Метеорологиялық-климатологиялық энциклопедия
жүктеу/скачать 4,63 Mb. Pdf көрінісі
|
| КООРДИНАТТАР (лат. co – бірге және ordіnatus – тәртіптелген,
анықталған) – жазықтықтағы, кез келген беттегі не кеңістіктегі нүктенің орнын анықтайтын сандар. Ғылымға, ең әуелі, аспан сферасындағы не Жер шары бетіндегі нүктенің орнын (ендікпен бойлық) анықтайтын астрономиялық және географиялық кординаттар енді (қараңыз). 17 ғасырда Р.Декарт Кординаттар әдісі арқылы геометрия мен математикалық анализдің арасындағы ӛзекті байланысты ашты (қараңыз ). Механикада, математикадафизикада, т.б. салаларда сфералық Координаттар цилиндрлік, Координаттар эллипсоидтық, Координаттар жиі қолданылады. Кеңістіктегі біртекті Координаттар жазықтықтағы Координаттар сияқты енгізіледі. КӚКЖИЕК, горизонт - аспан мен жер бетінің астасып кӛрінетін сызығы. Алаңқай, ашық жердегі адамға аспан күмбезінің ―ернеуі‖ Кӛкжиек бойынша жер бетіне тіреліп тұратын сияқты болып кӛрінеді. Бірақ бұл тек кӛрініс қана, шынында аспанда ешқандай күмбез жоқ, сондықтан жер беті мен аспан түйісетін шекара да жоқ. Кӛкжиек – болжал сызық, шартты ұғым. Бақылаушының тұрған орны ӛзгерген сайын Кӛкжиек те ӛзгере береді. Ол ойпаң жердегі адамға жақын, қырат жердегі адамға алыс болып кӛрінеді. Кӛрінерлік Кӛкжиектің қашықтығы, яғни бақылаушы тұрған орыннан жер бетінің оған кӛрінетін ең шалғай нүктелеріне дейінгі d қашықтығы сол бақылаушының жер бетінен (теңізде су бетінің деңгейінен) қандай h биіктікте тұрғандығына және айналасындағы жердің бедеріне тәуелді болады. Жарықтың орташа рефракциясын бұрышы Кӛкжиектің тӛмендеуі деп аталады. еске алғанда бұл тәуелділік d=3,83 формуласы арқылы ӛрнектеледі (d қашықтығы км-мен, h биіктігі м-мен алынады). h биіктігі артқан сайын d қашықтығы да артады. Мысалы, жазық жерде ашық күндері h=1 м болғанда, d=3,8 км; h=10 м болғанда, d=12,1 км; h=100 м болғанда, d=38,3 км, т.с.с. Мұндай пропорционалдықтың арнайы кестелері жасалған. ―Кӛрінерлік Кӛкжиектің қашықтығы‖ қазақ тіліндегі ―кӛз кӛрім жер‖ ұғымына жақын келеді. Бақылаушы тұрған жерден тӛмен қарай тартылған бағытқа перпендикуляр жүргізілетін жазықтық аспан сферасымен ―қиылысқанда‖, болжал шеңбер шығады. Бұл шеңберді шын Кӛкжиек немесе математикалық Кӛкжиек дейді. Шын Кӛкжиек жазықтығы мен кӛрінерлік Кӛкжиектен бақылаушыға келетін сәуленің арасындағы. жүктеу/скачать 4,63 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|