Метеорологиялық-климатологиялық энциклопедия
жүктеу/скачать 4,63 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- АҢҒАР ТАБАНЫ
- АПАТТЫ КӚШКІН
- АРАЛ ТЕҢІЗІ
| АҢҒАР МҦЗДЫҚТАРЫ (долинные ледники) — қатты жауын-
шашынның жиналу жылдамдығы абляция және ӛзге де шығындардан асып түсетін, қоректену алқабы (қиыршық қар алабы — фирн) мен шығындалу алқабы (мұздық тілі) айқын кӛрініске ие тау мұздығы. Әдетте, қоректену алқабына мұздық қалыптасқан орын (цирк), кейде мұздыққа іргелес жатқан беткейдің жазық беттері мен жоталары кіреді, мұздықтың тілі аңғармен ылдилай отырып, қар шегінен тӛменге түседі. Аңғар мұздықтары морфологиялық тұрғыдан алғанда қарапайым (бір ғана мұз ағысынан тұратын) және күрделі (бірнеше қапталдық салалардан тұратын) немесе полисинтетикалық мұздықтар болып жіктеледі. Қарапайым мұздықтар кӛбінесе Альпіде кездесетіні себепті — бұл мүздықтарды кейде альпілік типтегі мұздықтар деп те атайды. Қарапайым мұздықтар типіне түркістандық мұздықтар типі (қар кӛшкіндерімен қоректенеді) кіреді. Күрделі мұздықтарға Федченко,Зарафшан, Иныльчек мұздықтары мысал бола алады. АҢҒАР ТАБАНЫ (Дно долины) - ӛзеннің арнасы мен жайылмасы кіретін, аңғардың ӛзге бӛлікгерімен салыстырғанда тегіс келген тӛменгі бӛлігі. АНТРОПОГЕНДІК ОРТА (Антропогенная среда) — адамдар одейілеп немесе абайсызда, тікелей немесе жанама түрде ӛзгерткен табиғи орта. АПАТТЫ КӚШКІН - кӛшкін құрайтын факторлардың қалыпты тіркесі жағдайында пайда болатын және кӛшкін науасында кәдімгі кӛшкіндерден қалыптасқан минералдық ысырынды конустан тыс алысқа тарайтын, сирек қайталанатын кӛшкін. АРАЛ ТЕҢІЗІ — Қазақстан мен Ӛзбекстан шекарасында орналасқан сутоған. ТеңізХХ ғасырда ауданы жағынан (68 мың км 2 ) әлемде тӛртінші орында болған болатын, бірақ 1960 жылдардан бастап теңіздің суы азайып келеді. Арал теңізі, Кайнозой дәуірінің орта шетінде, яғни бұдан 21 млн. 1200 жыл бұрын Каспий теңізінеқосылып жатқан. Бұған теңіздің терістік бетіндегі қазіргі Сарышығанақ, Ақеспе тұсынан 80 метр тереңдіктен Олигоцен уақытында ӛмір сүргенқызыл балықтың, ірі ұлудың, киттің омыртқа сүйектерінің тасқа айнала бастаған күйінде табылуы дәлел болмақ. Бұл теңіздің кезіндемұхитпен қосылып жатқандығын кӛрсетеді. Сондай-ақ Арал маңынан акуланың тісі мен сүйегі табылды. ХІХ ғасырдың орта кезіндегі Арал-Каспий ойпатының пайда болуы жӛніндегі болжамдардан Арал бассейнінің геологиялық ерте кезеңдеЖерорта теңізімен тұтасып жатқан су айдыны екенін, оның кейінгі Альпілік дәуірлерде жер қыртысының кӛтерілуіне байланысты ұсақ су айдындарына бӛлінгенін білеміз. Сондай-ақ, Арал теңізінің кӛлемі жайлы, Арал теңізі жайлы ұғымдар сонау ерте дүние әдебиеттерінде де кездеседі. Ендеше қазіргі кезде әлем елдері назарын ӛзіне аударып отырған осы су айдынын зерттеу сол ерте заманан бүгінгі күнге дейін жалғасып келеді деуге болады. Міне, сондықтан да кӛне зерттеулер мен қазіргі жаңа мәліметтерді салыстыру арқылы Арал теңізі бассейнімен оның жағалауының даму эволюциясын, сондай- ақ ғасырлар бойы ӛзгеру сипатын анықтау қиын емес. Мысалы, ежелгі заманның ӛзінде Арал теңізі кӛп елдерге мәлім болған. Ӛйткені, сол IХ-X ғасырлардағы араб ғалымдары – Ибн Хордадбех, Ибн Руста, Әл-Масуди, Әл-Истахри келтірген мәліметтер аса құнды саналады. Демек, бұл еңбектерден сол кездегі Аралдың кӛлемі мен жағаларының пішіні туралы мағлұмат алуға болады. жүктеу/скачать 4,63 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|