыруға мүмкіндік жасау үшін қажет” (36. 125) дейді. Жанды сыңарлы біріккен сөздер. Лексикалық бірліктердің маманданған формант дәрежесіне өтуінің тағы бір мысалы – жанды сөзінен көрінеді. ҚТТС-і мұның мағынасын “құмар, әуес " деп берген (ҚТТС, 3т.). Ал жанды сыңарлы құрама сөздердің берер мағынасы басқаша. Мысалы: ақынжанды, әйелжанды, дүниежанды, ержанды, жаужанды, итжанды, қызылжанды, малжанды, балажанды. Мұндағы кейбір композиттердің ғана тірек компонентін құмар сыңарымен ауыстыруға келеді: ақынқұмар, әйелқұмар, дүниекұмар, жауқұмар, қызылқұмар, малқұмар, балақұмар. Синонимдес екі аффиксоидтың қатар қолданыс табу себебін біреуінде бір зат, құбылыс, жалпы нысанаға деген әуес, құмарлық, соңына түсу мағынасы белең алуынан, екіншісінде “жаны соның үстінде, жаны сонымен бірге” сияқты экспрессивті реңк сипат алуынан деуге болады. Субъект тарапына ұнамды көзқарас туғызады. Сондықтан аффиксоид қатарына өткен - құмар сөзімен қатар, бұл сөздің де жартылай жұрнақ дәрежесіне жетуіне негіз бар. * * * жүктеу/скачать 0,69 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|